Нормативтік-құқықтық актілердің уақытқа, кеңістіктегі, субъектілерге байланысты (қамту өрісіндегі) күші
Нормативтік қ ұ қ ық тық актілердің уақ ытқ а байланысты кү ші мына тү рде атқ арылады: Нормативтік қ ұ қ ық тық актінің ө з кү шіне ену сә ті оның жарияланғ анынан белгілі бір мерзім еткеннен соң басталады, ол ә детте қ ағ ида бойынша 10 кү н деп белгіленген. Сондай-ақ кейбір нормативтік қ ұ қ ық тық актілердің ө з кү шіне енуі олардың қ абылданғ ан немесе жарияланғ ан сә тінен басталады (егер де бұ л жө нінде актіде тікелей аталып кө рсетілген болса). Нормативтік қ ұ қ ық тық актінің кү шіне енуі сол актінің ө зінде ол туралы арнайы қ абылданғ ан акті арқ ылы кө рсетілуі мү мкін. Мысалы, қ азіргі қ олданыстағ ы Қ азақ стан Республикасы Азаматтық Кодексі (Жалпы бө лім) 1994-і жылы желтоқ сан айында қ абылданғ ан, ал кү шіне енуі 1995-і жылдың 1-ші наурызынан басталды. Нормативтік қ ұ қ ық тық акті кү шінің тоқ татылуы мына жағ дайларда болады. 1. Жаң а актінің кабылдануына байланысты. Жаң адан қ абылданғ ан акт қ ағ ида бойынша ө зі қ абылданғ аннан кейінгі пайда болғ ан қ оғ амдық қ атынастарғ а ғ ана ө з кү шін тарата (яғ ни қ олдана) алады. Заң ның кері кү ші болмайды. Мұ ның мағ ынасы – заң ө зі қ абыданғ аннан бұ рын пайда болғ ан қ оғ амдық қ атынастарғ а қ олданылмайды, яғ ни ә лгі қ атынастарғ а бұ л заң ның кү ші жү рмейді – деп тү сіну керек. Дей тұ рсақ та, бұ л қ ағ идаттан ерекшелік ретінде болатын қ ағ идалар да бар, олар: 1. Нормативтік қ ұ қ ық тық актінің ө зінде осы акт қ ағ идаларын, осы акт қ абылданғ аннан бұ рын пайда болғ ан қ атынастарғ а қ олданудың кө зделгендігі арнайы тү рде атап кө рсетілген жағ дайларда заң ның кері кү ші пайда болады. 2. Нормативтік қ ұ қ ық тық акт қ ылмыстық жауаптылық ты жең ілдеткен жағ дайда да заң ның кері кү ші болады. 3. Нормативтік қ ұ қ ық тық акт қ ылмыстық жауаптылық ты жойғ ан жағ дайда да заң ның кері кү ші болады. Нормативтік қ ұ қ ық тық актінің кең істіктегі кү шін сипаттауды осы ұ ғ ымғ а енетін кең істік аталымының мағ ынасын тү сіндіруден бастағ ан жө н. Сонымен, кең істік дегеніміз мемлекет шекарасы шегіндегі жер беті (бедері) белігі, оның қ ойнаулары ішкі-сыртқ ы су айдыны, олардың ү стіндегі ә уе (атмосфера) кең істігі жатады, халық аралык сулардағ ы ашық тең іздерде жү зіп жү рген ә скери жә не олардан басқ а да кемелердің, ұ шатын аппараттардың аумағ ы, сондай-ақ елшіліктердің аумақ тары. Сондық тан да бұ л аумактар қ ұ қ ық теориясында " экстерриториалдылық " деген ұ ғ ым арқ ылы беріледі. Нормативтік актілер кү шінің " экстерриториалдылығ ы" қ ұ қ ық тық актілердің мемлекет аумағ ынан да тысқ ары аумақ тарғ а жайылып таралуын білдіреді. Мысалы, белгілі бір саудадағ ы мә мілелерді: (келісімдерді), кейбір мұ рагерлік туралы істерді сотта қ арағ анда шетелдік заң дарды пайдалануғ а рұ ксат беріледі. Қ амту ө рісі (субъектілер) – бұ ғ ан азаматтар, азаматтығ ы жоқ тар жә не шетелдіктер жатады. Жалпы ереже бойынша нормативтік актілер мемлекет аумағ ындғ ы тұ лғ алардың бә ріне бірдей таралады. Бұ л қ ағ идаттан да ерекшелік ретінде болатын ө згешеліктер бар. Мысалы, нормативтік актілердін кү шін қ олдануда шетелдіктер мен азаматтығ ы жоқ адамдарғ а деген ө зіндік ерекшеліктер болады. Оларғ а кейбір қ ұ қ ық тар берілмейді, белгілі бір міндеттер жү ктелмейді (Мемлекеттік органдарды сайлауғ а, ө здерінің оларғ а сайлауына, қ арулы кү штер қ атарында ә скери қ ызметін ө теу (атқ ару) жә не т.б. қ ұ қ ық тары берілмейді). Шет ел ө кілдері (ел басылар жә не ү кімет басшылары, елшіліктердің дипломатиялық қ ызметкерлері, басқ алай да шет елдік азаматтар дипломатиялық... (экстерриториалдық) қ ұ қ ық тарғ а ие болады. Қ азақ стан Республикасы аумағ ында олардың жасағ ан қ ұ қ ық бұ зушылық тары ү шін қ ылмыстық жә не ә кімшілік жө ніндегі жауаптылық тары дипломатиялық жолдар арқ ылы шешіледі.
 
ө згерулері
толмағ андар қ ызметкерлер
басқ алары
|
мерзімнен аяқ талу мерзімі
кейін тоқ талуы
тездетіп (дереу) тікелей жойылуы
азаматтары толғ андар қ ызметкерлер
