ОСЫМША

Улы газдық заттармен ерекше токсикологиялық жә не сот-медициналық СО - кө міртегі оксидіне (II)қ ызығ ушылығ ын кө рсетеді. Иісті газбен улану ұ зақ мерзімге созылуы клеткалық жойылуғ а алып келеді. Зерттеушілердің анық тауы бойынша иісті газ жү йке клеткасы қ абыршағ ының қ ұ рамына кіретін миелин белаогын зақ ымдайды.

Кө міртегі оксиді (II) – тү ссіз газ иіссіз жә не дә мсіз. Суда дерлік ерімейді, сия кө к тү сті жалын кө міртегі оксиді (IV) ке дейін бө лінеді.

Кө міртегі оксидімен қ атты улану тыныс алу жолдарымен болады, жалпы ө лім дозасының 12% қ ұ райды.

СО қ айнаркө зі Кө міртегі оксиді барлық жерде кездеседі, заттардың жанбауына жағ дай жасалғ ан жерлерден басқ а, кө міртегі қ атысында, қ ұ рамына кө птеген ө ндірістік газдар кіретін (ү йлік, генераторлық, кокстық); органикалық синтезде кең қ олданылады.

Керекті қ айнаркө зі СО автомобил бө ліп шығ арғ ан ұ шпалы газдар (кө міртегі оксиді мазмұ ны 1 – 13%). Ө рт тү тіні жә не қ ыздыру жү йесін пайдаланатын жерлерде. Дихлорэтан жұ бы (аэрозоль жә не детергент), метаболизм нә тижесінде спецификалық емес оксидаза иісті жә не қ ышқ ыл газды, СО улану сияқ ты жү реді.

Токсикокинетика жә не биотрансформация

СО организмге енуінің бірден-бір жолы тыныс алу жолы. Токсикалық эффект адам ү шін СО 3-10’ концентрациясын 1сағ ішінде ауаны жұ туда аң ғ артады.

СО токсикалық ә сер механизмі карбоксигемоглобиннің – НbСО тү зілуіне жағ дай жасайды. СО қ атты улану да гемоглобин эритроцитінің темірмен байланысу артық шылығ ы. Қ айталама немесе созылмалы улануда улану ә серінен қ ан плазмасында темір гемоглобиннің ұ лпадан шығ у кө лемін ұ лғ айтады. Бұ л темір СО тү спеуін бекітеді. СО аз концентрациясы ә серінен организмнің ә ртү рлі ұ лпаларында, ал бұ лшық еттерде де жә не миоглобин темірінде айқ ындалғ ан, сондай – ақ СО темірі бар ферменттер арқ ылы фиксирленеді. Гемоглобинмен миоглобинді салыстырғ анда СО жә не О шамамен 5 есе аз. Уланумен ө лім жағ дайында қ ан қ ұ рамында 58-85 НbCO қ аң қ а бұ лшық етінде 10-53% Миокардта 3-44% карбо-ксимиоглобин (MbCO). MbCO концентрациясы бұ лшық етке қ арағ анда ә рқ ашан НbCO қ анда аз болады.

СО уланғ анда кө міртегі айналымы бұ зылады. Қ андағ ы қ ант мө лшерінің ұ лғ аюы интоксикацияның алғ ашқ ы минутында басталады жә не гипоксимияғ а қ арама-қ арсы ө седі.

Кө міртегі оксиді организмнен негізінен бірнеше сағ аттан соң тыныс жолдары арқ ылы шығ арылады. СО иіскеуді тоқ татқ ан соң адам организмінен удың 60-70% алғ ашқ ы сағ атта бө лінеді, ал 4 сағ аттан кейін бө лінген зат абсорбирленген организм мө лшерінің 96% қ ұ райды. Ең аз мө лшердегі кө міртегі оксиді шамамен 0, 007 мл/сағ тері арқ ылы бө лініп шығ ады, одан сә л кө бірек мө лшерде ЖКТ мен бү йрек арқ ылы бө лінеді. СО зә рмен бірге темірмен комплексті байланыс тү рінде қ орытындыланады.

Кө міртегі оксидімен уланудың зертханалық диагностикасы қ андағ ы НbCO анық таумен аяқ талады. Сол уақ ытта сырқ ат адамның стационарғ а тү скендегі анық талатын НbCO қ ан қ ұ рамында болуы сырқ аттың денсаулығ ының жақ саруына сенімді қ ызмет ете алмайды. Кө п жағ дайда ол тө мен болады, сол уақ ытта клиникалық белгілері уланудың жоғ ары дә режесіне куә бола алады.

 

Биообъектілерде кө міртегі оксидін анық таудың ә дістері

Қ андағ ы СО анық тау.

Қ андағ ы кө міртегі оксидін анық тауда алдын-ала сынақ тарды қ осқ анда ә ртү рлі ә дістерді қ олданады, сонымен қ атар, спектрофотометрия газды, хромотография жә не арнайы ә дістер де бар. Қ ан қ ұ рамындағ СО анық тау СО бойынша не қ анның сынақ тарынан газ тә різді қ оспа бө леді, СО, СО,. О,, N.. газдың мө лшерін ө лшеп, ә ртү рлі ә діс-тә сілдермен ондағ ы кө міртегі оксидінің қ ұ рамын анық тайды.

