II Көшбасшылардың коммуникативтік құзіреттілігінің дамытудың психологиялық алғышарттарын эксперименттік зерттеу

Көшбасшылардың коммуникативтік құзіреттілігінің дамытудың психологиялық алғышарттарын зерттеу әдістемелерінің сипаттамасы

Зерттеу жұмысының алдыңғы тарауларында көшбасшылардың коммуникативтілік құзіреттілігінің дамытудың теориялық-әдіснамалық негіздері қарастырылды. Көшбасшылардың коммуникативтілік құзіреттілігінің дамытудың теориялық-әдіснамалық негіздерін зерттеуде ұсынылған ғылыми болжамдарды ғылыми тұрғыдан нақтылау үшін эксперименттік жұмыстарды жүргізуді қажет етеді. Эксперименттік жұмыстарды ұйымдастыру мен жүргізу үшін біз экспериментке қойылатын талаптарды ұстандық. Келесі кезекте қолданылған әдістемелерді сипаттап кетейін.

Қарым – қатынас деңгейінін анықтауға арналған әдістеме (В.Ф.Ряховскийдің)

Бұл әдістеменің мақсаты: тұлғаның кәсіби маңызды ерекшеліктерін анықтауда қарым – қатынас негізгі саты болғандықтан, көшбасшылардың кәсіби күтуі мен іс - әрекет потенциялын анықтау, кәсіби және жеке тұлғалық дамудың перспективаларын және адамның коммуникативтілік деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Әдістеме 16 сұрақтан тұрады. Әдістеме нұсқауы: «Сіздің алдыңызға бірнеше қарапайым сұрақтар беріледі. Сіздің міндетіңіз тез және бірізді «иә», «жоқ», «кейде» деген нұсқауларға жауап қайтарыңыз. Әдістеменің бағалануы: «Иә» жауабына – 2 ұпай; «кейде» жауабына – 1 ұпай, «жоқ» жауабына- 0 ұпай беріледі.

Сұрақтар:

1.Сізге іскерлік кездесуге бару жүктелді: осы кездесу сізді толғандыра ма?

2.Шараларда, жиналыстарда баяндама мен халық алдында сөз сөйлеу сізді мазасыздандыра ма?

3.Дәрігерге баруды, аяққы кезге дейін шегересіз бе?

4.Сізге ешқешен болмаған қалаға сапарға шығуды бұйырды, осы сапарға бармау үшін күш жұмсайсыз ба?

5.Өз бұйымыңызды біреумен бөліскенді ұнатасыз ба?

6.Даладағы бейтаныс адам сізден көшені көрсетуді сұраса, бұл сізді заландыра ма?

7.Сіз «әке және бала» мәселесіндегі және әр кезек адамдарға бірін-бірі түсіну қиынға түсетіне сенесіз бе?

8.Танысыңызға бірнеше ай бұры алған ақшаңызды қайтар деуге ұяласыз ба?

9.Мейрамханада немесе асханада сізге нашар тағам ұсынды. Сіз үндемей асыңыздан бас тартасыз ба?

10.Таныс емес адаммен жалғыз қалғанда сіз бірінші сөз бастайсыз, ал егер ол бірінші сөйлессе сіз ыңғайсызданасыз?

11.Сізді кез келген ұзын ретті тосу ашуыңызды туғызады, сіз қайтып кетудіқалайсыз ба, немесе ары қарай күтесіз бе?

12.Қақатығыстық жағдайларды шешу комиссиясының мүшесі болуға қорқасыз ба?

13.Сізде әдебиет, мәдениет, өнерді бағалауда индивидуалды критерийлеріңіз бар ма?

14.Топта сіз жақсы білетін сұрақ бойынша қате пікір айтылса үндемей қоюды қалайсыз ба?

15.Қызметсатысы бойынша біреудің сізден көмек сұрауы сізді қайғырта ма?

16.Ауызшадан қарағанда өз ойыңызды жазбаша жеткізу сізге оңайға түсе ме?

Алынған ұпайлар классификациялау деңгейі бойынша анықталып, әр зерттелінуші өз категориясына ие болады.

Әдістеме классификаторы:

30-31 ұпай: Сіздің коммуникативтілік деңгейіңіз төмен, бұл сіздің ауыртпалығыңыз, өйткені бұдан сіз ғана зардап шегесіз. Бірақта сіздің қоршаған ортаңызғада бұл оңайлыққа түспейді. Топтық жұмысты қажет ететін істе сізге сенудің қажеті жоқ.Өзіңізді қолда ұстауға және қарым – қатынасқа түсуге үйреніңіз.

