Адамның жеке басының гигиенасы

Тазалық пен жеке гигиена – гигиеналық ережелердің жиынтығы, оларды орындау адам денсаулығын сақтау мен нығайтуға ықпал етеді. Өзін тұрақты шынықтыратын, жеке гигиена ережесін сақтайтын адам жұқпалы ауруларға аса төзімді. Жұқпалы аурумен ауырмау үшін алдын ала сақтандыру шарасы қажет. Адамның жеке басының гигиенасы организм мен терінің өз қазметін жақсы атқарудың шарты ретінде тәнді тазалықта ұстауға аса қажет етеді. Теріні, шашты, ауыз қуысын, тырнақты таза ұстау, оларға ылғи да қарап отыру терінің сақталуына, инфекциялық аурулардың жұқпауына, тарамауына жағдай жасайды. Адам терісінің атқаратын қызметтері ежелден белгілі: сыртқы ортамен газ, жылу алмастыру қызметі және т.с.с. Тері жамылғышы организмді метрологиялық, механикалық және химиялық факторлардың, әртүрлі микроорганизмдердің әсерінен сақтайды. Бұл қызметтің көп жағдайда терінің тазалығы мен шынығу дәрежесіне тығыз байланысты.

Жеке бастың гигиенасы киім болып саналады. Киім – адамның жаратылысынан тапқан өнертабысы – сыртқы күштердің зиянды әсерлерінен адамды бірден бір қорғайтын негізгі құралы. Киімді жыл мезгіліне, суық пен ыстыққа сай пайдалану адамның денесіндегі қажетті жағдай туғызады. Киімнің кір болуы, оның гигиеналық қасиетін төмендетеді, жұқпалы аурулардың, әртүрлі бактериялардың көбеюіне жағдай туғызады. Сондықтан адам киімі таза әрі қонымды, жұмыс істегенде, жүргенде адамға қиындық туғызбайтындай ыңғайлы болуы керек.

 

Организмді шынықтыру. Шынығу адам организміне еш кесірін тигізбейді. Сондықтан организмді шынықтыруды кез-келген жаста, кез-келген уақытта бастауға болады. Әрине, балалық шақта шынығумен айналысқан әлдеқайда тиімді. Гимнастикамен жүйелі шұғылдану жүрек қан-тамыры және демалу жүйесінің қызметін жақсартады. Тірек, қозғалыс мүшелерін нығайтады, заттар айналымын күшейтеді, әртүрлі физикалық жүктемелерге дағдылану механизмін жетілдіреді. Гимнастика дененің үйлесімді дамуына қалыпты келбетті қалыптастырады, бұлшық етті нығайтады, икемділікті дамытады, қозғалыс үйлесімін жетілдіреді. Гимнастикамен шұғылдану кезінде тұрақты дәрігерлік бақылау қажет.

Жалпы шынықтыру салауатты ұрпақты тәрибелеуге ықпал етеді.

Күн шуағын қабылдау да шынығуға жатады. Күнге күю әдеттігідей, үлкен төзімділікке және организмге ультракүлгін сәулелердің жағымды ықпалын айғақтайды, олардың ықпалымен организмде жүйкелік және эндокриндік жүйелер қызметін көтермелейтін биологиялық активті заттар пайда болады, жұқпалы және басқа ауруларға қарсылық күшейді.

Шынықтырудың ең қарапайым және үлкен даярлықты қажет етпейтін әдісі – бұл суық сумен шайыну. Сондай-ақ моншада тұрақты буға қыздырынған жақсы. Будың жоғары температураның, жылы және суық судың әсеріне тері тазаланып барлық саңылаурын ашады, жеңіл демалады, бұлшық еттің құрылысы жазылады, апта бойы жинақталған шаршау сейіледі. Алайда мұндай шынығу рәсімдерін дәрігермен кеңесіп жасаған дұрыс.

Адамның дене бітіміне туризм, саяхат оң ықпал етеді. Денсаулығы үшін мүдде мен пайданы дұрыс таңдаған жағдайда туристік жорықтарға бару керек.

Қыста демалыс күндері шаңғыны ұзақ тепкен өте пайдалы.

Сонымен, салауатты өмір салты жүйесін құрайтындардың бірі – оқу режимі мен демалыс. Әрбір жасөспірім тәуліктің 24 сағатын дұрыс пайдалана білу тиіс. Оның 8-9 сағаты ұйқыға, 5-6 сағат мектеп сабағына, 3-4 сағат сабақтарды даярлауға, 2 сағат үйді жинауға, 1 сағат тамақ ішуге беріледі.

