Топырақтағы саңырауқұлақтармен күресу үшін қолданылатын пестицид түрі

А. Нематоцидтер

В. Альгидцидтер

С. Лимацидтер

Д. Фунгицидтер

Е.Инсектицидтер

15. «Пестицидтерді улы химикаттарды зарарсыздандырудың ережесін бекіту» туралы ҚР ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығы қай жылы жарық көрді?

А.2004 жылы 6 шілде

В.2007 жылы 30 қаңтар

С.2002 жылы 12 маусым

Д.1991 жылы 4 наурыз

Е.2003 жылы 15 шілде

Ситуациялық есеп:

ДДСҰ (Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының) және Классификациялар Директивасына сәйкес (1996-1997) пестицидтерді қауіптілігіне байланысты келесідей жіктейді:

Класс ІА – аса қауіпті

Класс ІВ – қауіпті

Класс ІІ – орташа қауіпті

Класс ІІІ – аз қауіпті.

Мұндай классификацияна ұсынар алдында Директива ДДСҰ-ның пестицидтерге ұсынған уыттылық деңгейін және физикалық күйін ескрген. Пестицидтердің өткір уыттылығы ЛД50 шамасымен айқындалады. ЛД50 шамасы – тәжіри бе жүргізілетін жаунуарлар популяциясының 50%-ын өлімге ұшырататын шама (1мг/1кг таза дене ссалмағына).

0,03мг паратион (органо-фосфорлы) препараты тәжірибеге алынған ақ тышқандардың 1%-н ғана жоя алады. Осы ақ тышқандар популяциясының 50%-ы өлу үшін қанша мг паратион препараты қажет?

 

1.Тақырып №9, аталуы:«1-8 тақырыптар бойынша аралық бақылау»..

2. Мақсаты:Оқу материалын студент қаншалықты игергенін тексеру.

 

3. Оқытудың міндеттері:

o Студент білу керек: Жалпы экологияның негіздерін, тұрақты дамудың концепциясын, бағдарламасын, мәселелерін шешудегі ғаламдық, аймақтық, жергілікті деңгейлердегі тәжірибелік жолдарын;

o Студент істей білуі керек:Биосфера тұрақтылығын сақтап қалу мақсатында және қоғамның апаттық жағдайларсыз дамуы мақсатында адамдардың қалыптасқан өмір салтын және табиғатты пайдаланудың классикалық варианттарын өзгертуге бағытталған тұрақты дамудың концепциясын, бағдарламасын талдай алу.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Экологияның ғылым ретіндегі анықтамасы. Экологияның мақсаты, объектілері, есептері және әдістері.

2. Тұрақты даму факторлары: экологиялық (өркениет дамитын коридор шегі), экономикалық (нарықтық жүйенің өзгеруі), әлеуметтік (ауыл шаруашылық саласы, адам құқығы, демография).

3. Ағза және оның тіршілік ету жағдайлары. Тіршілік орталары және олардың сипаттамасы.

4. Биосфера концепциясының қалыптасуы, биосфера эволюциясы.

5. Экологиялық факторлар, олардың сипаттамсы, жіктелуі.

6. Олли принципі.

7.. «Тұрақты даму» түсінігінің пайда болу тарихы: Рим клубы.

8. Медоуздер мен Форестердің («Өсім шегі, 1972») жұмыстары.

9. В.И.Вернадскийдің Ноосфера және Биосфера туралы ілімдерідегі тірі заттардың концепциясы.

10. Тіршіліктің пайда болу теориялары

11. Қоршаған орта туралы БҰҰ-ның бірінші конференциясының декларациясы (Стокгольм, 1972).

12. Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе, туралы түсініктер.

13. Тұрақты дамудың бағдарламалары мен принциптері - жергілікті, аймақтық, ұлттық, халықаралық, ғаламдық.

14. Популяцияның динамикалық сипаттамалары: туу, өлім, тіршілік үшін күрестің қисықтары, өсу жылдамдығы.

15. Тірі заттардың ұйымдасу деңгейі.

16. Тұрақты қоғамның моделі, белгілері, жұмыс істеу принципі

17. Қоғам және табиғат арасындағы қарым-қатынас тарихы.

18. Биосфераның тұрақсыздығына негіз болған антропогендік факторлар.

19. Агробиогеоценоздар, олардың экожүйеге әсері (пестицидтер мысалында)

20. Қоғам және табиғат арасындағы қарым – қатынастың ерекшеліктері мен сабақтары.

