Он сегізінші тақырып. ҚҰҚЫҚТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
Қ ұ қ ық жү зеге асыру ү шін жасалады. Қ ұ қ ық тық қ оғ амда бір жағ ынан мемлекет, екінші жағ ынан азаматтар заң жолымен жү ру туралы міндеттеме алады. Осығ ан байланысты қ ұ қ ық ты жү зеге асырудың екі жағ ы болады, сондық тан ол екі бағ ытта қ арастырылады: 1) мемлекет органдары, лауазымды адамдар заң бойынша қ ызмет істеуі керек; 2) азаматтар, олардың бірлестіктері жә не ұ йымдары ө з ә рекеттері арқ ылы қ ұ қ ық ты жү зеге асыруы тиіс. Қ ұ қ ық ты жү зеге асырудың ерекше тә сілдері бар. 1) Қ ұ қ ық ты сақ тау. Қ ұ қ ық ты сақ тау тыйым салатын нормалар арқ ылы жү зеге асырылады. Бұ л тә сілдің мә ні — тыйым салынғ ан ә рекетті жасаудан бой тарту; 2) Қ ұ қ ық ты орындау. Қ ұ қ ық ты орындаудың мә ні — жү ктелген міндетті жү зеге асыру ү шін белсенді ә рекеттер жасау. Мысалы, баланы тә рбиелеу ү шін ата-анасы ү немі, жү йелі тү рде қ ызмет істеп, оны оқ ытуы, ә депке баулуы қ ажет; 3) Қ ұ қ ық ты пайдалану. Тұ лғ а ө зіне берілген қ ұ қ ық тар мен бостандық тарды пайдалана ма, жоқ па ө з еркі. Егер оларды пайдаланғ ысы келсе, белсенді немесе енжар ә рекет жасау арқ ылы қ ұ қ ық тық норманы жү зеге асырады. Қ ұ қ ық тарды пайдаланудың барысында субъектілер ө здерінің заң дарда кө рсетілетін қ ұ қ ық тарын жү зеге асырады. Қ ұ қ ық ты пайдалану тұ лғ аның қ ұ қ ық ө кілеттігін жү зеге асыруғ а бағ ытталады. Демек, ол тұ лғ аның жү ріс-тұ рысы ө з білігінше мұ нда яки белсенді, яки енжар тү рінде болуы мү мкін. Қ ұ қ ық ты жү зеге асырудың осы ү ш тү рінің барысында қ оғ амдық қ атынастардың субъектілері ө з ә рекеттері арқ ылы заң нормаларын тікелей іске асырады. Мұ ны қ ұ қ ық ты тікелей жү зеге асыру нысаны деп атайды. Осындай нысандар тү рінде кө птеген (бірақ барлығ ы емес) қ ұ қ ық нормалары жү зеге асырылып жатады. Болмыста заң нормаларын бұ лжытпай пайдалану жә не оларды дә л атқ аруларды толық жү зеге асырылуына жағ дайлардың жеткілікті болмайтын дә ттері кездеседі. Ондайда бұ л іске мемлекеттік-биліктік ө кілеттіктері бар қ ұ зырлы органдардың араласу қ ажеттілігі туындайды. Мысалы, жоғ ары оқ у орнына студенттер кабылдау, жұ мысқ а алу, зейнетақ ы тағ айындау, ә скери қ ызметте міндеттерді атқ ару жө не тағ ы тағ ылар. 4) Қ ұ қ ық ты қ олдану. Бұ л билік қ ызметін жү ргізу арқ ылы жү зеге асырылады. Демек, қ ұ қ ық тық норманы мемлекет органдары қ олданады. Есте болатын жә йт: тек қ ана ресми баспаларда басылып шық қ ан, яғ ни, жарияланғ ан нормативті актіні қ олдануғ а болады. Қ олдану екі жолмен жү зеге асырылады: 1) билік жү ргізетін қ ызмет арқ ылы. Мысалы, милиционердің қ ылмыскерді ұ стауы; 2) нақ тылы істі шешу арқ ылы. Қ ұ қ ық ты қ олдану – қ ұ зырлы органдардың нақ ты жағ дайда қ ұ қ ық нормаларын жү зеге асыру жө ніндегі биліктік-ұ йымдастырушылық қ ызметі Мұ ның нә тижесінде дербес қ ұ қ ық тық акт (қ ұ қ ық қ олдану актісі) қ абылданады (жасалады). Қ ұ қ ық ты қ олдану арқ ылы мемлекет ө з қ ызметінде екі функцияны жү зеге асырады: а) қ ұ қ ық тық нормалар ұ йғ арымдарының орындалуын ұ йымдастыру, дербес актілер арқ ылы позитивтік (оң тайлы) реттеуді жү ргізу; б) қ ұ қ ық ты бұ зылудан сақ тау жә не оны қ орғ ау. Осығ ан сә йкес қ ұ қ ық ты қ олданудың екі нысаны: жедел атқ ару жә не қ ұ қ ық қ орғ ауғ а жататын тү рлері болады. Қ ұ қ ық ты қ олданудың белгілері (нышандары): 1. Мемлекет пен қ оғ амдық ұ йымдардың ұ йымдастырушылық -биліктік қ ызметі. Мұ ның ө зі болмыстық ахуалдардың шешімін табуда қ олданылатын айрық ша амалдармен байланысты, сондық тан да білімділікті, дағ дылардың қ алыптасуын талап етеді. Осыларды ескеріп мемлекет соншама қ ызметтерді жү зеге асыру ү шін арнайы субъектілерге билік ө кілеттіктерін тиісінше береді. Бұ лар мемлекеттік органдар, лауазымды тұ лғ алар, қ оғ амдық ұ йымдар. Азаматтар қ ұ қ ық ты қ олдану субъектілері болып табылмайды, ө йткені мемлекет оларғ а бұ л қ ызметтерді атқ аруғ а ө кілеттік бермеген. 2. Қ ұ қ ық ты қ олдану нақ ты қ ұ қ ық тық қ атынастар шең берінде жү зеге асырылады. 3. Қ ызметтің жү зеге асырылуы ерекше тү рде белгіленген іс жү ргізу заң дары бойынша атқ арылады. 4. Қ ұ қ ық ты қ олдану нә тижесінде дербес қ ұ қ ық тық акт - қ ұ қ ық қ олдану актісі қ абылданады (жасалады). Қ ұ қ ық ты қ олданудың мынадай сатылары болады: а) істің нақ ты жағ дайларын анық тау; б) істің заң дық негізін анық тау. Бұ ғ ан қ ұ қ ық нормасын таң дап алу, оның тү пнұ сқ ағ а сә йкестігін тексеру, қ ұ қ ық нормасын тү сіндіру жатады; в) іс бойынша шешім қ абылдау. Қ ұ қ ық қ олдану актісі – қ ұ зырлы органның нақ ты заң дық іс бойынша қ абылдағ ан ресми тү рдегі шешімі. Қ ұ қ ық қ олдану актілері кө птү рлі болып келеді.
|
