Пысықтау сауалдары. 1. Құқықтық сана ұғымының мәнін түсіндіріңіз және оның
1. Қ ұ қ ық тық сана ұ ғ ымының мә нін тү сіндірің із жә не оның қ ұ қ ық ү шін қ андай маң ызы болатынын баяндаң ыз. 2. Қ ұ қ ық тық сана қ андай қ ызметтерді атқ арады? 3. Қ ұ қ ық тық сананың элементтерін атаң ыз жә не қ андай мә ні болатынын баяндаң ыз. 4. " Қ ұ қ ық тық мә дениет" аталымын қ алай тү сіндіруге болады? " Қ ұ қ ық тық мә дениет" пен қ ұ қ ық тық мемлекеттің байланыстылығ ы қ андай болады? 5. Қ ұ қ ық тық немқ ұ райдылық тың себептерін атаң ыз. 6. Қ оғ ам мен мемлекет ү шін қ ұ қ ық тық немқ ұ райдылық тың қ ауіптілігі неде?
Жиырма бірінші тақ ырып. ЗАҢ ДЫ (Қ Ұ Қ ЫҚ Қ А САЙ) МІНЕЗ-Қ Ұ ЛЫҚ Заң ды мінез-қ ұ лық — қ ұ қ ық нормаларының нұ сқ ауларына сә йкес келетін жеке тұ лғ аның мінез-қ ұ лқ ы. Заң ды мінез-қ ұ лық арқ ылы заң орындалады, жү зеге асырылады. Заң ның талаптары орындалмаса, ол жансыз. Тұ лғ аның заң ды мінез-қ ұ лқ ының кө лемі мен ү лгісі қ ұ қ ық тық норманың диспозициясында кө рсетілген. Егер адамдардың мінез-қ ұ лық тары қ ұ қ ық нормаларының талаптарына сә йкес келсе, онда қ ұ қ ық тық тә ртіп нығ аяды. Заң ды мінез-қ ұ лық арқ ылы қ оғ ам басқ арылады, оның ө мірі қ алыпты жағ дайда жү ргізіледі, азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тары жү зеге асырылады. Мұ ны азаматтардың кө бі тү сінеді, сондық тан пайда болатын, жү зеге асырылатын қ ұ қ ық тық қ атынастардың басым кө пшілігі заң ды мінез-қ ұ лық негізінде қ ұ рылады. Азаматтар заң ның талабын белсенділікпен немесе енжарлық пен орындайды. Соғ ан сә йкес мінез-қ ұ лық екіге бө лінеді: 1) белсенді заң ды мінез-қ ұ лық; 2) бә сең (енжар) заң ды мінез-қ ұ лық. Белсенді заң ды мінез-қ ұ лық — лауазымды тұ лғ алардың, азаматтардың ө з бастамасымен белгілі мақ сатқ а бейімделген заң ды ә рекеттері. Ондай ә рекеттер қ осымша уақ ыт, кү ш, кейде қ аражат жұ мсаумен байланысты. Осындай мінез-қ ұ лық басым болуы ү шін қ азіргі кезең де қ ажетті шарттар баршылық. Ол — егеменді, дербес мемлекет пен ұ лттық қ ұ қ ық жү йесінің қ алыптасуы, экономикалық дағ дарысты тоқ тату ү шін барлық кү ш-жігерді жұ мсаудың қ ажеттігі, асқ ынып бара жатқ ан қ ылмысқ а қ арсы азаматтардың ә лінше кү ресу борышы. Демек, заң дардың қ ағ идаларын белсенділікпен орындау — заманымыздың талабы. Белсенді тү рдегі заң ды мінез-қ ұ лық тың кө ріністері сан алуан. Ол — лауазымды тұ лғ алардың ө з міндеттерін адал ниетпен, сапалы атқ арып, азаматтардың ө здеріне жү ктеген міндеттерін қ алтқ ысыз, саналы тү рде орындауы, сонымен қ атар қ ұ қ ық тарын жү зеге асыра отырып, мемлекеттің, қ оғ амдық бірлестіктердің жұ мысына белсене катысып, ә лінше кө мектесу, заң дардың жобаларын