ЫЗДАР ЖІГІТТЕР ГРАФИКТЕ АҚША СҰРАНЫСЫ КЕРІСІНШЕ БОЛАДЫ СЫЗЫҒЫ. МЕН СЫЗЫҚПЕН КӨРСЕТІП ҚОЙҒАН1) Р↑ арқылы, Md ↗ ұсыныс деңгейінің өсіміне дейін 9-3 a ақшаға деген ұсыныс оңға жылжиды, жаңа тепе теңдік алғашқы сұраныс қисығында қалады жоғары баға деңгейімен. 2) r ↓, Md ↗, оның айналымының жылдамдығын төмендетеді Ms жоғары болуы r ↓, сәйкесінше ақшаға деген жылдамдықты азайтады. Md қисығы V/Y тең, V төмендеуі Мd қисығын төмендетеді. Жаңа тепе теңдікте баға деңгейі М↑, i↓, V↘ жағдайнда өзгеріссіз қалады. 3) У өсуі, ақшаға деген сұраныстың жоғарылауына алып келеді М↗ У өсуіне алып келеді. Md (V/Y) тағы төмендейді, тепе теңдік М жоғары деңгейіңде, i өзгеріссіз, У жоғары деңгейінде баға деңгейі сол қалпында. 4) Мs эндоген арқылы төмендету, Мs Мd деңгейіне дейін алып келеді Бұл жағдайда капитал қозғалысын реттеуінсіз ашық экономикада қарастырамыз, бірақ плавающим айырбас курспен. Ашық экономикада еркін капитал қозғалысы және тіркелген айырбас курсы. Ақша тепе теңдігі көп жағдаймен болуы мүмкін, экономикада айырбас бағамы тіркелген немесе плавающим, жалақы деңгейі икемді ме немесе икемсіз бе, капитал қозғалысының жылдамдығы реттейді ме немесе еркіндігіне тәуелді.
19. Орталық банктiң мiндеттi резервтеу нормасы rr=20%. 2013 жылы ВТБ банк депозиттері 1000 бірлікке өстi. Осындай шарттарда ақша ұсынысының жағдайына баға беріңіз. Жауабыңызды график арқылы бейнелеңіз. Егерде міндетті резервтеу нормасы 20%=0,2 көтерілгенде банктің 1000=200 бірлікке көтерілгендігін айқындайды. Яғни, банктің ақшаға деген ұсынысын 800 бірлікке көтерілгендігі. Банк операциясында 200 бірлік депозит құрамында, 800 бірлік ссудаға берілеі. Яғни ол банкке 800+1000=1800 пайда алып келеді. Ақша базасы көбейед: MB=C+D D – депозиттер; C – қолма-қол ақша; MS=1/rr*D rr- банктің резервтеу нормасы. Ақшаға деген сұраныс және ұсынысы ақша мультипликаторы жағдайымен көбейе береді. Ақшаға деген сұраныс пен ұсыныстың теңдңгң ол Е нүктесінде ұиылысқан, яғни бұл жағдайда R пайыздық қойылым жоғары болғанда, онда LS , LD. Бұл жағдайда экономикалық агенттері қаржы активтерінің: акция, облигацияны алуды көздейдң. Облигацияны сатып алған ыңғайлы, ол арзан бағада болады.
Азақстан Республикасының экономикасының ерекшеліктерін ескере отырып, «ЭКСПО-2017» көрмесіне жұмсалған шығынның ел экономикасына әсерін график түрінде көрсетіңіз. Ұлттық жинақты азайтатын бюджеттік-салықтық саясат капитал қозғалысы шотының оң сальдосына және ағымдағы операциялар шотының дефицитына алып келеді (сурет 2).
