Студопедия — Он бірінші тақырып. ҚҰҚЫҚТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК НОРМАЛАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОРНЫ
Студопедия Главная Случайная страница Обратная связь

Разделы: Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

Он бірінші тақырып. ҚҰҚЫҚТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК НОРМАЛАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОРНЫ






Адамдар сан ғ асырларғ а созылғ ан ө здерінің тіршілік етулерінің барысында тү рлі нормалар мен ережелерді кө птеп жасағ ан. Бұ лар ізгілік, қ ұ қ ық тық, саяси, этикалық (ә дептілік) ө негелі, эстетикалық, корпоративтік, діни, ә дет-ғ ұ рыптар, ү рдістер, дә стү р мен дағ дылар, тұ рмыстық ә дет-ғ ұ рыптар, ырымдар мен жоралар, салт-дә стү рлері, салт жоралары жә не тағ ы басқ алар болып жіктеледі. Нормалар дегеніміз қ оғ амдық қ атынастарғ а араласып қ атысушылардың жү ріс-тұ рыстарының басқ аша айтқ анда мінез-қ ұ лық тарының ү лгілері, эталондары, ережелері болып табылады.

Зан ғ ылымы қ оғ амдағ ы қ олданыста жү рген барлық нормаларды негізгі екі топқ а ә леуметтік жә не техникалык, деп бө ліп қ арастырады.

Қ оғ амның ә леуметтік нормалары дегеніміз қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін, қ оғ амның пікір кү ші ық палымен немесе мемлекеттің мә жбү рлеуімен қ амтамасыз етілетін, қ оғ амдағ ы адамдардың мінез-қ ұ лқ ы, жү ріс-тұ рыстары ережелерінің жү йесі. Бұ ғ ан қ ұ қ ық нормалары, ә дет-ғ урыптар, ө ң еге, иман, діни нормалар, дә стү р жә не т.б. жатады. Осы ережелер ө здерінің пайда болу негізіне, қ амтамасыз ететін кү шіне жә не хабарлау тә сіліне қ арай ажыратылады. Мысалы, ө неге нормалары баяғ ыдан адам қ оғ амында қ алыптасып келе жатқ ан, отбасында орын алатын жә не отбасы аркылы қ алыптасатын ауызша нормалары, ал қ ұ қ ық нормаларының негіздері мемлекетте жатады жә не ә рқ ашанда жазбаша тү рінде болады, оларды мемлекет қ амтамасыз етеді.

Техникалық нормаларғ а - техникалық нормалардан басқ а санитария мен гигиеналык, экологиялык, биологиялык, физиологиялық жә не тағ ы басқ алай да нормаларғ а қ атыстылары жатады. Бұ л нормалардың бә рін қ ысқ ашалап техникалық деп атау ә леуметтік деп аталатын нормалармен байланыстыра қ арастырғ анда тү сінікті болу ү шін сондай аталыммен атау қ алыптасқ ан.

Техникалық жә не ә леуметтік нормалар ө зара ық палдасып жатады. Қ оғ ам ү шін аса маң ызды нормаларды қ ұ қ ық жә не мемлекет ә рдайым қ олдап отырады. Содан олар жү ріс-тұ рыстын техникалық -заң дық ережелеріне айналады, сө йтіп жалпығ а бірдей міндетті болады да белгілі бір заң дық салдарды туындатады. Мысалы қ ұ рылыс жұ мыстарының жү ргізілулерінде қ ылмыстық заң қ ауіпсіздік ережелерін бұ зғ андық ү шін жауаптылық тың болуын кө здейді де оны алдын ала заң дарда белгілеп қ ояды. Осындай қ ұ қ ыктық нормалар ә ртү рлі кө ліктерді пайдалануларда да қ арастырылады.

Сонымен, осы замаң ғ ы ә леуметтік нормалар дегеніміз, қ оғ амдағ ы болмыстың тә ртіпсіздік былығ ына айналмауы ү шін, қ айта ол ә рбір азаматқ а, адамдар топтарына, нақ ты бір мемлекеттерге, бү кіл адамзат қ оғ амдастығ ына ұ тымды, ә рі тиімді, жабдық талғ ан (яғ ни комфортты), ә ділетті, пайдалы, қ ұ нды болуы ү шін арналғ ан жә не қ олданылатын тү рлі ережелердің жиынтық тү рі.

