Оқшаламалардың сипаттамаларының әсер ететін факторларға тәуелді өзгеруі

№	Факторлар	Ө згерістер
	Дымқ ылдану	Кедергінің тө мендеуі
Сыйымдылық тың жоғ арылауы
tg δ жоғ арылауы
Температураның жоғ арылауы
Кірістердегі қ ысымның жоғ арылауы
Трансформаторлық майдың тескіш кернеуінің тө мендеуі
Химиялық қ ұ рамының ө згеруі
Бө ліктік разрядтар
	Ластану	Кедергінің тө мендеуі
tg δ жоғ арылауы
Температураның жоғ арылауы
Трансформаторлық майдың тескіш кернеуінің тө мендеуі
Химиялық қ ұ рамының ө згеруі
Бө ліктік разрядтар
	Асқ ын кернеулер	Оқ шаламалардың тесілуі
Бө ліктік разрядтар
	Қ ызу	Кедергілердің тө мендеуі
tg δ жоғ арылауы
Кірістердегі қ ысымның жоғ арылауы
Химиялық қ ұ рамының ө згеруі
Бө ліктік разрядтар
	Қ ысқ а тұ йық талулар	Оқ шаламағ а термиялық жә не динамикалық сыртқ ы ә серлердің ық пал етуі

 

Электрлік тә сілдерді қ олдану белгілері бойынша бақ ылау тә сілдерін екі топқ а бө леді:

- одан ә рі қ арай қ арастырылатын оқ шауламаларды электрлік бақ ылау тә сілдері;

- бақ ылаудың электрлік емес тә сілдері: трансформаторлық майдағ ы газдардың хроматографиялық анализі, бақ ылаудың ультрадыбысты тә сілдері, радиотолқ ындық ә діс, оптикоэлектронды ә діс, жылулық ә діс, рентгенографиялық ә діс.

Оқ шауламаларды қ олдану кезінде оғ ан бө ліктік разрядтар, жылу жә не механикалық жү ктемелер ә сер етеді жә не қ оршағ ан ауадан дымқ ыл кіреді. Бұ лардың барлығ ы оқ шауламаның жинақ талғ ан жә не тарамдалғ ан ақ ауларының пайда болуына ә келіп соқ тырады.

Оқ шауламаның кү йін бақ ылау ә дістері тө менгі кернеу мен жұ мыстық кернеу кезінде жү ргізілетін бұ зылмайтын ә дістерге жә не жұ мыстық кернеумен салыстырғ анда жоғ ары болатын кернеу кезінде жү ргізілетін бұ зылмайтын ә діске бө лінеді.

Электрлік ә дістерді қ олдану белгілері бойынша бақ ылау ә дістерін екі топқ а бө леді:

- оқ шауламаларды бақ ылаудың электрлік ә дістері;

- бақ ылаудың электрлік емес ә дістері:

а) трансформаторлық майдағ ы газдардың хроматографиялық анализі;

б) ультрадыбысты бақ ылау ә дісі;

в) радиотолқ ынды

г) тепловизиялық;

д) оптикоэлектронды;

с) рентгенографиялық.

Қ атты оқ шауламаның дымқ ылдануын анық тау. Кү штік трансформатордың сенімді жұ мыс істеуі кө бінесе оның оқ шауламасының жағ дайына (кү йіне) байланысты болады.

Оқ шауламалардың бұ зылу себептерінің ішінде дымқ ылданудың қ осар ү лесі аз емес. Ол электрлік беріктілікті тө мендетіп қ ана қ оймай, сонымен қ атар тозу ү рдісін де тездетеді. Трансформаторды пайдалану кезінде оқ шауламалардың тозу дә режелерін тікелей анық тау қ иынғ а соғ ады, жұ мыс ү стінде оқ шауламалардың кү йлерін бағ алау ә дістеріне, онда дымқ ылдың болуын анық тау жатады.

Ә сіресе дымқ ылдануды бағ алау қ ұ нды болып саналады, ө йткені майдың дымқ ылдан тиімді қ орғ анысы жоқ бірнеше трансформаторлар жұ мыс істеп тұ рады.

Мамандардың болжамы бойынша оқ шауламада 1, 5% ылғ алдың болу себебінен тозу белгілері пайда болып, электрлік беріктілік нашарлай бастайды. 3, 3% ылғ алдың ылғ алдың болуы кезінде тозу ү рдісі болады, оқ шауламалар тотық танып, оларды пайдалану қ ауіпті бола бастайды. Кө птеген шетелдік компаниялар ылғ алдың 3-4% қ ауіпті деп санайды. «Электр жабдық тарды сынақ тау нормасы мен кө леміне» сә йкес қ айтадан пайдалануғ а енгізілген жә не кү рделі жө ндеуден шық қ ан трасформаторлар ү шін орамалардың оқ шауламаларының ылғ алдануы 2% дейін, ал пайдалану ү стіндегі трансформаторлар ү шін 4% дейін рұ қ сат етіледі. Пайдалануғ а енгізу кезінде жә не 110 кВ кернеудегі жә не 60 МВА жоғ ары қ уатты трансформаторларды кү рделі жө ндеу кезінде бакқ а салынғ ан ү лгілік қ атты оқ шауламаларды ылғ алдылығ ы бойынша дымқ ылды тікелей анық тайды. Бұ л жағ дайда ылғ алдың қ ұ рамын Карл Фишер ә дісі бойынша анық тайды.

