Негізгі капиталды пайдалану статистикасы

Демек, капитал қ айтарымы 31, 1 %-ғ а ө сті.

Негізгі капиталды пайдаланудың тиімділігін таң дау ү шін қ андай факторлық талдау ә дістері қ олданылады?

А. Негізгі капиталдың орташа қ ұ н ө згерісінің жағ дайында ө німнің ө сімін талдау жә не оларды пайдаланудың тиімділігі факторлық индексті талдауғ а негізделген:

Мұ ндағ ы: - жалпы ө німнің абсолюттік ө сімі;

f_1, f₀- есептегі жә не базистік кезең дегі сә йкес капитал қ айтарымы;

НҚ ₁, НК₀ - есептегі жә не базистік кезең дегі сә йкес негізгі капиталдың орташа қ ұ ны.

есептегі жә не базистік кезең дегі сә йкес ө німнің мө лшері соның ішінде фактордың ә серінен:

а) негізгі капиталдың орташа қ ұ нының ө згеруі ә сер ететін ө німнің абсолюттік ө сімі

Мұ ндағ ы: Q_шартты -f ₀ • НК₁ - есептегі кезең дегі негізгі капиталдың орташа қ ұ ны жә не базистік кезең дегі капитал қ айтарымы кезіндегі ө німнің шартты мө лшері;

ә) капитал қ айтарымының ө згеруі ә сер ететін ө німнің абсолюттік ө сімі ()

Ө німнің абсолюттік ө сімдерінің ө зара байланысы:

= _HK+ _f

Есептегі жә не базистік жылдағ ы капитал қ айтарымын есептейміз.

яғ ни фирманың капиталына жұ мсалғ ан ә р тең ге ақ шасынан ө німді шығ ару: базистік жылда - 1, 2 тг., есептегі жылда - 1, 254 тг.

Ө німнің жалпы ө сімін анық таймыз:

= =815, 1-600 = 215, 1 мың тг. Соның ішінде ә р фактордың жеке ө згеруінің ә сер ету есебінен оның ө сімі:

а) негізгі капиталдың орташа қ ұ нының ө згеруі ( _HK):

_HK (НК₁-НК₀)•f₀= (650 - 500) -1, 2 = 180 мың тг.

ә) капитал қ айтарымының ө згеруі ( _f):

_f= (f₁ – f₀)·HK₁ (1, 254-1, 2) • 650 = 35, 1 мың тг. Тексеру: 215, 1=18, 0+35, 1 Осыдан факторлық талдау келесіні анық тады:

1) фирманың ө нім ө сімінің кө лемі - 215, 1 мың тг ., екі фактордың оң ә сер есебінен қ амтамасыз етілген: негізгі капиталдың орташа қ ұ нының ө суінен жә не капитал қ айтарымының (немесе негізгі капиталдың тиімділігінің) артуынан

2) жалпы ө нім ө сіміне ә р фактордың ә сер ету дә режесі бірдей емес (ә р тү рлі): негізгі капитал кө лемінің есуі есебінен ө німнің есебі - 69, 7%, ал негізгі капитал қ айтарымының артуы есебінен ө німнің ө сімі - 16, 3%.

В. Орташа капитал қ айтарымының ө згермелі қ ұ рамды, тұ рақ ты қ ұ рамды жә не қ ұ рылымдық қ озғ алысының динамикалық индекстерін кә сіпорындар мен экономикалық сала топтары бойынша есептейді:

Мұ ндағ ы: f₁ f₀ -есептегі жә не базистік кезең дегі орташа капитал қ айтарымы;

f₁ f₀ есептегі жә не базистік кезең дегі жеке салалар мен жеке кә сіпорындардағ ы капитал қ айтарымы;

HK₁ НК₀ - жеке салалардағ ы, жеке кә сіпорындардағ ы негізгі капиталдың орташа қ ұ ны;

; - есептегі жә не базистік кезең дегінегізгі капиталдың жалпы массасынан жекелеген кә сіпорындардың, салалардың ү лес салмағ ы. Ө згермелі қ ұ рамның индексі екі фактордың ә сер етуі есебінен тұ рады: жеке кә сіпорындардағ ы, салалардағ ы капитал қ айтарымының ө згерісінен жә не негізгі капиталдың орташа қ ұ нының қ ұ рылымдық қ озғ алысы ө згерісінен болады.

Соның ішінде ә р фактордың жеке ө згеруінің ә сер етуі есебінен:

а) жеке кә сіпорындағ ы, салалардағ ы капитал қ айтарымының ө згеруі:

Мұ ндағ ы: = шартты орташа капитал

қ айтарымы;

- жеке кә сіпорындардағ ы, жеке салалардағ ы базистік кезең дегі капитал қ айтарымы мен есептік кезең дегі негізгі капиталдың орташа қ ұ нының кө бейткіштер негізінде есептелген шартты шығ арылғ ан ө німі.

Тұ рақ ты қ ұ рамның индексі жеке кә сіпорындардағ ы, салалардағ ы бір фактордың ә сер етуі есебінен негізгікапиталдың ө згерісін бейнелейді.