21. Гаузе принципі

22. Жердің негізгі компоненттерінің сипаттамасы: атмосфера, гидросфера, литосфера;

23. Табиғат ресурстарының жіктелуі: сарқылатын, сарқылмайтын, қалпына куелетін, қалпына келмейтін.

24. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, аз қалдықты және қалдықсыз технологиялар

 

5. Сабақ беру және оқыту әдістері:

коллоквиум:

1. Оқытушы сабақ тақырыбында бағыт береді және оықытушы мен студенттер қол жеткізетін мақсатты көресетеді.

2. Сабақ тақырыбына сай бірінші студенке сөз беріледі (өз еркімен).

3. Студент баяндамасын мұқият тыңдап, оның мазмұны мен оны құру логикасына көңіл бөлу керек. егер студент сөзі мазмұны бойынша қойылған сұрақтан ауытқыса немесе декларативті болса (дәйексіз, сипаттама түрінде, кітап тілімен), студент өз ойын білдірмесе, тек кітаптан оқылған немесе дәрістен тыңдағаны болса, оқықушы сұрақ қояды. мысалы «сіз неге олай ойлайсыз?, сіздің сөздеріңіздің тақырыпқа қандай қатысы бар?, содан кейін не болады? мынадай ой айтылды…барлығыңыз осымен келісесіздер ме не басқа пікірлеріңіз бар ма?, кім толықтырғысы немесе анықтағысы келеді? т.б.».

4.Егер сөз алушы жауабын таппаса сұрақ топқа қойылады және өз еркімен сөз беріледі.

5. Егер ол да қойылған сұраққатолық жауап бере алмаса, қашан қарастырылып жатқан тақырыпқа мәнді жауап берілмейінше сөз кезегі жалғасады.

Егер жауаптар оқытушынын қанағаттандырмаса, өзі толық дұрыс жауапты береді.

Сабақты қорытындылайды:

сұрақты талқылау деңгейін және оның терең түсінуін мен игеруін бағалайды;

6. Әдебиет:

Негізгі әдебиет:

1.Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: учебник / Ү. И. Кенесариев, Н.Ж Жакашов. - Алматы: Эверо, 2009. - 250 с.: ил.

2.Оспанова Г.С. Экология: учебник / Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева. - 2-е изд. - Алматы, 2009. - 405 б.

3.Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен лекциялар жинағы. Алматы: «Эверо», 2012 ж.-146 с.

4.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Оқулық: учебник / Ж. Ж. Жатқанбаев. - Алматы: Зият, 2004. - 210 с.

5.Алишева, Куляш. Экология.: учебник / К. Алишева. - [б. м.]: НАS, 2006. - 303 с.: ил

6.Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: учебное пособие / Ұ. Б. Асқарова. - Алматы: Заң әдебиеті, 2007. - 90 с.

7.Иванов В.П. Общая и медицинская экология.: учебник / В. П. Иванов, О. В. Васильева, Н. В. Иванова; ред. В. П. Иванова. - Ростов н/Д: Феникс, 2010. - 507 с.: ил

8. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. – Устойчивое развитие, вводный курс – Логос. Москва – 2006.

Қосымша:

1.Экология: учебник / ред. В. В. Денисов. - Изд. третье, исправл. и допол. - Ростов н/Д; М.: Издательский центр"МаРТ", 2006. - 768 с.

2.Коробкин В.И. Экология: учебник / В. И. Коробкин, Л. В. Передельский. - 12-е изд., доп. и перераб. - Ростов н/Д: Феникс, 2007. - 602 с. - (Высшее образование)

3.Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: учебное пособие / Ю. В. Новиков. - 3-е изд., испр. и доп. - М.: ФАИР-ПРЕСС, 2005. - 729 с.

4.Концепция экологической безопасности РК, Астана, 2002.

5.Доклад конференции 00Н по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью_Йорк,1993.

6.Экологический кодекс РК, Астана 2007.

7.Марфенин Н.Н. Концепция устойчивого развития» в развитии / Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитич кий ежегодник)

8.Пивоваров Ю.П. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене и основам экологии человека: учеб. пособие для студ.высш. учеб.заведений / Пивоваров Ю.П., Королик В.В. - 2-е изд., испр. и доп. - М.: Издательский центр "Академия", 2006. - 512 с

9.Әлібеков А.С. Жалпы экология атауларының түсіндірме сөздігі: словарь / А. С. Әлібекова, З. К. Тоқмолдаева, С. С. Әлібеков; ред.: Ү. И. Кенесариев, Н. Ж. Жакашов. - Алматы: ТОО"ЭВЕРО", 2010. - 144 с.