Алдын-ала зерттеу ә дістері (химиялық). Тө мендегі реакцияларды орындаумен бірге параллельді ек тү рлі ү лгіні зерттейді – НbCO жоқ қ ан мен уланып зардап шеккен қ анды. Ү лгіге мө лшері бірдей реактивтерді қ осып, бояқ тың ө згергенін бақ ылайды. Бояудың ө згеруі қ алыпты қ анның ү лгісінде ғ ана жү реді. Уланып зардап шеккен қ ан ү лгісін бояу ө згермейді не бірқ алыпты ө згеріп отырады.

Жылдам – тесттер, не сынақ тарды оқ иғ а орнында не бірден зардап шегушінің клиникағ а келіп тү скенінен бастап жү ргізеді. Мақ сат – НbCO бар екендігін жедел анық тау.

Тақ ырып – 2 Ситуациялық есепті шешу:

- сынаманы дайындау;

- қ андағ ы карбоксигемоглобинді химиялық экспресс-ә дістерді қ олдану арқ ылы идентификациялау;

- аналитикалық диагностика қ ортындысын жазу.

Мақ сат: студенттерді сынақ тарды талдамағ а дайындығ ымен жә не химиялық жылдам-ә дістерді қ олдану арқ ылы қ андағ ы карбоксигемоглабинді индентификациялаумен таныстыру.

Оқ ытудың тапсырмалары: студенттерді химиялық жылдам-ә дістерді қ олдану арқ ылы қ андағ ы карбоксигемоглабинді талдау ә дістеріне ү йрету.

Ө ткізілу тү рі: семинар, шағ ын топтармен жұ мыс, студенттердің топтарымен тапсырмаларды орындау.

Тақ ырып бойынша тапсырмалар:

1 тапсырма. Топпен сабақ тың тақ ырыбы бойынша теориялық сұ рақ тарды талқ ылау.

1. Қ андағ ы СО анық тау

2. Алдын-ала зерттеу ә дістері (химиялық)

3. Қ ан қ ұ рамындағ ы СО анық тауғ а бағ ытталғ ан жылдам-тесттер

4. Басқ а да химиялық сынамалар.

2 тапсырма. (2 студентке арналғ ан)

Токсикологиялық химия. Ситуациялық тапсырмалар мен жаттығ улар, Н.И.Калетина – М.-2007.-С-312. №7 тапсырма.

ХТАғ а жеткізілгендер: баланың зә рі мен қ аны.

Жұ мыстың барысы.

Отбасы баласымен бірге 8 жылдан бері таудағ ы кө кке (пикникке) қ атысып келеді. Ү йге оралатын кезде адамдар қ ар кө шкініне ұ шырағ ан, олар сол себепті 14 сағ ат бойы жабық автокө лікте моторды қ осып отыруғ а мә жбү р болды. Ү йге оралғ ан соң барлығ ы ө здерін нашар сезінді. Ересектерінде бастары айналып, жү ректері айныды, бұ лшық еттерінің ә лсіреуі байқ алды. Ә йелдерде тө менгі қ ысым ә серінен жү рек ауруы байқ алды. Бала комағ а тү сіп, ауруханағ а жеткізілді.

Ақ парат

Ауруханада баланы тексеру барысында оның бетінің терісі кө к-қ ызыл тү ске, ал кө рініп тұ ратын нә зік тері қ абаттары қ ою қ ызыл тү ке ө згерген. Фероцианид калий мен танин сынмаларында баланың қ аны кү лгін тү сті (розовый) сақ тап қ алғ андығ ы анық талды.

Зерттеу мақ саты: жеткізілген биообъектілермен химиялық жылдам-тесттерді пайдалана отырып, ХТА жү ргізу.

Кө рсетілген биообъектілерден химико-токсикологиялық сынамалардың сызбанұ сқ асын химия-токсикологиялық сынамалардың жү йелік ә дістемелеріне сү йене отырып реттең із.

Зертхана GLP қ ағ идаларына сү йене отырып жұ мыс жасайды жә не заманауи TIAFT рекомендацияларына сә йкестендіріліп, аналитикалық қ ұ ралдармен жабдық талғ ан.

ЕСКЕРТУ

Тапсырманы орындау барысында:

· Токсиканттардың физико-химиялық қ ұ рамдарын білуді пайдалана отырып жә не олардың токсикокинетикасы мен метаболизмін, биообъектіні таң дау кезінде ақ партты жеткізу;

· Сынамаларды дайындау жө нінде жә не токсиканттарды жекешелендіруде ақ партты жеткізу;

· Токсиканттарды анық тауда олардың сезімталдылығ ы мен жетіспеушіліктерін есепке ала отырып, химиялық жылдам-ә дістерді таң дау;

· Мө лшерлік анық таудың ә дістерін таң дауды негіздеу, математикалық формулаларды жү ргізу, егер қ ажет болса бө лу ә дістерін де қ олдану;

· Алынғ ан нә тижелердің интерпретациясын жеткізу;

· Токсиканттардың айқ ындалуы жө нінде қ орытынды беру.