Қ оғ амдық қ атынастардың ә рбір субъектілері қ оғ амда бар нормалар туралы хабардар болуы жә не ө здерінің болмысын соларғ а негіздей отыра кұ руы тиіс. Ә ртү рлі ә леуметтік нормаларды зерделеудің, игеріп ұ ғ удың жә не қ олданыстарда пайдаланудың барысын ә леуметтендіру деп атайды.

Адам ә ртү рлі топтар, бірлестіктер істеріне қ атыса жү ріп ә леуметтік тә жірибе жинақ тайды, тұ лғ а ретінде қ алыптасады.

Сонда ғ ана тұ лғ аны мә дени нормалар білімдері негізінде іс-қ имылдарғ а баратын, ө зін айқ ын сезінетін, басқ а адамдар арасындағ ы ө зінің рө лін анық тү сінетін тұ лғ а дейміз. Ә леуметтік есеюдің нә тижесінде (тұ лғ алық касиеттерінің қ алыптасуы барысында) адам ө зін азамат ретінде байыптайды, ұ ғ ынады.

Азамат - адамның негізгі сипаттық мінездемелерінің бірі. Мұ ның ө зі оның белгілі бір мемлекетке тә ндігін білдіреді.

Адамның ә леуметтенуін нобайлау барысында байыптап барып ө мір жолы ретінде кө зімізге елестетіп кө рсек, онда ол сол адамның ә улеттік отбасында басталатынын пайымдаймыз. Одан ә рі қ арай ол қ оғ амда жү зеге асырыла бастайды. Ал, мемлекет адамдардың бірлесіп ө мір сү руі барысында оларды реттеумен айналысатын қ оғ амдағ ы ұ йымдардың бірі, ә рі бірегейі екенін байқ аймыз. Азамат жә не оның мү дделері ө ркениетті мемлекеттің басты қ амы болып табылады.

Адамдардың ө зара бірігіп ө мір сү руін бағ ыттайтын нормалар халық аралық шарттарда (конвенцияларда), конституцияларда, ә ртү рлі ұ йымдар мен партиялардың жарғ ыларында; кодекстер, заң дар, талаптары мен ұ йғ арымдарында; діни ә дет-ғ ұ рыптарда; мә дени дә стү рлер мен ү рдістерде, саяси міндеттемелерде кө рініс тапқ ан. Осы нормалардың кө мегі арқ ылы белгіленген тә ртіп, иерархиялық (бір-біріне бағ ыныштылық) қ атынастар орнығ ады. Мұ ндай орнығ у орын алғ ан коғ амда нормалардың ық палы барлық ә рекеттерден ә рқ ашанда байқ алып отырады. Олар адамдардың ә ртү рлі ә рекеттерін, ө зара қ атынастарын реттейді. Ә леуметтік нормалар адамның ұ рпағ ы ана кұ рсағ ында жатып тіршілік белгісін білдіре бастағ ан кезден-ақ қ ызметін кө рсете бастайды жә не сол адамның дү ниеден ө туімен байланысты аяқ талады.

Мемлекетте азаматтарғ а қ алыпты ө мір сү рудің жағ дайларын жасау мен олардың ө зара қ атынастарын, мемлекетаралық (халық аралық) қ атынастарды реттеу ү шін де қ ұ қ ық нормалары болады. Бұ л нормалар зандарда, кодекстерде, конвенцияларда, шарттарда жә не басқ алай да қ ұ қ ық тық актілерде кө рсетіліп баянды етіледі. Қ оғ амда ұ лттық (мемлекеттік) жә не халық аралық қ ұ қ ық тық нормалар да орын алады (егер де осы мемлекет ә лгі нормаларды танығ ан болса). Осы нормаларғ а ө з кезегінде барлық азаматтар мен ұ йымдардың қ олдануы жә не орындауы ү шін (ортақ тү рде) міндетті болады.

Қ ұ қ ық тық нормалар ү шін мораль нормаларының, ө неге нор-маларының маң ызы аса зор болып келеді. Сонда мораль дегеніміз - адамдардың жү ріс-тұ рысын жақ сылық жә не жамандық, ә ділеттілік жә не ә ділетсіздік тұ рғ ысынан реттейтін нормалар мен қ ағ идаттар жү йесі деп қ арастырамыз. Ә леуметтік нормалар жү йесінде жақ сылық жә не жамандық (зло), ә ділеттілік пен ә ділетсіздік тұ рғ ысынан қ оғ амдық қ атынастарды реттеудің ең ә мбебап қ ұ ралы мораль (ө неге) нормалары болып табылады. Сондық тан да бұ л нормалар қ оғ амдық ық пал ету шаралары кү шімен қ амтамасыз етіледі.

