Тұрақты және айнымалы ток қозғалтқыштарының электр механикалық қасиеттері

Вагонның қ озғ алысына тежегіш ә серін беретін немесе қ озғ алысты мү лдем токтататын қ ұ рылғ ы тежегіш деп аталады.

Егер тежегіш вагон қ ұ рамының бірлігіне ғ ана қ ызмет атқ аратын болса, онда ол жеке дара тежегіш деп аталады. Ү зілмейтін тежегіш деп бір вагон арқ ылы бү кіл вагон қ ұ рамын басқ аратын тежегішті атайды.

Қ ызмет етуші тежеу деп берілген жол графигі бойынша поезд аялдамағ а келгенде поезды токтатын тежеу жү йесі аталады.

Жедел тежеу деп максималды баяулатуда тежеу жолының ең кіші мә нін алуғ а қ олданатын тежеуді атайды.

Трамвай жә не метрополитен вагондарында қ олданылатын тежеу жү йелері электрлік жә не механикалық болып бө лінеді.

Механикалық тежеу жү йесі деп поезд тежелуінде кинетикалық энергияның жылу жә не механикалық энергияғ а ауысатын тежеу жү йесін айтады.

Электрлік тежеу жү йесі деп поезд тежелуінде кинетикалық энергияның электрлік энергияғ а ауысуын жә не ол энергия кедергімен жұ тылып қ айтадан қ олданысқ а тү сетін немесе байланыс желісіне қ айта оралатын энергияны айтады.

Электр магнитті рельстік кебістердің (галоши) тежелуі электр магниттік токтан қ оректенетін, бірақ тежеу кү шіне байланысты механикалық тежеу жатады.

Тежеудің негізгі параметріне тежеу колодкасын тежеу элементіне басу жатады (бандаж, диск немесе барабан). Ол ү лкен кү шті қ ажет етеді, ол тежеу науашасына тежеу берілісі арқ ылы жалғ анғ ан:

 

 

мұ ндағ ы P_m - штоктадағ ы тежеу цилиндрінің кү ші [кг], i_m - тежеу берілуінің беріліс саны, η _m - п.ә.к.

 

Рычагты тежеу берілісі рычаг, траверс, тартылыс жә не басқ а да жү йелерден қ ұ ралғ ан, олар арқ ылы тежеу колодкалары тежеу элементтеріне қ арай ығ ысады. Тежеу науашаларының ү йкеліс коэффициентіне ығ ысуы φ _к дө ң гелектің тежеу кү шін қ ұ райды.

Дө ң гелекті тежеу кү ші келесі ө рнекпен анық талады:

 

В_к=хφ _к.

 

Тежеу колодкаларының басылуының барлық қ осындысы Х басу кү шінің вагондағ ы тежеу колодкаларының n санымен анық талады, яғ ни Х=n·x.

Вагондағ ы тежеу колодкаларының ү йкеліс коэффициентіне φ _к ә сері вагонның тежеу кү шін қ ұ райды.

 

В_m=хφ _к.

 

Тежеу кү ші деп тежеу кезінде барлық кү штердің бірдей жұ мыс істеуін жә не олардың бір бағ ытта бағ ытталуын, вагонғ а қ арама қ арсы бағ ытталғ ан жә не де дө ң гелекпен рельстің тү йісу нү ктесінде болатын кү шті айтады.

Тежеудің тиімділігі вагон тежелуінде баяулаудың ұ лғ аюымен сипатталады, ол келесі тә уелсіздікпен анық талады:

 

,

 

мұ ндағ ы S - тежелу жолы, тежелу басындағ ы жылдамдығ ы, -тежеудегі орташа баяулау.

 

Тежеу жолы деп поезд немесе вагон жү ріп отырғ ан аралық ты айтады, ол тежеу кү шінің пайда болғ ан моментінен поездың немесе вагонның толық токтауына дейінгі аралық ты қ амтиды. Тежеуден байқ алып тұ рғ андай тежеу жолы ү шін оның ү лкендігі тежеу жылдамдығ ың басталуына жә не баяулауына байланысты жә не ол номиналды тү рде ү лкен болуы қ ажет.

Сонымен қ атар баяулаудың орташа ү лкендігі 1, 5 м/сек² жә не бұ л баяулаудың ө су жылдамдығ ы 2, 5 м/сек² жә не одан да кө п болса, онда вагондағ ы жолаушыларды алаң датады, сондық тан ұ лғ аюы барлық берілген шарттарғ а сай болуы керек.

Механикалық тежеудің тиімділігін оның тежеу коэффициентінің басылуымен анық тайды.

Тежеудің коэффициенті оның тежеу колодкаларының барлық қ осындысымен анық талады:

,

 

мұ ндағ ы G₀ - жү ктелмеген вагон салмағ ы [т].

 

Тежегіштің басылу коэффициенті келесідей анық талады:

 

В_m=Хφ _к,

 

оны Х берілгенімен ө згертсек, ол келесідей анық талады:

В_m=1000G₀ φ _к·ε,

 

басқ а тү рде қ арастырсақ:

 

В_m=G₀ψ,

 

мұ ндағ ы ψ - дө ң гелекпен рельстің байланысу коэффициенті.

 

1000G₀ φ _к·ε = G₀ψ,

 

осыдан:

.

Тежегішті беріліс тү сінігінде жетек деп айталады, сол арқ ылы тежеу колодкалары басылып, тек содан соң ғ ана тежелу эффекті алынады.