10.Әлібеков А.С. Жалпы экология атауларының түсіндірме сөздігі: словарь / А. С. Әлібеков, З. К. Тоқмолдаева, С. С. Әлібеков. - Алматы: Эверо, 2009. - 142 с.: ил

11.Қуатбаев А.Т. Экология пәнінен практикум: учебное пособие / А. Т. Қуатбаев. - Алматы, 2006. - 172 с. - (Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі)

12.Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау: 4000-ға жуық термин.: словарь. - Алматы: Мектеп, 2002. - 389 б.

13.Шилов И.А. Экология: учебное пособие / И. А. Шилов. - 4-е изд., стериотип. - М.: Высшая школа, 2003. - 512 с.

14.Экологиялық энциклопедия. - Алматы, 2007. - 302 б.

15.Экология человека Ю.А. Габов Караганда, 2012.

7. Бақылау:

Тест-бақылау:

1 вариант:

1. Шығу тегі қазіргі уақытта өмір сүріп жатқан тірі ағзалардың тіршілік әрекетімен мүлдем байланыспайтын табиғаттың күштері мен құбылыстарын –

1. Орта жағдайлары деп атайды

2. Абиотикалық факторлар деп атайды.

3. Биотикалық факторлар деп атайды

4. Антропогендік факторлар деп атайды.

1. Табиғи құбылыстар мен денелер кешенімен ағзаның тура немесе жанама қарым – қатынаста болуын қалай атайды?

1. Жағдай

2. Фактор

3. Спектр

4. Орта

1. Құрлық – ауа тіршілік ортасының басты ерекшелігі –

1. Ауалы ортаның төмен тығыздығы

2. Геомагнитті өрістердің әсері

3. Топырақ ерітіндісіндегі тұздардың болуы

4. Күн радиациясының шашырауы

1. Жануарлар санының өсуінің негізгі шектеушісі болып қайсысы саналады –

1. Тағам мен судың жетіспеушілігі

2. Ұрпақтар арасындағы бәсекелестік

3. Қолайсыз температура

4. Шектелген территория

1. Популяция тығыздығы, бұл –

1. Аудан немесе көлем бірлігіне сай келетін даралар саны.

2. Белгілі бір уақыт аралығында өлімге ұшыраған даралар саны

3. Белгілі бір уақыт аралығында дүниеге келген даралар саны

4. Белгілі бір уақыт аралығында дүниеге келген және өлімге ұшыраған даралар саны

5. Барлық аталғандар

1. Тірі ағзалардың тіршілік орталарының неше түрі бар?

1. 2

2. 3

3. 4

4. 5

5. 6

1. Адаптация дегеніміз не?

1. Тіршілік үшін жағымды факторлар интенсивтілігі

2. Минимумда тұрған фактордан өсімдік өнімділігі тәуелді болып келеді

3. Орта жағдайларына ағза құрылымының және функцияларының бейімделу процесі

4. Орта жағдайларына ағза құрылымының және функцияларының бейімделу деңгейі

5. Тіршілік жағдайларының барлығы бірдей құнды болып келеді, тіршілік факторларының ешқайсысы бір-бірімен алмасуға келмейді.

1. В.Р.Вильмс заңына қайсысы жатады?

1. Тіршілік үшін жағымды факторлар интенсивтілігі

2. Минимумда тұрған фактордан өсімдік өнімділігі тәуелді болып келеді

3. Орта жағдайларына ағза құрылымының және функцияларының бейімделу процесі

4. Орта жағдайларына ағза құрылымының және функцияларының бейімделу деңгейі

5. Тіршілік жағдайларының барлығы бірдей құнды болып келеді, тіршілік факторларының ешқайсысы бір-бірімен алмасуға келмейді.

1. Эдафикалық фактор қайсысы?

1. Сулы

2. Ауалы

3. Биологиялық

4. Биотикалық

5. Топырақты

1. Биологиялық ұйымдастырудың басты деңгейіне не жатады:

1. ген, жасуша

3. мүше, ағза

4. популяция, бірлестік

5.аталғандардың барлығы

1. Өзінің жүйе асты және блоктарына тән емес, бірақ бүтін жүйенің өзіне тән ерекше жағдайы қалай аталады?

1. биоценоз

2. эндемик

3. индивидуум

4. эмердженттілік

5. онтогенез

1. Қоршаған ортаның қандай факторлары физикалыққа жатпайды?