25-29 ұпай: Сіз тұйықсыз, сөйлеуге бейім емессіз, жалғыздықты қалайсыз, сондықтан да сізді қоршайтын адамдар өте аз. Жаңа жұмыс және жаңа байланыстар сізді мазасыздыққа әкеліп, өз қалпыңыздан көп уақытқа шығарады. Мұндай адамдар өзіне және қоршағандарға қанағаттанбайды. Осымен тоқтап қалмаңыз, бұл қасиеттерді жеңуге мүмкіндіктеріңіз бар.Кей сәттерде сізде толық коммуникативтілік пайда болады. Сондықтанда сізге сілкініс қажет.

19-24 ұпай: Сіз қарым – қатынасқа оңай түсесіз және жаңа жағдайларда өзіңізді толық сенімді ұстайсыз. Жаңа сәтсіздіктер сізді шошытпайды.Сонда да жаңа адамдар мен тіл табысуда біраз қиналасыз, пікірталастарда және қақтығыстық жағдайларда көп қатыспайсыз.Сіздің пікірлеріңізде кей уақытта сарказм көптігі байқалады. Бұл жетіспеушілікті түзету мүмкін.

14-18 ұпай: Сізде орташа коммуникативтілік. Сіз білім сүйгіш, қызықты тілдесіңізді тыңдауға бейім, қарым – қатынаста шыдамды, өз көз қарасыңызды ызаланусыз жеткізе аласыз. Таныс емес адамдармен кездесуге уайымсыз барасыз, бірақта шулы топтарды ұнатпайсыз. Экстровагантты қимылдар және көп сөздер сізді тітіркенушілікке әкеледі. [28, б.46-47].

9-13 ұпай: Сіз қарым-қатынасты адамсыз. Әртүрлі сұрақтар бойынша пікір айтуға әзірсіз, кейде қоршаған адамдар ызаланулары да мүмкін.Зейін орталығында болуды ұнатасыз.орындай алмасаңызда ешкімнің сұраныстарына қарсылық білдірмейсіз. Тез ашуланып, тез қайтасыз. Сізге жетіспейтін бірізділік, шыдамдылық және күрделі мәселелерді шешуде өжеттілік. Бірақ, айтқаныңыздан қайтпайтын сәттеріңізде болады.

4-8 ұпай: Сіз, өте өрен адамсыз. Қарым – қатынасқа түсушілігіңіз өте жоғары.Сіз үнемі бәрінен хабардарсыз.Сіз кез – келген пікірталастарға қатысасыз, бірақта қиын тақырыптар сізді мазасыздандырады.Кез – келген сұрақ бойынша жанама мәлімет білсеңізде, сөз аласыз. Кез – келген жерде өзіңізді қолайлы ұстайсыз. Кез-келген әрекетті сәтсіз аяқталса да қолыңызға аласыз.Сондықтанда әріптестеріңіз және басшыңыз сізге сенімсіздікпен қарайды. Осы жайт жайлы ойланыңыз.

3 және одан төмен ұпай:Сіздің коммуникативтілігіңіз ауру сипатқа ие. Сіз көп сөйлейсіз, өзіңізге мүлдем қатысы жоқ істерге араласасыз.Сіздің қоршауыңыздағы қақтығыстың қайнар көзі сіз болып табыласыз. Тез ренжисіз, ызаланғышсыз. Маңызды жұмыстар – сіз үшін емес. Адамдарға- жұмыста, үйде және барлық жерде сізбен күрделі.Сізге өзіңізбен және мінезіңізбен жұмыс жасау керек.Ең бастысы өзіңізде шыдамдылық пен белсенділікті, басқаларды сыйлай білуді тәрбиелеуіңіз қажет.

 

2. Көшбасшының жетістікке ұмтылу қажеттілігін бағалау шкаласы

Көшбасшының жетістікке ұмтылу мотивациясы — нәтижелерді жақсартуға ұмтылу, қол жеткізгенге қанағаттанбау,өз мақсатына жетуге деген талпыныста бірбеткейлік, қандай жағдай болса да өзінің көздегенін ақсатыңа жетуге ұмтылыс – адамның бүкіл өмір жолына ықпал ететін тұлға қасиетінің бірден-бір психологиялық негізі болып табылады.

