Он алтыншы тақырып. ЗАҢДАРДЫ ЖҮЙЕЛЕУ
Ә рбір мемлекетте толып жатқ ан тү рлі қ ұ қ ық тық нормалар мен қ ұ қ ық тық нормативтік актілер болады. Пайдалануғ а ың ғ айлы болуы ү шін оларды ү немі белгілі бір жү йеге келтіріп отыру қ ажет. Мұ ндай қ ызметті " заң дарды жү йелеу" яғ ни қ ұ қ ық тық нормативтік актілерді нақ ты іс-тә жірибелерде пайдалану мақ сатында оларды " тә ртіпке салу" деген ұ ғ ымын білдіреді. Заң ғ ылымында заң дарды жү йелеудің негізгі екі тү рі бар: инкорпорация жә не кодификация. Инкорпорация - нормативтік материалдарды белгілі бір тә ртіппен бірың ғ ай жинақ тарғ а жиынтық тау жә не біріктіру. Мұ ндай жиынтық таулар мен біріктірулер ә детте ә ліпбилік тә ртіппен орналастыру, хронологиялық ретімен немесе субъектілері бойынша жасалады. Инкорпорациялық жиынтық тауда нормативтік материал ә ртү рлі жинақ тарғ а толық немесе бірен-сарандап орналастырылады. Мұ ндайда жинақ қ а орналастырылғ ан актілердің мазмұ ндары ө згертілмейді, сол шығ арылғ ан қ алпында қ алады, дегенмен, кейде олардың мә нінің мазмұ ндалу тү рінің ө згертілуі де мү мкін болады. Инкорпорациялауда қ ұ қ ық тық акт мазмұ ны жағ ынан ө згертілмейді, оның ө згертулері сырттай болады: актінің бастапқ ы мә тініне ресми тү рде енгізілген ө згерістер кіргізіледі, ө здерінің кү шін жойғ ан баптар, уақ ытша ғ ана маң ызды болғ ан тармақ тар, сондай-ақ ашық тү рде қ айшылық тары барлары жә не тағ ы соғ ан ұ қ састары алынып тасталынады. Инкорпорациялық ө ң деуден ө ткен актілердің заң дық кү ші олардың қ абылданғ ан мерзімінен бастап сақ талады. Субъектілері бойынша инкорпорация официоздық (жартылай ресми) инкорпорация жә не ресми емес инкорпорация деп жіктелінеді. Ресми инкорпорация – мұ ны инкорпорация жү ргізуге (жасауғ а) ө кілеттік алғ ан мемлекеттік органдар атқ арады. Сонда ресми инкорпорация дегеніміз қ ұ қ ық тық нормаларды (кү ші барларын) жариялау жә не қ айтадан баспа арқ ылы шығ арудың тә сілі. Сондық тан ресми инкорпорация - заң шығ арудың ресми кө зі, қ айнары. Бұ л инкорпорация — хронологиялық жә не пә ндік тү рінде болады. Хронологиялық ресми инкорпорация - нормативтік актілердің белгілі бір тә ртібіне келтірілуін олардың ресми жариялануы барысында жасауды кө здейді. Пә ндік ресми инкорпорация - жү йелеудің кү рделілеу тү рі. Мұ ның нә тижесінде мемлекеттік билікті басқ арудың ең жоғ ары органдары шығ арғ ан кү ші бар нормативтік актілерінің томдары, жинақ тары жасалынады. Бұ л томдар мен жинақ тарғ а нормативтік қ ұ қ ық тық актілер пә ндік қ ағ идат бойынша, қ атаң тү рде тақ ырыптар бағ ыттарын сақ тай отырып орналастырылады. Мысалы: мемлекеттік қ ұ рылысты реттейтін, ә кімшілік жауапкершілік, халық шаруашылығ ы салаларындағ ы қ атынастарды реттейтін нормативтік актілерді біріктіру. Ресми емес инкорпорация - мұ нда жү йелерді арнайы тапсырма алмай-ақ жекелеген ведомство, ғ ылыми жә не оқ у орындары, жеке тұ лғ алар жасай береді. Сондық тан да ресми емес инкорпорациялық жинақ тарды заң дар негіздері (қ айнар кө здері) ретінде бағ алауғ а болмайды. Қ ұ қ ық шығ армашылығ ы істерінде, қ ұ қ ық қ олдануларда бұ ларды нормативтік актілер жариялаудың нысаны ретінде қ арастырып сілтемелер жасауғ а болмайды. Кодификация - жү йелеудің ең кү рделі жә не жетілдірілген тү рі. Бұ л кү ші бар заң дарды тү бегейлі тү рде ішкі-сыртқ ы мә н-мағ ыналарын ө ң деу барысында жаң артылғ ан кодификациялық акті даярлау жә не қ абылдау жө ніндегі атқ арылатын қ ызмет болып табылады. Осындай кодификациялаудың нә тижесінде кү ші бар қ ұ қ ық тық нормалар бірлестірілген тұ тас актіге жинақ талады, оны тиісті мемлекеттік органдар қ абылдап алады. Кодификациялаудың барысында арнайы нысанды негіздер, кодекстер, жарғ ылар, қ ағ идалар жә не т.б. шығ арылады. Мысалы, Конституция - басты кодификациялық акт. Бұ лардан басқ а қ азіргі кезде Қ азақ стан Республикасында Азаматтық, қ ылмыстық істерді жү ргізу, азаматтық істерді жү ргізу жө не т.б. кодекстер (жинақ тар) істер атқ аруда кү ші бар актілер ретінде танылғ андар. Кодификацияланғ ан актілерге елімізде қ азіргі кезде қ олданыстағ ы " Жол жү ру ережелері", " Темір жол жарғ ысы" жә не т.б. жатады. Кодификациялық актілерде қ ұ қ ық тың белгілі бір салаларындағ ы ә ртекті қ оғ амдық қ атынастарды тә ртіптейтін тү рлі қ ұ қ ық тық нормалар, институттар біріктірілген болып келеді. Бұ л актілер ө здерінің тұ тастығ ы жә не орнық тылығ ымен ерекшеленеді. Ағ ымдағ ы барлық заң дар осы кодификациялық актіде тұ тастық қ а, орнық тылық қ а қ арай бағ дарландырылғ ан, ә рі қ атарластыра бағ ындырылғ ан. Кодификацияның айырмашылық тарын кө рсететін ерекшеліктері: 1. Кодификацияны тек ө кілетті мемлекеттік органдар ғ ана жү зеге асырады жә не ол ресми сипатта болады. 2. Кодификациялаудың нә тижесінде бірнеше актілер ә р тү рлі нормаларғ а біріктіріледі, сө йтіп тү рі, мазмұ ны бойынша жаң а қ ұ қ ық тық акт жасалады. Оның мә тіні тү п нұ сқ адағ ыдай ресми. Қ ұ қ ық қ олдану органдары соғ ан сілтеме жасауы тиіс. 3. Кодификация оқ тын-оқ тын жү зеге асырылып отырады, ол нормативтік материалдардың жиналып қ ордалануына жә не объективтік қ ажеттілікке байланысты жасалады. Кодификацияны салалық жә не арнайы деп айырмалайды: Салалық кодификация - қ андай бір белгілі заң дар саласының немесе оның салашасының нормативтік материалдарын біріктіру болып табылады (Қ Р Азаматтық Кодексі; Қ Р Қ ылмыстық Кодексі жә не тағ ы басқ алар). Арнайы кодификация - белгілі қ ұ қ ық тық институттың немесе бірнеше қ ұ қ ық тық институттың нормаларын біріктіреді (Қ Р Су Кодексі, Қ Р Орман Кодексі жә не тағ ы басқ алар).
(b)
|