1. электромагнитті өріс

2. радиобелсенді сәулелену

3. УК-сәулелену

4. барометрлік қысым

5. азот және күкірт тотықтары

13. Мутуализм түсінігіне қайсысы жатады:

1. екі түр бір-бірінсіз өмір сүре алмайды

2. бір-біріне әсер етпейді

3. басқа ағзаның өсуін тежейді

4. бір-біріне қолайсыз әсер етеді

5. өзінің құрбанымен қоректенеді

14. Табиғи ортаға қалай антропогенді әсер етеді:

1. нақты бір бағытты

2. апатты

3. тура

4. жанама

5. аталғандардың барлығы

15. Табиғатқа басты және кең таралған теріс антропогенді әсер қандай?

1. қоршаған ортаның ластануы

2. табиғи ресурстарды пайдаланудың өсуі

3. биоалуандылықтың қысқаруы

4. климаттың өзгеруі

5. планета тұрғындарының өсуі

16. Нейтрализм, бұл -

1.бір түрдің тіршілік әрекеті екінші бір түрдің тіршілігіне кері әсерін тигізеді (өлімге дейін алып келеді)

2.екі түр де бір бірінен пайда көріп тіршілік етеді

3.екі түр бір біріне еш әсерсіз тіршілік етеді

4. екі түр бір біріне жағымсыз әсер тигізеді

5. жыртқыш түр өз қорегімен қоректенеді

17. Биоценоз түсінігін қай тұжырымдама толық ашып тұр?

1.Құрамындағы тірі және өлі элементтер біртұтас заңдылыққа бағынып, өзара зат аламасу және энергиямен байланысқан кеңістіктік территориалды шектеулері бар табиғаттың бөлігі.

2. Экожүйе құрамына кіретін жануарлар жиынтығы

3. Экожүйе құрамына кіретін өсімдіктер жиынтығы

4. Экожүйе құрамына кіретін жануарлар, өсімдіктер, микроағзалар, саңырауқұлақтар жиынтығы

18. Микробиоценоз дегеніміз не?

1.саңырауқұлақтар бірлестігі

2. өсімдіктер бірлестігі

3. жануарлар бірлестігі

4. микроағзалар бірлестігі

5. жәндіктер бірлестігі

19. Сукцессия дегеніміз не?

1. келесі трофтық деңгейге қарағанда алдыңғы трофтық деңгейде уақыт бірлігінде түзілетін биомасса көлемі әр қашанда жоғары болып келеді.

2. продуценттерден консументтерге дейінгі тізбекті құратын даралар саны міндетті түрде азая береді.

3. Нақты трофтық деңгейдегі тірі заттың көлемі

4. Күн энергиясын продуценттермен фотосинтез және хемосинтез процестері арқылы игеру және органикалық заттарды түзу жылдамдығы

5. бір территориядағы бір биоценоздың екінші бір биоценозбен орын алмасуы

 

20. Биосфера, бұл –

1. Жердің қатты қабаты

2. Экосфера

3. Тірі заттың тіршілік аймағы

4. Жердің сыртқы қабаты

5. Жердің сыртқа қабаты және барлық тірі заттар мен олардың таралу аймағы.

21. В.И.Вернадский бойынша биосфера компоненттері, бұл –

1. Тірі зат, биогенді зат, костты зат, биокостты зат, адам, өсімдік

2. Өсімдіктер, жануарлар, бактериялар, балдырлар, микроағзалар

3. Костты, биокостты, биогенді зат және тірі зат

4. Тірі зат, биогенді зат, костты зат, биокостты зат, өсімдіктер

5. биогенді зат, биокостты зат, костты зат

22. Биосферадағы биогенді миграция, бұл қандай зат айналым?

1. тірі ағзалардың ішіндегі энергия айналымы

2. тірі ағзалардың ішіне кіретін элементтер айналымы

3. тірі ағзалардың ішіндегі заттар айналымы

4. тірі ағзалардың құрамына кіртін органикалық заттардың айналымы

5. тірі ағзалардың құрамына кіретін бейорганикалық заттардың айналымы

23. Литосферадағы биосфераның төменгі шегі немен анықталады?

1. Температурамен

2. Қысыммен

3. Оттегінің жетіспеушілігімен

4. Судың болмауымен

5. Метаморфикалық жыныстардың шоғырлануымен

24. Атмосфераға қандай заттарды шығарудың нәтижесінде «озон тесіктерінің» ұлғаюы болады?