Сурет 2 - Мемлекет ішіндегі бюджеттік-салықтық ынталандырушы саясат
Мемлекеттік жинақ көлемі азаяды да, несие ұсынысын кемістеді. Жинақ түзуі солға қарай жылжу арқылы инвестиция қисығымен жаңа нүктеде қиылысады. Бұл инвестиция көлемін азайтады да, пайыздық қойылымды жоғарылатады. Қорыта келгенде, кез келген жинақ көлемін төмендететін мемлекеттік саясат инвестицияны да азайтады.
Жылы Қазақстанда 20% теңге девальвация болды. Бұл жағдайда Қазақстан Республикасындағы компаниялардың іс-әрекетін талдаңыз. Жауабыңызды AD-AS үлгiсi арқылы дәлелдеңiз. Қазақстан Республикасының экономикасы негізінен шикізаттық экспортқа бағытталғаны белгілі. Фирмалар ішкі экономикаға да, сыртқы экономикаға да бірдей бағамен сатуы қажет. Фирмалар үшін күнделікті девальвацияланып жатқан ұлттық валютамаен тауар сатқаннан гөрі, ревальвацияланып бара жатқан валютаға тауарын сату әлдеқайда тиімді. Сондықтан мемлекеттегі компаниялар тауарды ішкі нарыққа емес, экспортқа шығаруға бетбұрыс жасайды.
Тауар бағасы көтерілуімен ішкі сұраныс төмендеп, жалпы сұраныс пен жалпы ұсыныс қисығының қиылысу нүктесі А нүктесінен В нүктесіне жылжиды.
Жылы елімізде теңге девальвациясы орын алды. Осы девальвацияның елімізге әсерін (ашық экономика) IS-LM үлгісінде талдап, график түрінде сипаттаңыз. Жауабы: ішкі бағамдар девальвацияға басымдылықпен әсер алмағандықтан, нақты айырбас бағамы бір уақытта номиналды бағаммен қатар құнсызданады. Елдегі экспорт әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті болып табылады және сол уақытты импорт та сайкесінше қымбаттайды. нәтижесінде сауда балансы көтеріледі сондықтан пайыздық қойылымның әрбір дәрежесіне жиынтық сұраныс артады. Бұл жағдайда IS қисығы оңға жоғары жылжиды. Пайыздық қойылым әлемдәк дәрежеде көрсетілгендіктен пайыздық қойылымның бастапқы өсуі капитал қозғалысын тартады. Орталық банк шетел валютасын сатып ала бастайды, ұлттық валютаға ұсыныс артады. Осының нәтижесінде LM қисығы төмен оңға қарай жылжиды. IS LM және CM қисығы қиылысып тұрған жаңа тепе теңдік В пайда болады. Жиынтық сұраныс
23. 2013 жылы КР Үкiметi Салық Кодексiне көлiк салығын жоғарылату сияқты өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу жөнiнде Парламентке ұсыныс жасады. Жабық экономика шартында салық ставкасының жоғарылауы мен IS қисығы арасындағы байланысын көрсетіңіз. Жауабыңызды үлгi (график) ретiнде және формуламен көрсетiңiз. Бұл жерде бюджет салық саясатының әсерін қарастырамыз. Бюджет салық саясаты IS қисығын жылжытады, яғни пайда мен пайыздық мөлшерлемесіне әсерін тигізеді. Мемлекеттік шығыстардың өсуі(G) немесе салықтардың(T) азаюы қисығын оңға жылжытады, ал мемлекеттік шығыстардың азаюы(G), салықтардың(T) өсуі табыстарды азайтып IS қисығын солға қарай жылжытады. T↓ немесе G↑ → E↑ →Y↑ →IS ↑ T ↑ немесе G ↓ → E↓ →Y ↓ →IS↓ Бұл жағдайда салық өсіп отыр. Сондықтан бізде IS қисығы солға жылжиды.
