Заңдылықтың сипаттамасы

Заң дылық — заң дардың, басқ а да нормативтік-қ ұ қ ық тық актілердің Республика аумағ ында мү лтіксіз жө не дә лме-дә л орындалуы. Заң дарды сақ тайтын, орындайтын, жү зеге асыратын мемлекет органдары, ұ йымдары, мекемелері, кә сіпорындары, лауазым иелері, азаматтар, қ оғ амдық бірлестіктер. Егер аталғ ан субъектілер заң дарды мү лтіксіз орындаса қ оғ амда, мемлекетте заң дылық ү стемдік етеді деп айтуғ а болады. Егер заң дар орындалмаса, бұ зылса қ оғ амда заң дылық бұ зылды деп айтады. Заң дылық тың сақ талуы, ү стем болуы — қ оғ ам ө мірінің тұ рақ тылығ ының алғ ы шарты. Заң дылық бұ зылса демократияғ а, адамдардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарына зор нұ қ сан, зиян келтіріледі, қ оғ амдық тә ртіп бұ зылады.

Заң дылық қ ағ идаттары (принциптері) - заң дылық тың мазмұ нын ашатын, білдіретін негізгі идеялар, негіздер (бастаулар). Бұ ларғ а жататындар:

а) заң ү стемдігі - ең жоғ арғ ы акт ретінде бү кіл нормативтік актілердің жә не қ ұ қ ық ты жү зеге асырудың бү кіл актілерінің заң ғ а бағ ыныштылығ ы;

ә) заң дылық тың тұ тастығ ы (жалпығ а бірдей міндеттілігі) — белгілі бір мемлекеттік бү кіл аумағ ында қ ұ қ ық шығ армашылығ ы мен қ ұ қ ық ты жү зеге асырудың қ ұ қ ық тық қ атынастардың субъектілері қ ызмет атқ аруларының бірың ғ ай бағ ыттылығ ы.

б) заң дылық тың мақ саттылығ ы - қ оғ амның мақ саттары мен міндеттеріне сай келетін, ө зі ең қ олайлы ә рі қ атал тү рде заң аясынан шық пайтын қ ұ қ ық тық ә рекеттер нұ сқ асын таң дап алудың қ ажеттілігі;

в) заң дылық тың іске асатындығ ы - барлық қ ызметтердің тү рлерінде қ ұ қ ық тық нормалардың орындалуына шын мә нісінде жету жә не қ андай да болсын қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін жауапкершіліктен қ ұ тылмайтындық тың орнығ уы.

Заң дылық Қ азақ стан аумағ ының барлық жерінде біртү тас қ ұ былыс болып орнауы қ ажет. Мемлекеттің ө р жерінде ө р тү рлі заң дылық болмайды. Алматының ө з заң дылығ ы, Семейдің ө з заң дылығ ы - бірінен-бірінің ерекшелігі болуы мү мкін емес. Егер олай болса, қ оғ амда тә ртіпсіздік, бассыздық орын алатын болады. Заң дылық барлық Республика аумағ ында тұ тас орнатылуы тиіс. Заң Батыс Қ азақ станда сақ талып, Шығ ыс Қ азақ станда сақ талмайтын, мойындалмайтын болса, ол заң дылық ты бұ зғ ан болып саналады. Заң дылық ты мақ саттылық қ а қ арсы қ оюғ а болмайды. Себебі кез келген заң бір мақ сатқ а жету ү шін жасалады. Заң дылық тың бұ зылуының бір себебі — оны мақ саттылық қ а қ арсы қ ою. Жергілікті жердің ерекшелігін немесе басқ а жағ дайларды сылтауратып заң ды бұ зушылық қ а жол берілмеуі керек.

Заң дылық ты нығ айту ү шін кепілдіктер қ ажет. Олар: а) экономикалық кепілдік — қ оғ ам шаруашылығ ының дең гейі жоғ ары болып, заң ды жү зеге асыру ү шін қ аражат жеткілікті болуы керек; ә) саяси кепілдік — мемлекет органдары заң ғ а сү йене отырып, ө зіне тапсырғ ан қ ызметті оралымды, тиімді істеуі қ ажет; б) қ ұ қ ық тық кепілдік — заң дарды ү немі жетілдіріп отыру, заң ды бұ зушылық тың алдын алу, сот ә ділдігін жү зеге асыру, жауаптылық тан бұ лтартқ ызбау, ә леуметтік бақ ылау, т.с.с.