1. иісті газ

2. күкірт оксидтері

3. метан

4. фреон

5. диоксин

25. Қоғамның математикалық модельдерін алғаш жасаған кім?

6. Форестер

7. Медоуздер

8. Брунтланд

9. Анна Кофи

10. Косиченко

26. «Экологиялық даму концепциясы» қайда қабылданған болатын?

6. Стокгольм (1972ж.)

7. Рио-де-Жанейро (1992ж.)

8. Нью-Йорк (1997ж.)

9. Йоханнесбург (2002ж.)

10. Токио (2001ж.)

27.Форестердің «Әлемдік динамика» атты ғаламдық моделі неге негізделген?

6. Халық санының өсуі мен дамуына

7. Табиғат ресурстарын қолдануына

8. Ауыл шаруашылығының және өндірістің дамуына

9. Қоршаған ортаның ластануына

10. Барлық аталғандар

28. Әлемдік дағдарыстан туындайтын жағдай....

6. Ашаршылық

7. Аурулар

8. Әлеуметтік келеңсіздіктер

9. Табиғат катаклизмдері

10. Барлық аталғандар.

29. Қоғам дамуының «Әлем-1», «Әлем-2» атты моделдерінің авторы кім болып келеді?

6. Форестер

7. Денис Медоуз

8. Донелла Медоуз

9. Денис и Донелла Медоуздер

10. Брунтланд

30. «Рим клубына баяндамада» және «Өсім шегі» қалта кітапшасында қандай мәселе болжанды?

6. Халық санының өсімі туралы

7. Болатын катаклизмалар туралы

8. Озон қабатының жұқаруы туралы

9. Парник газдарының жинақталуы туралы

10. Ғаламдық бүкіләлемдік дағдарыс туралы

 

 

2 вариант:

1. Қай аудандарда ағзалардың тіршілік әрекеті жылудың жетіспеушілігінен бәсеңдейді?

1. Құрғақ субтропиктерде

2. Тундра және орман тундрасында

3. Жалпақ жапырақты ормандарда

4. Судың толымы және тартылымы зоналары

1. Ағзаның шыдамдылық шегіне немесе одан асып түсетін факторды қалай атайды?

1. Оптимальды

2. Экологиялық

3. Минимальды

4. Шектеуші

1. Топырақ дегеніміз –

1. Құрамына ұлпалық құрылымды сақтап қалған бейнені кіргізетін жартылай шіріген ағзалардың қалдықтары шоғырланған құрлықтың беткі қабаты

2. Тікелей ауалы ортамен қарым – қатынасқа түсетін жер қыртысының желге мүжілу зонасында орналасқан құрлықтың ерекше борпылдақ, жіңішке қабаты.

3. Минералды субстратқа және өлі ағзалардың қалдықтар субстратында орналасқан, тірі және өлі табиғаттың әрекетінен пайда болған органикалық – минералды табиғи түзілім.

4. Өсімдік және жануарлардың биохимиялық ыдырауы нәтижесінде түзілген қою түске боялған жартылай ыдыраған қабат.

1. Анаэробты ортаға тән жағдайлар қай жерлерде қалыптасуы мүмкін?

1. Су қоймасының жағалық зонасында

2. Су қоймасының ортаңғы бөлігінде

3. Су толымы зонасында

4. Су түбінде

1. Ағзаның анабиоз күйінен қалыпты күйге көшуі келесі жағдайда байқалады –

1. Макромолекула құрылымы бұзылмаса

2. Ағзаның тіршілік ритмдері шатаспағанда

3. Қанттардың концентрациясы артқан жағдайда

4. Судың мөлшері азайған жағдайда

1. Адаптивті биологиялық ритмдердің физиологиялық ритмдерден айырмашылығы –

1. Ағзалардың үздіксіз тіршілігін қамтамасыз ету мақсатныда түзілген бейімделушілер ретінде

2. Қоршаған ортадағы үнемі экологиялық өзгерістерге төтеп бере алатын бейімделушілер ретінде

3. Қоршаған ортаның биотикалық факторларының үзік әсерлеріне бейімделушілер ретінде

4. Ағзаның туылуы мен өлімін реттейтін бейімделушілер ретінде

1. Популяция тығыздығы, бұл –

1. Аудан немесе көлем бірлігіне сай келетін даралар саны

2. Белгілі бір уақыт аралығында өлімге ұшыраған даралар саны

3. Белгілі бір уақыт аралығында дүниеге келген даралар саны

4. Белгілі бір уақыт аралығында дүниеге келген және өлімге ұшыраған даралар саны

1. Ю. Либих заңын көрсет -

1.тіршілік үшін жағымды факторлар интенсивтілігі

2.минимумда тұрған фактордан өсімдік өнімділігі тәуелді болып келеді

3. орта жағдайларына ағза құрылымының және функцияларының бейімделу процессі

4. орта жағдайларына ағза құрылымының және функцияларының бейімделу деңгейі

5. тіршілік жағдайларының барлығы бірдей құнды болып келеді, тіршілік факторларының ешқайсысы бір- бірімен алмасуға келмейді.