Салаутты өмір салтын құрайтын екінші маңызды шарт – тамақтану. Тамақтану толыққанды дамуды қамтамасыз етеді.

Адамның энергияға мұқтаждығы жеке ерекшеліктерге, жұмысқа, жасқа, дене массасына, айырбас процестерінің деңгейіне, сондай-ақ тәндік жүктемеге, психикалық қызмет сипатына, спортпен шұғылдануға, климаттық жағдайлар мен өзге де факторларға байланысты.

Адам 70 жыл ішінде 50 тонна су ішеді, 2,5 тонна белок, 2,3 тонна май, 10 тоннадан астам көміртегі, 300 кг жуық ас тұзын жейді.

Тіпті салыстырмалы тыныштық кезінде де негізгі физиологиялық функциялар – жүрек, өкпе жұмысы, дене температурасын реттеу үшін 10-15 пайыз энергия және тән қызметіне, адам жұмысын қоса алғанда, 30-40 пайыз энергия шығынынан құралады.

Адам тамақтан күн бойында жоғалтқан көлемдегі энергияны алуға тиіс. Энергия ағыны организмдегі энергия шығынынан асқан жағдайда оның май түрінде жинақталу процесі өтеді.

Өмір салтын ескере отырып тиімді тамақтануды қамтамасыз ететін бір қатар қағида бар.

Бірінші қағида – тамақ әртүрлі болуға тиіс. Тамаққа жануарлар (ет, балық, жұмыртқа, сүт, ірімшік) және өсімдік (жеміс, көкөніс, ботқа, нан) өнімдері қажетті мөлшерде және олардың дұрыс үйлесімінде кіруге тиіс.

Екінші қағида – бұл өз салмағынды қалыпты ұстау. «Мен жеу үшін емес, өмір сүру үшін тамақтанамын».

Салауатты өмір салтының келесі қарушысы – жақсы ұйқы. Ұйқы организмнің жұмыс қабілетін қалпына келтіруге көмектеседі.

Жақсы ұйықтау үшін пайдалы дағдылар:

- ұйқыға белгілі бір сағатта жату және оған белгіленген уақыт бөлу (8-9);

- ұйықтар алдында бөлмені міндетті түрде желдету т.б.

Отбасындағы сақтық салауатты өмір салтын қалыптастырудың негізгі салты және үйлі күтудің, дұрыс тамақтанудың жоғарғы гигиенасын, демалысты, іс-әрекетке белсенді қатысу, зиянды дағдылардан арылтатын балалардың денсаулығына кері әсер етеді.

Темекі тарту (никотинизм) – зиянды әдет және нашақорлықтың бір түрі. Статистика бойынша ересек халқтың 40 пайызының темекі тартатындығын айғақтады.

Темекі тартатын адамда никотиннің ықпалынан асқазан шырынының қышқылдығы төмендейді, қан қысымы артады, орталық нерв жүйесінің жоғарғы бөлігі мен жүректің қызметі бұзылады. Темекі түтініндегі аммиак кілегейлі қабығы тітіркендіреді. Темекі түтініндегі акролейінің әсері жағдайдағы жарақат және оның қабынуы, жөтел, тоқтамай аққан көз жасы түрінде пайда болады. Темекіні ұзақ тартқанда тісте жарықшақ пайда болады. Темекі мен созылмалы гастрит, асқазан жарасымен тоқ ішектің таралу жиілігі арасындағы нақты тәуелділік анықталады. Елу жасқа дейін темекі тартатын әйелдерде миокард инфаркті, жиырма есе жиірек болады. Бронхитпен ауырушылардың 75 пайызы темекі тартушылар болып табылады. Мектеп жасындағы темекі тартуды бастаған адамдарда өкпе рагымен жиі ауырады.

Есірткі – у, барлық органдарда, ұлпаға, әсіресе орталық нерв жүйесіне әсер ететін у. Есірткіге үйрену, тәуелді болу, айықпайтын дерт. Нашақорлық адамның тәндік психикалық қызметі түпкілікті тоздыруға алып келеді.

Психикалық тәуелділік – бұл қайтадан жаңа белгі бір сезімді кешу немесе психикалық жарамсыздық құбылысын жою үшін нашақорлық затты үздіксіз қабылдауға ұмтылыс.

Бұл жеке адамның қалыптасу және алаңдаушылық пен үміт кезеңі. Бұл кезеңнен өзін белсенді және сапалы түрде қамшылай тәрбиеленген және жан дүниесіндегі үрей мен дағдарысты күш-жігерімен жеңе білген жасөспірімдер сабырлықпен және мақсаткерлікпен еркін өтеді.