Қ атты оқ шауламалардың ылғ алдануының жанама белгілері ретінде майдың қ ұ рамында ылғ алдың болуы қ ызмет атқ арады. Алайда ол «май-қ атты оқ шаулама» ортасында ылғ алалмасу динамикасынан тә уелді болады жә не қ атты оқ шауламалардың ылғ алдануының сандық мә ндерін дә л басып айту ө те қ иын. Сонымен қ атар қ атты оқ шауламалардың ылғ алдануын трансформатор оқ шауламаларының электрлік сипаттамаларын: значений R₆₀, R₆₀/R₁₅, tg d жә не т.б. жанама бағ алауғ а болады. Ылғ алдылық ты бағ алау оқ шауламаның температурасын, майлардың қ асиеттерін жә не оқ шаулама конструкциясының геометриясын есепке ала отырып жү ргізіледі. Бұ ндай есептеу tg d мә ні бойынша «Электр жабдық тарды сынақ тау нормасы жә не кө лемімен» рұ қ сат етіледі. Тә жірибе мұ ндай ә дістермен оқ шауламаның ылғ алдануының тек едә уір бө лігін анық тауғ а мү мкіндік береді.

Тұ жырымдар:

1. Кү штік трансформаторлар басым кө пшілігі ө зінің қ ызмет етуінің нормаланғ ан мерзімін толығ ымен аяқ тады жә не оқ шауламаларының кү йлері тө мендеді.

2. Трансформатордың жұ мысының сенімділігі кө птеген жағ дайда оның оқ шауламаларының кү йлерін анық тау арқ ылы анық талады. Олардың жұ мысқ а жарамдылығ ын анық тау ү шін оқ шауламалардың кү йлерін бағ алайтын тиімді ә дістер қ ажет. 3-4% ылғ алдың болуы қ ауіпті шектік болып саналады. Оқ шауламалардағ ы ылғ алдылық ты тікелей анық тау ү шін трансформатор бө лшектерін бө лшектеп шешуді талап етеді. Қ азіргі уақ ытта пайдаланылып жү рген жанама ә дістер бағ алаудың қ ажетті дә лдігін қ амтамасыз ете алмайды.

3. Оқ шауламадағ ы поляризациялық ү рдістерді талдауғ а негізделген бағ алау ә дістерде (ә сіресе баяу ағ атын) оқ шауламаның аз ғ ана ылғ алдануының ә сері едә уір болады. Қ азіргі уақ ытта кө птеген ә р тү рлі дамығ ан елдерде оқ шауламада поляризациялық ү рдістердің негізінде олардың кү йлерін бағ алау ә дістері ө ң деліп жатыр (2.4-сурет):

- қ айта қ алпына келетін кернеулерді ө лшеу;

- зарядтау жә не разрядтау токтарын ө лшеу;

- айнымалы токта оқ шауламалардың параметрлерін - сыйымдылық ты немесе диэлектрлік шығ ындардың тангенс бұ рышы - параметрлерін ө лшеу.

Оқ шауламаның ылғ алдануы кезінде сыйымдылық тың жиіліктен тә уелділігін пайдалану 60 жылдардан басталды жә не ТМД жә не бірқ атар елдерде оқ шауламалардың кү йлерін бағ алау крийтерийлері шығ арылды.

4. Кү штік трансформаторлардың оқ шауламаларының ылғ алдылығ ын бағ алау ү шін поляризациялық қ ұ былыстың анализін пайдалану олардың жұ мыс ү стіндегі кү йлерін бағ алаудың бірден бір таптырмайтын ә дісі болып табылады. Шетелдерде мұ ндай ә діспен жасалынғ ан ө ң деулер кең інен таралғ ан жә не оғ ан сә йкесті ө лшеуіш аппараттары кө птеп шығ арылады. Бұ л ә дістерді игеру ү шін отандық тә жірибеде кө птеген тә жірибе жинақ талды жә не олар іс жү зінде асырылып келеді.

2.4-суретте келесі белгіленулер қ абылданғ ан: Сх - ө лшеу объектісі; С_эт - эталонды сыйымдылық; Е₀ - зарядты кернеу; V - вольтметр; К1 - C_х қ ысқ а тұ йық тау ү шін арналғ ан контакт релесі; К2 -вольтметрді жалғ ау ү шін контакт релесі; t_зак - C_х қ ысқ а тұ йық талу уақ ыты; t_изм - сыйымдылық ө сімшесін ө лшеу уақ ыты (1 с); Т_макс - қ айта қ алпына келу кернеулерінің максималды (максимум) уақ ыты.

 

а)

 

б)

 

2.4-сурет. " Заряд-разряд" біреселік циклі кезінде қ айта қ алпына келу кернеулерін (а) жә не сыйымдылық ө сімшесін (б) ө лшеу сұ лбасы