Салықтың өсуінің IS қисығына әсері Ел экономикасында өндірістің төмендеуі мен жұмыссыздықтың өсуі, сонымен қатар осы көрсеткіштердің өзгеруіне байланысты бағаның өсуі байқалады. Экономиканың мұндай жағдайын критикалық бағалаңыз. Мұндай жағдай немен байланысты болатынын графикалық түрде түсіндіріңіз. Бұл кезде макроэкономикалық тұрақсыздық инфляция орын алды деп айтуға болады. Әлеуметтік экономикалық сипатта қауіп туғызады. Бұл әр түрлі факторлардың әсерінен болады. Мысалы: мемлекеттік бюджет тапшылығы, нарықта баға орната алатын монополистердің болуы, салықтардың, несие пайыздардың жоғары болуы, ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталуы, әлемдік құрылымдық дағдарыстар. Инфляция қарқынын мына формула бойынша есептеуге болады: Инфляция жұмыссыздық арасындағы байланысты Филлипс қисығы арқылы көрсетуге болады. Бұл кері тәуелділік.
25. Экономика бастапқыда Y*=5000 потенциалды шығарылым көлемінде және P=100 бағалар деңгейінде тепе-теңдік жағдайда болды. Алайда Орталық Банк ақша массасын 3,3%-ға жоғарылату туралы хабарлайды. Рационалды күту және экономикалық агенттердің Орталық Банк саясатына сенім деңгейі шартында шығарылым көлемі мен бағалар деңгейінің мүмкін өзгерістерін есептеңіз. Бұл өзгерістердің болу ықтималдығын анықтаңыз, түсіндіріңіз.
Макроэкономикалық саясатқа сену мен рационалдық күту шарттарында барлық экономикалық агенттер өздерінің күткендерін массаның жарияланған даму темптеріне сәйкес қояды: жалақы мен баға 3,3%-ға артса, ол бағалардың орташа деңгейін P 103,3-ке дейін арттырады. Бағаларды реттеу сипатталған шарттарда жүзеге асырлағандықтан, шығарылмның нақты көлемі потенциалдық деңгейде Y*=5000 қала береді, яғни, экономика толық ресурстармен қамтамасыз етілген күйде қала береді. Жалақы мен бағаның жылдам реттелуінің ықтималдығы еңбек нарығының қатысты тұрақсыздығы мен экономикалық ақпараттың дамымауының әсерінен көлемді емес. Сонымен қатар, егер экономикалық агенттер Орталық Банкке сенбейтін болса, онда олар жалақы мен бағаларға жоғары талаптар қою арқылы «сақтандырылуға» талпынады: соңғысы 3,3 %-ға емес, одан да жоғары мөлшерге артады. Нәтижесінде инвляциялық спираль «жалақы-баға» механизмі жұмыс істей бастайды.
Экономика бастапқыда өзінің (Y*) потенциалында жұмыс істеп тұр делік. Шоктың нәтижесі салдарынан баға деңгейінің әрбір мәнінде жиынтық сұраныстың төмендеуі орын алды. Бағалар қатқылдығы шартында бұл жұмыссыздықты арттырады. Осы жағдайды AD-AS үлгісі арқылы түсіндіріңіз. Ағымдық тепе-теңдікті экономикада Е нүктесі тіркейді, мұнда ұзақ мерзімді жиынтық ұсыныс қисығы LRAS (потенциалдық шығарылымның Y* деңгейінде) мен жиынтық өсімнің AD қисығы қиылысады. Қысқа мерзімді жиынтық ұсыныс қисығы SRAS ағымдағы тепе-теңдікпен белгіленген баға деңгейінде жүзеге асырылады. Бағаның