1. Оптимум дегеніміз не?

1. тіршілік үшін жағымды факторлар интенсивтілігі

2. минимумда тұрған фактордан өсімдік өнімділігі тәуелді болып келеді

3. орта жағдайларына ағза құрылымының және функцияларының бейімделу процессі

4. орта жағдайларына ағза құрылымының және функцияларының бейімделу деңгейі

5. тіршілік жағдайларының барлығы бірдей құнды болып келеді, тіршілік факторларының ешқайсысы бір- бірімен алмасуға келмейді.

1. Түр аралық қатынастарға қайсысы жатады?

1. нейтрализм

2. мутуализм

3.аменсализм

4. протокооперация

5. барлық аталғандар

1. Өмір сүру орталарының бейберекет (хаосты) өзгерулеріне қайсысы жатады?

1. айға тәуелді су толымы мен тартылымы

2. қыс пен жаз

3. жанартаудың атқылауы

4. күн мен түн

5. танның атуы мен күннің батуы

1. Абиотикалық факторға қайсысы тән емес?

1. физикалық

2.химиялық

3.эдафикалық

4.биотикалық

5.климаттық

1. Қоршаған ортаның қай факторлары химиялыққа жатпайды?

1. Минералды тыңайтқыштар

2. Синтетикалық жуғыш заттар

3. Мұнай өнімдері

4. Өсімдік талшықтары

5. Азот және күкірт тотықтары

1. Қоршаған ортаның қай факторы биологиялыққа жатпайды?

1. Протозой инвазиилері

2. Синтетикалық жуғыш заттар

3. Гүл тозаңы

4. Өсімдік талшықтары

5. Патогенді вирустер

1. Тұрғындардың денсаулығына әсерін тигізетін табиғи физикалық факторларды атаңдар

1. Шу

2. Жылу

3. Суық-жылу

4. Жарық

5. Барлық аталғандар

1. түр аралық қатынастарға қайсысы жатады?

1. нейтрализм

2. мутуализм

3.аменсализм

4.протокооперация

5. барлық аталғандар

1. Мутуализм байланысы -

1.бір түрдің тіршілік әрекеті екінші бір түрдің тіршілігіне кері әсерін тигізеді (өлімге дейін алып келеді)

2.екі түр де бір бірінен пайда көріп тіршілік етеді

3.екі түр бір біріне еш әсерсіз тіршілік етеді

4. екі түр бір біріне жағымсыз әсер тигізеді

5. жыртқыш түр өз қорегімен қоректенеді

1. Биотоп түсінігін толық түрде ашып тұрған тұжырымдаманы көрсетіңіз.

1.белгілі бір биоценоз орналасқан, біртекті абиотикалық жағдайлары бар жердің бөлшегі

2. биоценоз орналасқан су қоймасының бөлшегі

3. биоценоз орналасқан қуаң дала бөлшегі

4. биоценоз орналасқан көл бөлшегі

5.биоценоз орналасқан мұхит бөлшегі

1. Автотрофты ағзаларға қайсысы жатады?

1. продуценттер

2. 1 реттік консументтер

3. II реттік консументтер

4. III реттік консументтер

5. редуценттер

1. Биомасса пирамидасының ережесіне қай тұжырымдама сай келеді?

1. келесі трофтық деңгейге қарағанда алдыңғы трофтық деңгейде уақыт бірлігінде түзілетін биомасса көлемі әр қашанда жоғары болып келеді.

2. продуценттерден консументтерге дейінгі тізбекті құратын даралар саны міндетті түрде азая береді.

3. Нақты трофтық деңгейдегі тірі заттың көлемі

4. Күн энергиясын продуценттермен фотосинтез және хемосинтез процестері арқылы игеру және органикалық заттарды түзу жылдамдығы

5. бір территориядағы бір биоценоздың екінші бір биоценозбен орын алмасуы

1. Адамның саналы іс-әрекеті бағыттаушы күш болып келетін биосфераның жоғарғы даму сатысы –

1. Криосфера

2. Мезозой

3. Кайнозой

4. Ноосфера

5. Парабиосфера

1. Биосферадағы тірі заттың негізгі салмағын нелер құрайды?