Көптеген зерттеулер көшбасшының жетістікке ұмтылу мотивациясы деңгейі мен өмір сүру барысындағы жетістіктер арасында тығыз байланыс бардеген тоқтамға келген. Бұл кездейсоқ емес, бұл мотивацияның жоғары деңгейі бар адамдар жағдайдан жетістік іздейді, жемісті аяқталатынына сенімді,өз жетістіктері туралы талқылауға ақпараттар іздейді,өзіне жауапкершілік алуға дайын, белгісізі жағдайда шешім қабылдап, мақсатқа ұмтылуда бірбеткейлік көрсетеді, қызықты тапсырмаларды шешуге жаны құмар,бәсекелесетін жағдай туындаса еш саспайды,жолында кедергілер кездескенде үлкен дәрежеде психологиялық беріктік көрсететіні дәлелденген. Көшбасшының жетістікке ұмтылу мотивациясының деңгейін көрсетілген тест- сауалнама шкаласымен білуге болады. Шкала мүмкін болатын «иә» немесе «жоқ» - екі жауап нұқасы бар 22 пікірден тұрады. Кілтпен сәйкес келетін жауаптар (әрбір мұндай жауапқа 1 баллдан беріледі) саналады.

 

Пікірлер

1. Өмірдегі жетістіктер есеппен емес, кездейсоқ болады деп ойлаймын	Иә	Жоқ
2. Егер мен жақсы көретін жұмысымнан айырылсам, өмірде мен үшін мәнін жоғалтады	Иә	Жоқ
3. Кез-келген істе мен үшін маңыздысы оны орындау емес, соңғы нәтиже.	Иә	Жоқ
4. Адамдар жақындарымен өзара нашар қарым-қатынастан емес, жұмыстағы сәтсіздіктерден көп зардап шегеді деп есептеймін	Иә	Жоқ
5. Менің пікірім бойынша көптеген адамдар жақын емес, алыс мақсаттармен өмір сүреді	Иә	Жоқ
6. Өмірде менде сәтсіздіктерден гөрі жетістіктер көп	Иә	Жоқ
7. Маған іскерлерден гөрі эмоциональды адамдар көбірек ұнайды	Иә	Жоқ
8. Тіпті қарапайым жұмыстарда да мен оның кейбір бөліктерін жетілдіруге ұмтыламын	Иә	Жоқ
9. Мен жетістік туралы ойға берілгендіктен, сақтық шаралары туралы ұмытуым да мүмкін	Иә	Жоқ
10. Менің жақындарым мені жалқау деп есептейді	Иә	Жоқ
11. Менің сәтсіздіктеріме өзім емес, жағдай кінәлі деп ойлаймын	Иә	Жоқ
12. Менде қабілеттілікке қарағанда төзімділік көбірек	Иә	Жоқ
13. Менің ата-анам мені өте қатаң қадағалады	Иә	Жоқ
14. Өзімнің істерімнен мені жетістікке жетуге күдіктену емес, жалқаулық жиі бас тартуға мәжбүрлейді	Иә	Жоқ
15. Мен өзіме сенімді адаммын деп ойлаймын	Иә	Жоқ
16. Жетістік үшін мүмкіндік аз болса да мен тәуекел етемін	Иә	Жоқ
17. Мен ынталы адаммын	Иә	Жоқ
18. Барлығы дұрыс жүрген кезде, менің қуатым артады	Иә	Жоқ
19. Егер мен журналист болсам, мен ең алдымен оқиғалар туралы емес, адамдардың шынайы туындысы туралы жазар едім	Иә	Жоқ
20. Менің жақындарым менің жоспарларымды бөлмейді	Иә	Жоқ
21. Менің өмірге қоятын талаптарымның деңгейі, менің жолдастарыма қарағанда төмен	Иә	Жоқ
22. Менде қабілетке қарағанда бірбеткейлік көп сияқты	Иә	Жоқ

 

Көптеген тест-сауалнамадан көшбасшының жетістікке ұмтылу мотивациясы шкаласының айырмашылығы, бұнда нақты (шектеулі) қалып бар, сондықтан нақты нәтижені төмендегі кесте көмегімен бағалауға болады:

 

	Көшбасшының жетістікке ұмтылу мотивациясы деңгейі.
	төмен	орташа	жоғары
	1 2 3	4 5 6 7	8 9 10
Балдар көлемі	2-9 10 11	12 13 14 15	16 17 18 19

 

Кілт: сұрақтардың «иә» жауабы 2, 6, 7, 8, 10, 14, 16, 18, 19, 21, 22; сұрақтардың «жоқ» жауабы 1, 3, 4, 5, 9, 11, 12, 13, 15, 17, 20