Монолог «Астана-бас қала».

Қазақстан тарихында 4 астана болды. Бірінші астана – Орынбор қаласы. Бұл қала 1926 жылға дейін астана болды. Екінші астана – Қызылорда қаласы (1926-1929),үшінші астана – Алматы қаласы (1929-1997), төртінші астана –

1997 жылдан бастап Астана қаласы болды.

Қазіргі Астана – еліміздің ордасы. Ол қасиетті Сарыарқа даласында, Есіл өзен бойында орналасқан. Астана 1997 жылы Алматы қаладан көшті.

1998 жылдан бастап астананың қаласы Астана деп аталды. Бәйтеректің биіктігі 97 метр, себебі көшкен жылын білдіреді. Астананың сәулет өнерінің үлгілері ерекше көз тартады. Олар: «Интерконтиненталь- қонақ үйі», Президент Сарайы, Жастар сарайы, көлік Министірлігі, Ұлттық мұнай компаниясы, Жоғарғы Сот ғимараты, «Мега» орталығы, мешіт «Нұр – Астана», Н.Назарбаев атындағы университет т.б. оқу орындары және көптеген тұрғын үйлер бой көтерді. Парламент үйдің алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке биге ескерткіш қойылған. Өз заманында бұл билер тәуелсіздікті аңсаған, тарихқа үлес қосқан. Қалада жүзден астам ұлт өкілдері татулықпен тұрады. Олар бірге еңбек етеді. Қалада әр түрлі ойын-сауық орындары бар. Астана жол торабында орналасқан. Мұнда әуе жол вокзалы, темір жол және автовокзал бар. Климаты тым континенттік. Мұнда қысы ұзақ, жазы қоңыржай (умеренный), ыстық. Астанадан 130 шақырым жерде Қорғалжын қорығы орналасқан.

Астана – мәдени, саяси, ғылыми орталығы. Қазіргі астанамыз – елдің мақтанышы. Астана – болашақ қала.

Ақын Т.Молдағалиев айтқандай: Астана – сұлу қала.

Біз оны анамыздай

Сүйеміз шынында да.

Астана – биігіміз,

Биіктер күнге жақын.

 

Стар туралы» мәтінді аудар, мазмұнда.

Жер шарында 100 миллиардтай құс тіршілік етеді. Олардың 90 пайызы жәндіктермен қоректенеді. 9 мыңға жуық түрінің 700-і біздің елімізде мекендейді, оңтүстік елдермен құстардың 200-ге тарта түрі ұшып келеді.

Құстар 2-3 км биіктікте 50-90 километр жылдамдықпен ұшады. Көптеген құстар өмірлік жұп құрып тұрады. Олар: жапалақ, аққу, құтан. Үйрек, тоты 20-22 жыл көгершін, тауық 10-12 жыл жасайды.

Дүниедегі ең кішкентай құс-колибри. Оның салмағы 2 граммдай ғана. Ең үлкен құс- африка түйеқұсы. Салмағы – 100 кг. Түйеқұстың жұмыртқасы бір жарым, екі килграммға дейін жетеді.

Алматы хайуанаттар паркінде құстардың 142 түрі бар.

3.Берілген етістіктердің райларын анықта: барғысы келеді, айт, оқығым келеді, тыңдаса, қараса.

Билет

Монолог «Табиғатқа жақын бол

Туған жердің табиғаты – халқымыздың ұлттық мақтанышы. Сондықтан оны аялап қорғауға үлес қосу – біздің азаматтық борышымыз. Қазақ мақалы былай дейді: «Адамның табиғатсыз күні жоқ, оны айтуға табиғаттың тілі жоқ.», «Жер –қазына, су – алтын, мал – байлық.» Қоршаған ортаны қорғау – қазіргі кездегі өткір мәселе. Табиғат – елдің болашағы, халық байлығы.. Жасыл орман, мөлдір, таза өзен-көл, бұлақ, таза ауа қалдыру – біздің борышымыз.