қатал шарттары экономиканың қысқа мерзімді қызмет атқару кезеңін білдіреді. Баға деңгейінің әр шамасында жиынтық сұраныстың төмендеуі (жиынтық сұраныс қисығының AD және AD´-ден солға қарай жылжуын білдіреді) оның төмендеу жағына шығарылым деңгейіне қысым көрсетіп, ал потенциалдық ЖІӨ-ге әсер етпейді. Соңғысы тек экономканың капитал қоры, жұмыс күшнің шамасы немесе технологиясы өзгерген кезде ғана өзгеруі мүмкін. Жиынтық сұраныс төмендегеннен кейін қысқа мерзімді тепе-теңдік қысқа мерзімді жиынтық ұсыныс қисығы SRAS мен сұранысың жаңа қисығы AD´ қиылысында Е´ нүктесінде бекітіледі. Шығарылым деңгейі Y´ потенциалдықтан төмен түсіп кетеді, бұл экономика құлдырауын және жұмыссыздық деңгейінің өсуіне алып келеді. Бұл шарттарда бағалар (егер олар жылжымалы болса) өсуге емес, керісінше, төмендеуге бағытталуы тиіс еді. Бұл г) жауабын теріске шығарады. Сонымен, а) жауабы дұрыс жауап болып табылады. 27. Төмен іскерлік белсенділік, инфляция мен жұмыссыздықтың жоғары деңгейлері болған кездегі экономиканың жағдайын сипаттаңыз. Мұндай жағдай немен байланысты болатынын түсіндіріңіз. Мысал келтіріңіз. бұл кезде экономикада инфляцияның қарқыны жоғары елде жұмысссыздық деңгейі де жоғары болып отыр. Бұл макроэкономикалық тұрақсыздық. Бұл әр түрлі факторлардың әсерінен болады. Мысалы: мемлекеттік бюджет тапшылығы, нарықта баға орната алатын монополиятердің болуы, салықтардың, несие пайыздардың жоғары болуы, ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталуы, әлемдік құрылымдық дағдарыстар.
Азақстан Республикасы Кедендік Одаққа мүше мемлекет ретінде, Кедендік Одақ мүшелеріндегі еңбекке сұраныс және еңбек ұсыныс үлгілерін қарастырыңыз. 2019 жылға қарай машина өнеркәсібінде жиырма алты мың, оның ішінде бір жарым мыңы жоғары білімді кадрлар қажет болады. Бұл біздің дамытуымыз қажет жаңа сала болып табылады, оның болашақтағы потенциалы өте жоғары. Қазақстанда барлық салалрды алып қарайтын болсақ, сапалы кадрлар жетіспеушілігі байқалады. Ауыл шаруашылығы секторы да маңызды болып табылады. Әлемдік халық саны көбейген сайын тұтыну көлемі де өсе береді, сондықтан ауыл шаруашылығы, қайта өңдеу салалары үшін мамандандырылған кадрлар дайындау қажет. Салыстырмалы теориясы бойынша, мемлекеттер арасында еркін қозғала алатын жұмысшы күші өзін жоғары бағалаған нарыққа ұсынады. Мысалы, Ресей мен Қазақстанды алып қарайтын болсақ, қазақстандық жоғары білімі жоқ адамдар Ресейде қара жұмыс істеп, табысын өз мемлекетіне әкелуі мүмкін. Ал жоғары білімді азаматтар егер жақсы сұраныс болса, өзін жоғары бағалаған Ресей нарығына апарады, мұнда бұл азаматтар қалып қоюя мүмкін. Себебі, қара жұмыс істейтін адамдармен салыстырғанда оларға көп жағдай жасалады. Сондықтан мемлекеттің экономикалық жағдайына қарай, миграциялық процестер де жүреді.
