Ықтық қатынастар құрамының бөліктеріҚ ұ қ ық тық қ атынастардың қ ұ рамы бірнеше бө ліктерден: қ ұ қ ық субьектісінен, субъективтік қ ұ қ ық тан, заң ды міндеттен, қ ұ қ ық тық қ атынас объектісінен (затынан) тұ рады. Қ ұ қ ық субъектісі — заң ды жә не жеке тұ лғ а. Заң ды тұ лғ аларғ а жататындар мемлекет органдары, қ оғ амдық бірлестіктер, т.с.с. Меншік, шаруашылық жү ргізу немесе жедел басқ ару қ ұ қ ығ ындағ ы оқ шау мү лкі бар жә не сол мү лкімен ө з міндеттемелері бойынша жауап беретін, ө з атынан мү ліктік жә не мү ліктік емес жеке қ ұ қ ық тар мен міндеттерге ие болып, оларды жү зеге асыра алатын, сотта талапкер жә не жауапкер бола алатын ұ йым заң ды тұ лғ а деп танылады. Қ азақ стан Республикасының азаматтары, шет ел азаматтары жә не азаматтығ ы жоқ адамдар жеке тұ лғ алар болып саналады. Субъективтік қ ұ қ ық — тұ лғ алардың мү дделерін қ анағ аттандыру ү шін оларғ а белгілі шекте ә рекет жасауғ а берілген қ ұ қ ық тық мү мкіндік. Мұ ндай мү дделер заң ды деп танылады. Сол заң да белгіленген шек аясында тұ лғ а ө з мү ддесін қ анағ аттандыру ү шін тү рлі іс-ә рекет жасайды. Жеке тұ лғ а ең бек етуге, білім алуғ а, меншікке ие болуғ а, ү йленуге хақ ылы. Сондай-ақ заң ды тұ лғ алар да заң да рұ қ сат етілген шең бер аясында ә рекет жасай алады. Ө зіне берілген қ ұ қ ық ты пайдалана ма, жоқ па, ол тұ лғ аның ө з еркі. Заң ды міндет — заң белгілеген ә рекетті істеу немесе істемеу шарттары. Мұ ндай міндет басқ а тұ лғ аның мү ддесін қ анағ аттандыру ү шін жү ктеледі. Заң ды міндеті бар тұ лғ а оны ө з еркімен орындамаса, оғ ан мемлекеттің мә жбү рлеу кү ші қ олданылады. Мысалы, ата-ана ө з баласын асырап, бағ ып, тә рбиелеуге міндетті. Егер бү л міндетін орындамаса, заң да белгіленген шара қ олданылады. Міндет заң ды тұ лғ аларғ а да жү ктеледі. Қ ұ қ ық тық қ атынастың объектісі (заты) — табиғ ат қ ұ былыстары мү ліктік, ө зіндік мү ліктік емес игіліктер. Субъективтік қ ұ қ ық пен заң ды міндеттер аталғ ан объектілерге бағ ытталғ ан болып келеді.
Субъективтік қ ұ қ ық — субъектілердің ық тимал мінез-қ ұ лық тарының тү рі жә не мө лшері. Субъективтік заң ды міндет — субъектілердің тиісті мінез-қ ұ лық тарының тү рі жә не мө лшері. Қ ұ қ ық тық қ атынас объектісі—табиғ ат қ ұ былыстары, мү ліктік, ө зіндік мү ліктік емес игіліктер. Субъективтік қ ұ қ ық пен заң ды міндет аталғ ан объектілерге бағ ытталғ ан болып келеді.
|
