Бактериальды жасушаның құрылысы. Грам оң, грам теріс бактериялар

Жасуша-тірі материяның универсальді қ ұ рылымдылық бірлігі. Бактериялар ү шін оның маң ызы олардың ө мір сү ру процессінде, белгілі-бір уақ ытта ө зінің биомассасын кө бейітіп, бинарлы тү рде бө лініп, кө беюге ық пал жасайды. Бактериальды жасуша қ ұ рамында ә ртү рлі структуралар бар: жасуша қ абырғ асы, цитоплазматикалық мембрана, цитоплазма, нуклеоид, мезосома, қ осындылар, рибосома, капсула, микрокапсула, талшық тар, плазмида, донорлы кірпікшелер, кірпікшелер, периплазматикалық кең істіктіктер.

Грам оң бактериялар жасуша қ абырғ асы бір қ алыпты қ ұ рылымғ а, иілгіш қ абатқ а жұ қ а жә не регидты қ абатпен ковалентті байланысқ ан, ол Грам теріс бактерияларғ а қ арағ анда қ алың /20-60 нм/. Қ абырғ аның негізгі мө лшері пептидогликан болып табылады, ол бірнеше 5-6 қ абаттан тұ рады. Жасуша қ абырғ асында микол қ ышқ ылы болады оның қ ұ рамында техой қ ышқ ылы болады. Грам оң бактерияларының пептидогликанының ерекшелігі ол жерде диаминопиелинді қ ышқ ылы жоқ. Жасуша қ абырғ асында липополисахарид жоқ.

Грам теріс бактериялардың жасуша қ абырғ асы жұ қ а /14-18 нм/. Ерекшелігі регидты қ абаты жұ қ а, пепдигликанның 1-2 қ абатынан тұ рады. Бұ л жерде ә рқ ашан диаминоциелин қ ышқ ылы бар. Жасуша қ абырғ асының қ ұ рамында кө п липопротеині фосфолипидті, фосфоқ антты жә не кө п ақ уыз бар, тейхой қ ышқ ылы болмайды. Жасуша қ абырғ асының пластикалық қ абаты: липопротеин, липополисахарид жә не сыртқ ы мембранадан тұ ратын кү рделі қ ұ рылым қ ұ райды.

Жасуша қ абырғ асының синтезінің бұ зылуы бактерияның – трансформациясына негізделген. Ол қ айтымды жә не қ айтымсыз болады. Оны индуцирлеуші факторлар болып ә ртү рлі жасуша қ абырғ асының биосинтезін ә лсіздендіретін антибиотиктер /пенициллин, циклосерин/, ферменттер /лизоцим, азидаза, антимикробты антиденелер, кейбір аминқ ышқ ылдарының жоғ арғ ы колиэнтериясы, ә сіресе глицин жә не фениламин болып табылады. L-трансформация ө ткір ауруларының созылмалы тү ріне ө туіне, асқ ынуына себепші болып табылады жә не қ олайсыз жағ дайларда тұ рақ тылық тудырады.

Цитоплазмалық мембрана /ЦМ/ /полифункционалды/ кө птеген қ ызмет атқ аратын қ ұ рылым болып табылады: жасушағ а қ оршағ ан ортадан тү сетін барлық химиялық информацияны қ абылдайды. Негізгі осматикалық барьері болып табылады, жасушаның ө суінің жә не бактерияның бө лінуінің регуляциясына, қ оректік заттардың жасушағ а тасымалдану процессіне, жасуша қ абырғ асының компоненттерінің синтезіне т.б. қ атысады.

Цитоплазмалық мембрана бактерияның 10 қ ұ рғ ақ салмағ ын алады. Бұ л екі қ абатты қ ұ райтын 25-40 фосфолипидтер 20-75 ақ уыздан, 6-га дейін кө мірсулардан тұ рады.

Бактериялардың цитоплазмасы кү рделі коллоидты жү йеден тұ рады, бұ л жерде эндоплазматикалы ретикуласы жә не тағ ы да басқ а да эукариоттарғ а тә н цитоплазмалық органеллалар жоқ. Бұ л жерде нуклеоид, плазмидтер, рибосомалар, мезосомалар қ осындылар, ликоген-валютин гранулалары, ә ртү рлі биологиялық топтардың бактерияларында метаболитикалық табиғ аты бойынша басқ а да цитоплазма ішілік қ осындылар бар.

Цитоплазмалық мембрана пептидогликанның ішкі қ абатында цитоплазмалық мембранамен жасуша қ абырғ асының қ арым-қ атынасында маң ызы бар. Периплазматикалық кең істікте ә ртү рлі ферменттер бар, кө бінесе ақ уызды байланыстыратын фосфотазалар, полисахаридтер жә не т.б. заттар.

Бактерияларда микрокапсула, капсула, кілегей қ абаты бар. Микрокапсулалар электронды микроскопияланады да қ ысқ а мукополисахаридты фибриллдер болып кө рінеді. Капсула кілегейлі қ абат болып бактериялардың сыртқ ы қ абаты болып табылады. Оның жуандығ ы 0, 2 мкм. Ол Бурри-Гинс ә дісімен бояп микроскопирленгені анық кө рінеді. Капсула тү зілуіне цитоплазмалық мембрана қ атысады. Ол жасуша қ абырғ асы мен цитоплазмалық мембранамен бірге бактерияны қ аптап, кебуден сақ тап, оларғ а қ оректік заттарды сақ таушысы болып табылады.

Бактерия жасушасының қ озғ алуына талшық тар кө п міндет атқ арады, олардың диаметрі 12-30 нм жә не ұ зындығ ы 6-9 дан 80 мкм-ге дейін, қ ұ рамында флагеллин белогынан қ ұ ралғ ан ұ зын жіпшелер.

Қ озғ алғ ыш бактерия /талшық тардың санына жә не орналасуына байланысты 4 топқ а бө лінеді.

1) Монотрихтер - /талшық / бір полярда орналасқ ан

2) Лофотрихтер - бір шетінде топ болып орналасқ ан

3) Амфитрихтер - екі шетінде топ болып орналасқ ан

4) Перитрих - бү кіл беткейінде орналасқ ан.

Талшық тар ү ш компоненттен тұ рады – иірімді талшық ты жіп, ілмек жә не базальды денешік. Бактерияларда донорлы кірпікшелер қ ұ рылымы ақ уыздан тұ ратын ұ зын жіпшелер – конъюгативті плазмидті тасымалдушылар болып табылады.

Бактериялар талшық тары: Бактериялардың спорлары:

а – монотрих; б – лофотрих; а – терминалды орналасуы;