талқ ылауда бой кө рсетіп, ө з пікірін ортағ а салу—міне, қ ұ қ ық тық белсенділікке осындай ә рекеттер жатады. Енжар заң ды мінез-қ ұ лық тың кө рінісі де сан алуан. Азамат ө зіне жү ктелген міндеттерді қ алай болса солай орындайды. Ал ө зінің қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын жү зеге асыруғ а енжарлық пен, немқ ұ райдылық пен қ арайды. Мысалы, сайлауғ а, заң ның жобасын талқ ылауғ а катыспайды, отбасын қ ұ рғ ысы келмейді, оқ ып-білім алуғ а ерінеді, тіпті, жақ сы істеп, табыс та тапқ ысы келмейді. Ә рине, мұ ндай мінез-қ ұ лық заң ғ а қ айшы келмесе де, адамның ең алдымен ө зіне зиян келтіреді, себебі адамның игілігі ү шін берілетін заң ды мү мкіндіктер іске аспай қ алады. Мұ ндай мінез-қ ұ лық тан қ оғ ам да ештең е ұ тпайды. Демек, екі тарап та ұ тылыста болады. Мұ ндай енжар мінез-қ ұ лық басым болса, мемлекетке де зиян келеді. Азаматтардың енжарлығ ын, немқ ұ райдылығ ын пайдаланып, қ ара ниетті лауазымды тұ лғ алар мемлекет органының қ ызметін халық тың бақ ылауынан тыс қ оюғ а ә рекет жасаулары мү мкін. Ә рине, тек насихатпен адамдардың енжар мінез-қ ұ лқ ын белсенділікке айналдыру оң ай емес. Ең алдымен белсенділік жастайынан қ алыптасатын қ асиет. Оның негізгі шарты — ең бекке баулу. Заң дар да адал, ақ ниетпен істелген жұ мыс ү шін кө термелеу шараларын белгілесе, ол қ ұ қ ық тық белсенділікке негіз болады. Заң ды мінез-қ ұ лық бірнеше тү рде болуы мү мкін. Қ ұ қ ық тық сананың дең гейіне байланысты заң ды мінез-қ ұ лық (жү ріс-тұ рыс) тө мендегідей тү рлерге жіктеледі: 1. Маргиналдық (маргинал - жік аралық) заң ды мінез-қ ұ лық - бұ л мінез-қ ұ лық бә рінен бұ рын заң бойынша жазаланудан қ орқ у мен ө з есебінен жаң ылып қ алмау мақ сатына негізделеді. Маргиналдық мінез-қ ұ лық ты адамдар қ айсы сә тте де болса заң ды оп-оң ай аттайды (бұ зады), сә ті келсе, ың ғ айлы жағ дай туа қ алса қ ұ қ ық тық талаптарды орындамауғ а да дайын тұ рады. 2. Конформистік қ ұ қ ық қ а сай мінез-қ ұ лық. Мұ ндай мінез-қ ұ лық адамның қ ұ қ ық тық талаптарғ а конформистік тү рде бас июіне (кө ніп бағ ынуына) негізделеді. Мұ ндай мінезді адамның ұ станатын қ ағ идаты " бә рі қ андай болса, мен де сондаймын" болады. Мұ ндай мінез-қ ұ лық қ ұ қ ық тық нормаларды жете тү сінбей, олардың байыбына бармай бұ лжытпауғ а (сақ тауғ а) негізделеді. 2. Жағ ымды қ ұ қ ық қ а сай мінез-қ ұ лық - мұ ндай мінез-қ ұ лық қ оғ амда бар қ ұ қ ық нормаларының ә діл жә не ә ділеттілігіне деген мызғ ымас сенімге, қ ұ қ ық ты қ ұ рметтеуге жә не оны терең білуге негізделеді. Мұ ндай мінез-қ ұ лық қ ұ қ ық тың ә деттегі қ алып бойынша, ә ртү рлі себептермен дә лелдердің іштей арпалысуынсыз орындалуынан (атқ арылуынан) кө рінеді.
|