ә) Негізгі капитал қ ұ рылымының ө згеруі, яғ ни негізгі капиталдың жалпы қ ұ нындағ ы жеке кә сіпорынның, саланың ү лесі:

Қ ұ рылымдық қ озғ алыс индексі негізгі капитал қ айтарымына бір фактордың ә сер етуі есебінен, яғ ни негізгі капиталдың орташа қ ұ нының қ ұ рылымдық қ озғ алысының ә серінен болуын кө рсетеді.

Капитал қ айтарымының орташа индекстерінің ө зара байланысы:

I_{f(ө зг.қ ұ р)}= I_{f(тұ р.қ ұ р)х} I_{f(қ ұ р. қ озғ)}

С. ө німнің абсолюттік ө сімін есептеу. Ө німнің абсолюттік ө сімі, барлығ ы:

Соның ішінде ә р фактордың ө згеруінің ә сер етуі есебінен ө німнің ө сімі:

а) жеке кә сіпорындарда, салаларда капитал қ айтарымының ө згеруі :

ә) Негізгі капиталдың орташа қ ұ нының жеке кә сіпорындардағ ы, жеке салалардағ ы ө згеруі ():

Мұ ндағ ы: - негізгі капиталдың орташа қ ұ нының индексі.

б) Негізгі капитал қ ұ рылымының ө згеруі, яғ никапиталдың жалпы қ ұ нындағ ы жеке кә сіпорындардағ ы, жекесалалардағ ы негізгі капиталдың ү лес салмағ ының ө згеруі

Ө німнің абсолютті ө сімдерінің ө зара байланысы

Келесі кестедегі барлық мә ліметтерді негізге ала отырып, факторлық индексті талдау есебіне мысал келтірейік.

Екі АҚ -тағ ы орташа капитал қ айтарымы 13, 7%~ғ а ө сті. Соның ішінде ә р фактордың ө згеруінің ә сер етуі есебінен:

а) жеке АҚ -тағ ы капитал қ айтарымының ө згеруі:

немесе 112, 9%. Яғ ни, бірінші жә не екінші акционерлік қ оғ амдағ ы капитал қ айтарымының артуы есебінен орташа капитал қ айтарымы 12, 9%-ғ а ө сті.

ә) негізгі капиталдың қ ұ рылымының ө згеруі:

I_{f(қ ұ р.қ оз)}f_шарт: f₀ =3, 249: 3, 233 = 1, 005 немесе 100, 5 %. Екінші акционерлік қ оғ амдағ ы негізгі капитал ү лесінің артуы есебінен (22, 5%-дан 24%-ғ а) капитал қ айтарымы дең гейінің жоғ ары болуына байланысты орташа капитал қ айтарымы 0, 5%-ғ а ө сті.

Орташа капитал қ айтарымы индекстерінін ө зара байланысы:

I_{f(ө зг.қ ұ р)}= I_{f(n9h.қ ұ р)}x I_{f(.қ ұ рқ оз)}= 1, 135=1, 129x1, 005

Ө німнің абсолюттік ө сімі, барлығ ы:

=91700-77400 = 14300 мың тг

соның ішінде ә р фактордың ө згеруінің ә сер етуі есебінен ө німнің ө сімі:

а) жеке АҚ -тағ ы капитал қ айтарымының ө згеруі:

Екі акционерлік қ оғ амдағ ы капитал қ айтарымының ө суі есебінен шығ арылғ ан ө німнің сомасы есептегі жылда, базистік жылмен салыстырғ анда, 10478 мың тең геге артты.

ә) жеке АҚ -тағ ы негізгі капитал кө лемінің ө згеруі:

мың тг

Екі акционерлік қ оғ амдағ ы негізгікапитал кө лемдерінің артуы есебінен шығ арылғ ан ө німнің сомасы 3235, 92 мың тең геніқ ұ райды.

б) негізгі капитал қ ұ рылымының ө згеруі

81222 -77600 -1, 0417= 81222 - 80835, 92 = 368, 08м ың тг.

Екінші акционерлік қ оғ амдағ ы негізгі капитал ү лесінің ө суі есебінен шығ арылғ ан ө німнің сомасы 368, 08 млн. тең геге артты. Ө німнің абсолютті ө сімдерінің ө зара байланысы:

14300=10478+3235, 92+368, 08

Сонымен, екі акционерлік қ оғ амдағ ы ө німнің ө сімі ү ш фактордың оң ә сер етуі есебінен, негізгі капиталды пайдалану тиімділігінің ө суі есебінен, негізгі капиталдың кө лемінің артуынан жә не капитал қ айтарымы дең гейінің жоғ ары болуынан негізгі капитал ү лесінің ө суінің ә сер етуі есебінен қ амтамасыз етілген.

Жалпы ө нім ө сіміне ә р фактордың ә сер ету ү лесі ә р тү рлі, ең ү лкен ү лес салмағ ы, яғ ни 74, 5% (10748/14100) — капитал қ айтарымының артуына, 23% - негізгі капитал кө лемінің ө суіне, 2, 7% — негізгі капитал қ ұ рылымының қ озғ алыстарына алып келеді.

Ө сім ық пал ететін ү ш фактор бойынша қ амтамасыз етіледі: негізгі капиталды қ олдану тиімділігінің ө сімі, негізгі капиталдың массасының артуы жә не жоғ ары капитал қ айтарымының негізгі капиталды дең гейі бойынша ө су ү лесі.[66]