1. Өсімдіктер

2. Жануарлар

3. Бактериялар

4. Зоопланктон

5. Жануарлар жәе бактериялар

1. Биосферада тірі заттар қалай тараған?

1. Біркелкі

2. Біркелкі емес

3. Біркелкі емес, көп бөлігі құрлықтың беткі бөлігінде тараған

4. Біркелкі емес, көп бөлігі мұхиттың беткі қабатында тараған

5. Құрлық бетінде біркелкі емес, мұхит бетінде біркелкі

1. Торосфера 78,1 % қай заттан тұрады?

1. Оттегі

2. Гелий

3. Көмірқышқыл газы

4. Азот

5. Сутегі

25. «Тұрақты даму» термині ең алғаш қай жылы енгізілген болатын?

6. 1970ж.

7. 1980ж.

8. 1985ж.

9. 1987ж.

10. 1990ж.

26. «Тұрақты даму» термині ең бірінші қай баяндамада айтылған болатын?

6. «Біздің ортақ болашағымыз»

7. «XXIғ. күн қарсаңында»

8. «Әлемдік динамика»

9. «Рим клубына баяндама»

10. «Өсім шегі»

27. «Рим клубы», бұл –

6. Үкіметтік ұйым

7. Үкіметтік емес ұйым

8. Халықтық ұйым

9. БҰҰ бірлестігі

10. Дұрыс жауабы жоқ

28. Қоғам дамуының «Әлем-1», «Әлем-2» атты моделдерінің авторы кім болып келеді?

2. Форестер

3. Денис Медоуз

4. Донелла Медоуз

5. Денис и Донелла Медоуздер

6. Брунтланд

29. «Рим клубына баяндамада» және «Өсім шегі» қалта кітапшасында қандай мәселе болжанды?

1. Халық санының өсімі туралы

2. Болатын катаклизмалар туралы

3. Озон қабатының жұқаруы туралы

4. Парник газдарының жинақталуы туралы

5. Ғаламдық бүкіләлемдік дағдарыс туралы

30. «Экологиялық даму концепциясы» қайда қабылданған болатын?

1. Стокгольм (1972ж.)

2. Рио-де-Жанейро (1992ж.)

3. Нью-Йорк (1997ж.)

4. Йоханнесбург (2002ж.)

5. Токио (2001ж.)

 

1.Тақырып №10, аталуы:«Қазіргі таңның әлеуметтік – экологиялық мәселелері және тұрақты даму. Әлеуметтік-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму».

2. Мақсаты:Әлеуметтік-экологиялық дағдарыс туралы түсінік қалыптастыру.

3. Оқытудың міндеттері:

o Студент білу керек: қазіргі таңның әлеуметтік-экологиялық мәселелерін.

o Студент істей білуі керек:қоғам мен табиғат арасындағы тығырыққа тірелген жағдайлардың шешімін түсіне отырып, келешек мамандығында осы алған білімдерін қоғамның және табиғаттың мүддесін ескере отырып, тиімді пайдалана білу.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Биосфера тарихындағы экологиялық дағдарыстардың жіктелуі

2. Қазіргі таңның әлеуметтік-экологиялық мәселелері (урбанизация, соғыс және террорлық іс-әрекеттер, демографиялық қопарылыс) және тұрақты даму.

3. Әлеуметтік-экологиялық дағдарыс салдары және олардан шығу жолдары.

 

5. Сабақ беру және оқыту әдістері:

сабақ оқытудың ТBL инновациялық әдісін қолданып жүргізіледі және келесі сатылардын түрады:

1. Жеке тесттік тапсырмаларды шешу.

2. Тапта тесттік тапсырмаларды шешу.

3. Топта тестлеу соңында IF-AT- кері байланысын жұргізу, апелляцияға мүмкүншілік беру.

4. Жағдайлық есеп шығару барысында тақырыпты талдау.

5. Тәжірибелік дағдыларды меңгеру (санитарлық-эпидемиологиялық ұйғарым жтолтыру).

6. Сабақ нәтижесін шығару.

7. Кері байланыс.

Мұғалім барлық студентерді екі топқа бөледі.