Қазіргі кезде техника көбейді. Ауа жылдан-жыл ластанады. Әр түрлі аурулар көбейді. Адам салауатты өмір сүруі тиіс.

Қорықтарды, курорттарды, санаторияларды, әр түрлі демалатын орындарды сақтау керек.

Мысалы, Бурабай көлінің суы ертеде өте таза болды. Қазіргі кезде суы ластанып бара жатыр. Көкшетау жерін «Екінші Швейцария» деп те атайды. Табиғаттың сұлулығына бәрі таң қалады.

Қазақстанда Алатау, Қаратау, Алтай, Тарбағатай, Тянь-Шань, Көкшетау таулар бар. Қазақстанда 10 қорық бар. Олардың мақсаты: азайып бара жатқан құстарды, жануарларды, өсімдіктерді, қорғау, сақтау.

Туған жердің байлығын сақтау керек. Елімізде 90-нан астам пайдалы қазбалар бар.

Мысалы, Оңтүстік- мақта, жеміс аймағы, Солтүстік – руда, бидай аймағы, Орталық Қазақстан - көмір, темір ошағы, Батыс Қаз. – мұнай ошағы, т.б.

Мен Қостанай жерінде тұрамын. Табиғатымыз әр түрлі. Мұнда Тобыл өзені ағады, көптеген көлдер ағады. Орманда, далада әр түрлі жабайы аңдар мекендейді. Олар: қасқыр, қоян, қызыл түлкі, қарсақ, күзен, елік, борсық, т.б. Орманда қайың, қарағай, үйеңкі өседі. Орманда саңырауқұлақ өседі, шие, бүлдірген, жидек, итмұрын (шиповник) өседі. Қалада шырша өседі. Шыршалы жерде балаларға арналған лагерьлер, демалатын орындар көп. Онда ауа таза. Жазық далада егін бар. Мен туған жерімнің табиғатын жақсы көремін. Бізде жаз ыстық та салқын да болады. Қыс қарлы, суық болады. Алтын күз және гүлденген көктем де бар.

Су- баға жетпес байлық. Сусыз жер бетінде өмір жоқ.

- Туған жердің жері де көрікті, елі де сүйікті..

- Туған жердің ауасы да шипа, жуасы да тәтті..

- Адамдардың табиғатсыз күні жоқ, оны айтуға табиғаттың тілі жоқ.

- Жер –қазына, су- алтын, мал – байлық.

 

2. «Наурыз» мәтінді оқып, мазмұнын айт.

Наурыз

Шығыс елдерінде жыл басы наурыз айынан басталады. Бұл-күн мен түннің теңелген күні. Бұл ерте кезден келе жатқан қазақтың жыл басы. Наурыз күні – қазақ халқы наурыз көже, наурызнама беретін күн.Наурыз көже 7 тағамнан тұрады. Олар: сүт, сүр ет, арпа, бидай, күріш, май.

«Наурыз» деген сөз – парсы сөз. «Нау» жаңа, «руз» - жыл деген сөз. Наурыз мейрамы бізге тәуелсіздікпен 2006 ж. қайта оралды.

Бұл дін мейрамы емес, тұрмыстық, шаруашылық мейрамы. Қар ериді, көл бұзылады, өзен сай тасиды. Көк шығады. Бұл күні адамдар ағаш отырғызады. Қазақ халқы былай дейді: «Бір тал кессең., орнына 10 тал ек.»

Ертеде қазақтар жаңа киім киіп, бір-біріне қонаққа барады, жақсы тілек айтады. Жастар ұлттық ойындарды ойнайды. Олар: қыз қуу, бәйге, жамбы ату, көкпар, теңге алу т.б.

Бұл күні ренжіскендер татуласады. Қарттар шежіре қозғайды. Кешке қарай айтысқа үлкендер де, жастар да қатысады.

 

 

3.Сабақтас құрмалас сөйлемдердің түрлерін ажырат: