Оршаған ортаның тірі организмге қаупі

Қауіп – бұл жағымсыз құбылыс, ортаның энергетикалық ахуалы, адамның қолымен жасалған белгілі бір жағдайларда қоршаған ортаға өзінің кері әсерін тигізетін құбылыс. Қауіп – бұл ӨТҚН негізгі түсінігі, аз немесе көп мөлшерде кездесетін, бірақ адамның барлық іс-әрекетіне байланысты.

Адам қолымен жасаған іс-әрекеттердің негізгі көздері:

- адамның өзі күрделі жүйе “организм - тұлға” адам денсаулығына мұрагерлік залалдар, организмнің физиологиялық шектеулері, психологиялық бұзылулар мен антропометриялық көрсетулер адамның ешқандай іс-әрекетке жарамайтындығын көрсетуі мүмкін;

- іс-әрекеттердің барлығы да қоршаған ортаның элементтері: заттар, құралдар мен еңбек жемісі, қолданылатын энергия, табиғат жағдайы немесе еңбектің микроклиматтық жағдайы, жануарлар және өсімдік әлемі, адамдар ұжымы, жеке адам;

- қоршаған орта мен адамдардың өзара қарым-қатынасы, бірақ күрделі қауіпке жататын көп факторлы құбылыстарды, кейде бірігуі немесе түрі мен жүйеленуі, бұл құбылыстардың табиғатын зерттеуде маңызды роль атқарады.

Түр мен жүйеленудің күрделі құбылысы ұғымын таксономия ғылымы зерттейді. Бірақ қазіргі таңға дейін таксономияның толық және қажетті қаупі жоқ, бірақ проблемаларының біреуі схемада көрсетілген. Жай қарағанның өзінде түрдің қаншалықты қауіпті екендігін белгілерінен көруге болады.

Бірнеше қауіп түрлері бар:

Пайда болу табиғатына байланысты:

а) табиғи;

б) техникалық;

в) антропогендік;

г) экологиялық;

д) аралас.

Локализациясына байланысты:

а) литосферамен байланысты;

б) гидросферамен байланысты;

в) атмосферамен байланысты;

г) ғарышпен байланысты;

Қауіпті нәтижелерімен:

а) қажу;

б) ауруға шалдығу;

в) зақымдану

г) өмірден қайту т.б. сол сияқты.

 

 

Адамның қауіпсіздігі, табиғи және

материалдық құндылықтары

 

Құбылыс, процесс, оқиға, белгілі бір жағдайларға байланысты қоршаған ортаға зиян келтіру

 

 

Әлеуметтік Техникалық Экологиялық

Табиғи Техногендік Антропогендік Экологиялық Әлеуметтік

Физикалық Химиялық Механикалық Биологиялық Психофизикалық

Литосфералық Гидросфералық Атмосфералық Әлемдік

 

	Өндірістік Тұтұнушылық Спорттық Транспорттық		Ауыру Жарақаттану Қажу Өрт		Пассивтік Активтік		Импульсивті Кумулятивті

 

 

2 – сурет Х. Жағдайлардың схемасы.

 

Стандартқа сай қауіп физикалық, химиялық, биологиялық және психофизикалық болып бөлінеді.

Физикалық қауіп – машина және механизм, шаңданудың көбеюі және жұмыс зонасы ауасының газдануы, ауаның аномальдық температурасы және т.б.

Химиялық қауіп – жалпы токсиндік, тітіркендіретін, канцерогендік, мутагендік және т.б.

Биологиялық қауіп – патогендік микроорганизм және азық-түліктің өмір сүруі.

Психофизикалық фактор – физикалық және қайталанатын жүйке психикасы.

Көрсетілген классификациялар тек бір ғана мінезді білдіреді, себебі бұл түрлер бір ғана белгілерді көрсетеді. Сондықтан да келесі түрлері кең көлемді болып табылады.

Іс-әрекеттің объектісі бойынша бүкіл қауіптер уақытына және алатын көлеміне байланысты үш топқа бөлінеді:

- операторға тікелей байланысты факторлар және олардың әсер ету деңгейі.

- Көп уақыт әсер ететін факторлар, операторға тарайтын кездейсоқ жайттар.

- Экологиялық әсер ететін факторлар, нақты өнімнің техникалық процестеріне байланысты болатын фокторлар.

Мұндай классификация нақты талдау жасағанда ыңғайлысы болып табылады. Қауіпті және зиянды факторлардың адамға және қоршаған ортаға әсер ету масштабы, өкінішке орай, жарақаттанудың, аурудың таралуының, материалдық зардаптың өсуіне алып келеді.

Қазақстанда жылына 45 мың төтенше жағдай болады, жалпы жарақаттанғандар және зиян шеккендер саны (Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар агентігінің мәліметі бойынша).

 

1- кесте К

 

	1996 ж.	1997ж.	1998 ж.	1999ж.
Жапа шеккен адамдар саны
Өлгендер саны
Зардабы млрд. тенге	4,2	6,2	4,9	3,6

 

ТЖМ мәліметтері бойынша көлік апатындағы зардаптар

	1996 ж.	1997 ж.	1998 ж.	1999 ж.
Жапа шеккен адамдар саны
Мерт болғандары

 

Англияда жол апатына түскен адамдардың 100-нің ішінен біреуі қайтыс болса, АҚШ-та 1,5; ФРГ – 2; ал Қазақстанда – 15 адам.

Жапа шегушілер саны өте көп. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, Қазақстанда жыл сайын 15 мыңнан астап апаттық сәттер болып тұрады, нәтижесінде орта есеппен 600-дей адам қаза тапса, 1,5-2 мыңы мүгедек болады.

Эксперттердің айтуы бойынша, өндіріс орындарында дүние жүзінде 200 мыңдай адам қаза табады немесе 120 млн. адам жарақаттанады.

ӨҚН-нің міндеті –жалпыға бірдей қауіпсіздік жайлы хабардар ету. Бұл қауіпсіздік шараларының ғылыми-методикалық бастамасы болып табылады. ӨҚН-мен танысқан адам қауіптің және қоршаған ортаның қаншалықты зиян екендігін, өзгеге зиянды келтірмей, төтенше жағдайға байланысты іс-әрекеттер жасай алады.

ӨҚН-ді оқу барысында қарастырылатын сұрақтар:

1. Қауіпті анықтау; қауіптің түрін, уақыт координатын, зиян келтіру деңгейін, қайталану мүмкіндігін, т.б.

2. Жапа шеккендерге алғашқы көмек көрсету түрлері.

3. Төтенше жағдай кезіндегі ойластырылған іс-әрекеттер.