Қ ұ кық сонымен қ атар дін нормаларымен де байланысты болып келеді. Дін нормаларының негіздеріне (қ айнар кө здеріне) Ислам (мұ сылман) дінінде - Қ ұ ран, Сунна, Иджма, Кийас; христиан дінінде - Ветхий Завет (Ежелгі ө сиеті кітабы) жатады. Осы дін нормалары діни бірлестіктердің ұ йымдастырылуы мен қ ызмет атқ аруларын белгілейтін ережелер болып табылады.

Дін нормалары - сонымен ә ртү рлі діндерді тұ тудағ ы белгіленген ережелер болып табылады. Жә не де бұ л ережелер сол дінді ұ станып, тұ тынатын адамдарғ а ғ ана міндетті болады.

Дін нормалары адамзат қ оғ амның белгілі бір даму сатысында заң дық сипатта болғ анын тарих кө рсетіп отыр. Олар саяси, мемлекеттік, азаматтық, қ ұ қ ық тық, неке - отбасылық жә не басқ алай да қ атынастарды реттейтін болғ ан.

Кө пшілік қ атынастарда діни ұ йымдар белгілеген нормалар қ олданыстағ ы қ ұ қ ық тармен астасып жатады. Дә лірек айтқ анда мемлекеттің негізгі заң ы - Конституция діни ұ йымдардың қ ызмет атқ аруының қ ұ қ ыктық негізін қ алап, адамдардың ә рқ айсысының ө здері қ алағ ан кез келген дінді тұ тынып ұ стануына кепілдік береді. Діни бірлестіктерге заң ды тұ лғ а мә ртебесінің берілуінің мү мкіндігі заң дарда кө рсетілген.

Қ ұ қ ық тық нормалар ә дет-ғ ұ рып нормаларымен де байланысты болып келеді.

Ә дет-ғ ұ рып дегеніміз - қ оғ ам дамуының ғ асырларғ а жалғ асқ ан болмысының барысында қ алыптасқ ан, ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а ауысып отырғ ан, соның нә тижесінде дағ дығ а айналғ ан адамдардың ө здерінің еріктері бойынша орындалатын жү ріс-тұ рыс (мінез-қ ұ лық) нормалары мен ережелері.

Қ азақ стан Республикасы Азаматтық Кодексінің 3-і бабы бойынша іскерлік қ ызмет ө рісіндегі қ ұ қ ық тық ә деттегі азаматтық зандардың қ айнар кө здері болып саналады.

Ә дет-ғ ұ рыптар мораль нормаларына қ арағ анда қ ұ қ ық пен азырақ байланысқ ан, бірақ солай болғ анның ө зінде де ә дет-ғ ұ рыптар қ ұ қ ық қ а ық палын тигізеді.

Мысалы, кө шпелі кезең дегі қ азақ қ оғ амында ә дет-ғ ұ рып қ ұ қ ық тың қ айнар кө зі болғ ан. Мемлекет ә дет-ғ ұ рыпттардың қ айсы біреулерін қ ұ қ ық нормалары ретінде баянды етіп бекіткен болатын. Сө йтіп оларғ а жалпығ а бірдей міндеттілік мә н (маң ыз) берген. Қ ұ қ ық тық ә дет-ғ ұ рып (" ә деттегі қ ұ қ ық ") жинағ ының жарқ ын мысалына Тә уке ханның " Жеті жарғ ы" заң дар жинағ ы жатады.

Қ ұ қ ық пен ә дет-ғ ұ рыптың ұ қ састық тары мен айырмашылық тарын қ арастырып кө рейік. Мысалы, қ ұ қ ық жә не ә дет-ғ ұ рыптар нормалары адамдардың жү ріс-тұ рыстарын реттеушілер болып табылады, сө йтіп белгілі бір ұ жымдардың пікірі бойынша адамдардың ісі (қ ылығ ы) қ андай болуы тиіс немесе қ андай болуы мү мкін екендігін кө рсетеді, жалпы, жалпығ а бірдей мің детті ережелер тү рінде білдіріледі. Сонымен ә дет-ғ ұ рыптар мен қ ұ қ ық нормаларының бір-бірінен айырмашылығ ы шығ у тегі бойынша, білдірілу (баяндалу) формасы жә не қ амтамасыз етілу тә сілдері бойынша анық талады. Егер ә дет-ғ ұ рыптар адам қ ауымының пайда болуымен қ атар, бір кезде пайда болғ ан болса, онда қ ұ қ ық нормалары мемлекеттік тү рде ұ йымдастырылғ ан қ оғ амда пайда болады; егер ә дет-ғ ұ рыптар арнайы актілерде баянды етілмесе (бекітілмеген болса), оның орнына адамдар санасында ғ ана болып жә не ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а беріліп жатқ ан болса, онда қ ұ қ ық нормалары белгілі бір формаларда болады, сө йтіп ресми жолдар арқ ылы беріледі; егер ә дет-ғ ұ рыптар қ оғ амдық пікірдің кү шімен қ амтамасыз етілетін болса, онда қ ұ қ ық нормалары мемлекеттің еріксіз кө ндіру кү штерінің мү мкіндіктерін ескере отырып жү зеге асырылады.

Қ ОҒ АМНЫҢ Қ АТЫНАСТАРЫН РЕТТЕЙТІН НОРМАЛАР

Ә леуметтік нормалар: Ә леуметтік-техникалық нормалар:

 

қ ұ қ ық нормалары техникалық қ ұ ралдарды пайдалану

 

мораль (имандылық,

нормалары санитарлық -гигиеналық нормалар

 

қ оғ амдық ұ йымдар агрономиялық нормалар

(корпоративтік)

нормалары басқ алары

 

ә дет-ғ ү рыптар

 

діни нормалары

 

басқ алары

 

 

 


 

¾ қ ұ қ ық нормалары ¾ имандылық (морлаль ө неге) нормалары ¾ ә дет – ғ ұ рыптар ¾ корпоративтік нормалар ¾ діни нормалар ¾ саяси ¾ ұ йымдық ¾ этиклық (ә дептік) ¾ эстетикалық ¾ басқ алары ¾ стихиялық (сұ рапылдық) тү рде ¾ саналы тү рде ¾ ауызекі ¾ жазбаша

 

Қ Ұ Қ ЫҚ ПЕН МОРАЛЬДЫҢ ИМАНДЬІЛЫҚ ТЫҢ, Ө НЕГЕНІҢ







Дата добавления: 2014-11-12; просмотров: 5373. Нарушение авторских прав; Мы поможем в написании вашей работы!



Кардиналистский и ординалистский подходы Кардиналистский (количественный подход) к анализу полезности основан на представлении о возможности измерения различных благ в условных единицах полезности...

Обзор компонентов Multisim Компоненты – это основа любой схемы, это все элементы, из которых она состоит. Multisim оперирует с двумя категориями...

Композиция из абстрактных геометрических фигур Данная композиция состоит из линий, штриховки, абстрактных геометрических форм...

Важнейшие способы обработки и анализа рядов динамики Не во всех случаях эмпирические данные рядов динамики позволяют определить тенденцию изменения явления во времени...

Методы анализа финансово-хозяйственной деятельности предприятия   Содержанием анализа финансово-хозяйственной деятельности предприятия является глубокое и всестороннее изучение экономической информации о функционировании анализируемого субъекта хозяйствования с целью принятия оптимальных управленческих...

Образование соседних чисел Фрагмент: Программная задача: показать образование числа 4 и числа 3 друг из друга...

Шрифт зодчего Шрифт зодчего состоит из прописных (заглавных), строчных букв и цифр...

Схема рефлекторной дуги условного слюноотделительного рефлекса При неоднократном сочетании действия предупреждающего сигнала и безусловного пищевого раздражителя формируются...

Уравнение волны. Уравнение плоской гармонической волны. Волновое уравнение. Уравнение сферической волны Уравнением упругой волны называют функцию , которая определяет смещение любой частицы среды с координатами относительно своего положения равновесия в произвольный момент времени t...

Медицинская документация родильного дома Учетные формы родильного дома № 111/у Индивидуальная карта беременной и родильницы № 113/у Обменная карта родильного дома...

Studopedia.info - Студопедия - 2014-2024 год . (0.012 сек.) русская версия | украинская версия