Президент Н.Назарбаев мемлекеттік маңызды жолдардың бірін салуға Қытай азаматтарын тартуды тапсырды. Салыстырмалы талдау жасаңыз, өз жауабыңызды нақты мысалмен түсіндіріңіз. Бұл шешімді қабылдауға бірнеше себептер итермеледі. Біріншіден, қазақстандық жол жөндеу компанияларының көрсететін қызметттерінің жоғары сапаға ие болмауы. Екіншіден, қытайлық компаниялар кез келген жұмысты белгіленген мерзімінде өткізеді. Үшіншіден, бір мемлекет екінші мемлекетке білгілі бір қызмет көрсеткенде, оның алдында қызмет көрсетуші мемлекеттің атақ, абыройы да тұрады. Өзіміз білетіндей, Қазақстанда әртүрлі жобалар бойынша бөлінген ақшаның қайда кеткенін білмей, соңында жоба аяқталмай, сапасыз қызмет үшін бюджеттен қагшама қаражат жұмаслды. Жоғарыда аталған проблемалардың алдын алу мақсатында осындай ұсыныс білдірілген. Бұл мемлекет дәрежеде қарастырсақ, жұмыссыздық көбейеді, ЖІӨ көлемін азайтады. Елiмiздiң экономикалық саясаты негiзiндегi маңызды факторларды экстрополиялық шарттар негiзiнде сипаттаңыз. Әлемдiк қаржы дағдарысын негiзге ала отырып жағдайға баға берiңiз. Өз жауабыңызды негіздеңіз Негізінен, жалпы ғылымда экстраполяция (құбылыстың бір бөлігін байқаудан алынған қорытындыларды оның екінші бөлігіне қолдануға саятын ғылыми зерттеулер әдісі). от лат extro вне, polio приглаживает, обрабатываю) Ал экономика саласында экономикалық негізгі көрсеткіштерде елге әсер ететін жағымсыз факторлар эконоика ғылымында экстерналия есебінде барлық слаларына әсер етеді. Қазіргі кезеңде Қазақстан экономикасының өзекті стратегиялық мәселелері болып бәсекеге қабілетті өнімдер алуға бағытталған отандық ғылыми сиымдылығы мол өндірістерді дамыту, жаңа ақпараттық технологияларды дайындау мен игеру, сондай-ақ республиканың өндірістік және ғылыми-техникалық мүмкіндіктерін сақтап қалу мен дамыту арқылы ұлттық экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету табылады. Әлемдік өлшем бойынша, егер 20% халықтың табыс мөлшері күнкөріс минимумынан аз, ал орташа зейнетақы азық-түлікке әлемдік баға болған жағдайда 150 американдық доллардан кем болса, бұл дегенің ауқымды экономикалық дағдарыс белгісі болып табылады. Дамыған елдерде ҰЖӨ кері өсім темпы, акция курсы төмен, төлем балансының тапшылығы сынды белгілер байқалса, экономикалық дағдарысқа тап болды деген сөз. Тарихқа үңілетін болсақ, бірнеше мысал да келтіре аламыз. 1929 жылы өзара байланысты, бірнеше басты экономикаларды қамтыған классикалық-капиталисттік қалыптағы «қайта өндіру» дағдарысын айта аламыз.
Әлемдік дағдарыс салдарынан 2007-2008 жж. Қазақстан экономикасының қаржы және құрылыс салаларында құлдырау байқалды. Шикізат тауарларына сұраныс кеміді, халықты еңбекпен қамту және баға түсіп кетті. Жалпы, елдің экономикалық өсу қарқыны төмендеді. 2007 жылы ішкі жалпы өнім 8,5 пайызға өссе, 2008 жылы 3,1 пайызға төмендеген, 2009-2010 жж. көрсеткіштер де мәз емес. Дағдарыстың алғашқы жылдары инфляция орта есеппен 17 пайызды құраған. Осы кездері бір бөлке нанның бағасы 70 теңгеге өсіп кетті. Халық банкі мәліметтерінде несиелендіру жүйесіне халықтың 42 пайызы (3455 мың адам) тартылған, соның ішінде фирмалар 10 пайызды құраған. Қаржылық дағдарыс халықтың несиені қайта рәсімдеу кезінде байқалды, басқаша айтқанда, банктен алған алғашқы несиесін жабу үшін алынған екінші несиені өтеу қиынға соқты. Осылайша ел-жұртымыз қарызға батты. 20-22 пайыз үстемемен несие алған адамдар, жұмыстың қысқарып, жалақының азаюы салдарынан қайтару мүмкіндігінен айырылды. l БҰЛ ЭКСТЕРНАЛИЙЛЕР есебінде көрініс тапты. Оның түрлері Қалыпты – агенттер үшін негізгісі олардың пайдалылығы немесе табысы болып есептеледі, транзакцияға қатыспаған жағдайда, өспелі немесе үшінші тараптың пайдалылығыны төмендеуіне алып келеді. Экстерналии тұтынушы жағынан да өндіруші жағынан да қарастырылады. l Жағымсыз (негативті экстерналии) - субъектілердің нәтижеге қарай әрекетін нақтлайды.
l Суретте Сыртқы кедергілер мен сыртқы пайданың болмауы көрсетілген. Енді жетілген бәсекелі нарықтағы жағымсыз және жағымды сыртқы әсерлердің салдарын талдаймыз. өнімді өндіруге және тұтынуға байланысты барлық шығындарды (өндірушінің, тұтынушының және үшінші адамдардың) әлеуметтік (қоғамдық) шығындар дейміз (TSC). Ол жалпы жеке шығын (TPC) мен жиынтық сыртқы шығынның (ТЕС) қосындысы: l TSC=TPC+TEC. l Қоршаған ортаны ластайтын өнім көлемі өскен сайын жиынтық сыртқы шығын (TEC) шекті сыртқы шығынның (MEC) мөлшеріне өседі. Демек өнім көлемі өскен сайын қоршаған ортаның ластануы да өседі.
1. Жиынтық сұранысты реттеу (талдамалық үлгі мысалында) 2. Жиынтық сұраныс үлгісін жан-жақты сипаттаңыз. 3. Инвестицияның проблемаларын Тобин-q моделі арқылы 4. Акселератор мен мультипликатор әрекеттесуін және 5. Жиынтық сұранысқа әсер ететін факторларды анықтаңыз. 6. Жиынтық ұсыныс қисығының өзгеруін мысал келтіре 7. Ақша ұсынысы және сұранысына графикпен сипаттама 8. Ақша мен еңбек нарығындағы жалпы тепе-теңдікті 9. Макроэкономикалық айнымалылар және олардың іскерлік 10. Циклдік толқындардың туындау себебін инвестиция 11. Капитал ағым шоты мен төлем балансының ағымдағы 12. Номиналды айырбас курсы мен нақты айырбас курсы 13. Макроэкономикалық саясат құралдарын анықтап, 14. Халықаралық саудадағы меркантилистік теорияны 15. Сыртқы қарыз мәселесі және «Голланд сырқатын» ашып 16. 2013 жылы ҚР Үкiметi Салық Кодексiне көлiк салығын 17. 2012 жылы Қазақстандағы тұтынуға шектi бейiмдiлiк 0.4-. 18. Айталық, ашық экономика жағдайында Ұлттық Банк 19. Орталық банктiң мiндеттi резервтеу нормасы rr=20%. 20. Қазақстан Республикасының экономикасының 21. 2014 жылы Қазақстанда 20% теңге девальвация болды. 22. 2014 жылы елімізде теңге девальвациясы орын алды. Осы 23. 2013 жылы КР Үкiметi Салық Кодексiне көлiк салығын 24. Ел экономикасында өндірістің төмендеуі мен 25. Экономика бастапқыда Y*=5000 потенциалды 26. Экономика бастапқыда өзінің (Y*) потенциалында жұмыс 27. Төмен іскерлік белсенділік, инфляция мен 28. Қазақстан Республикасы Кедендік Одаққа мүше мемлекет 29. Президент Н.Назарбаев мемлекеттік маңызды жолдардың 30. Елiмiздiң экономикалық саясаты негiзiндегi маңызды
|
-қа жылжиды.