1. Сабақ тақырыбының мақсатын мұғалім айта отырып, студенттерге дұрыс бағдар береді.
2. Сабақтың жоспарына сай студентке сөз беріледі (өз еркімен).
3. Студент баяндамасын мұқият тыңдап, оның мазмұны мен оны құру логикасына көңіл бөлу керек. Егер студент сөзі мазмұны бойынша қойылған сұрақтан ауытқыса немесе декларативті болса (дәйексіз, сипаттама түрінде, кітап тілімен), студент өз ойын білдірмесе, тек кітаптан оқылған немесе дәрістен тындағаны болса оқытушы сұрақ қояды. Мысалы: «сіз неге олай ойлайсыз?, сіздің сөздеріңіздің тақырыпқа қандай қатысы бар?, содан кейі не болады?, мынадай ой айтылды... барлығыңыз осымен келісесіздер ме не басқа пікірлеріңіз бар ма?, кім толықтырғысы немесе анықтағысы келеді?, т.б.».
4. Егер сөз алушы жауабын таппаса сұрақ топқа қойылады және өз еркеімен сөз беріледі.
5. Егер ол да қойылған сұраққа толық жауап бере алмаса, қашан қарастырылып жатқан тақырыпқа мәнді жауап берілмейінше сөз кезегі жалғасады.

Егер жауаптар оқытушыны қанағаттандырмаса, өзі толық дұрыс жауапты береді.

Сөз сонын қорытындылайды:

-сұрақты талқылау деңгейін және оның терең түсінуі мен игеруін бағалайды; игерілмеген, талқыланбаған сұрақтар бойынша өздік жұмысқа тапсырмалар береді.

- 1-3 тақырыптардың бақылау сұрақтарын студенттердің қалауы бойынша мұғалім таратады.

 

6. Әдебиет:

Негізгі әдебиет:

1.Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: учебник / Ү. И. Кенесариев, Н.Ж Жакашов. - Алматы: Эверо, 2009. - 250 с.: ил.

2.Оспанова Г.С. Экология: учебник / Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева. - 2-е изд. - Алматы, 2009. - 405 б.

3.Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен лекциялар жинағы. Алматы: «Эверо», 2012 ж.-146 с.

4.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Оқулық: учебник / Ж. Ж. Жатқанбаев. - Алматы: Зият, 2004. - 210 с.

5.Алишева, Куляш. Экология.: учебник / К. Алишева. - [б. м.]: НАS, 2006. - 303 с.: ил

6.Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: учебное пособие / Ұ. Б. Асқарова. - Алматы: Заң әдебиеті, 2007. - 90 с.

7.Иванов В.П. Общая и медицинская экология.: учебник / В. П. Иванов, О. В. Васильева, Н. В. Иванова; ред. В. П. Иванова. - Ростов н/Д: Феникс, 2010. - 507 с.: ил

8. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. – Устойчивое развитие, вводный курс – Логос. Москва – 2006.

Қосымша:

1.Экология: учебник / ред. В. В. Денисов. - Изд. третье, исправл. и допол. - Ростов н/Д; М.: Издательский центр"МаРТ", 2006. - 768 с.

2.Коробкин В.И. Экология: учебник / В. И. Коробкин, Л. В. Передельский. - 12-е изд., доп. и перераб. - Ростов н/Д: Феникс, 2007. - 602 с. - (Высшее образование)

3.Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: учебное пособие / Ю. В. Новиков. - 3-е изд., испр. и доп. - М.: ФАИР-ПРЕСС, 2005. - 729 с.

4.Концепция экологической безопасности РК, Астана, 2002.

5.Доклад конференции 00Н по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью_Йорк,1993.

6.Экологический кодекс РК, Астана 2007.

7.Марфенин Н.Н. Концепция устойчивого развития» в развитии / Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитич кий ежегодник)

8.Пивоваров Ю.П. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене и основам экологии человека: учеб. пособие для студ.высш. учеб.заведений / Пивоваров Ю.П., Королик В.В. - 2-е изд., испр. и доп. - М.: Издательский центр "Академия", 2006. - 512 с

9.Әлібеков А.С. Жалпы экология атауларының түсіндірме сөздігі: словарь / А. С. Әлібекова, З. К. Тоқмолдаева, С. С. Әлібеков; ред.: Ү. И. Кенесариев, Н. Ж. Жакашов. - Алматы: ТОО"ЭВЕРО", 2010. - 144 с.

10.Әлібеков А.С. Жалпы экология атауларының түсіндірме сөздігі: словарь / А. С. Әлібеков, З. К. Тоқмолдаева, С. С. Әлібеков. - Алматы: Эверо, 2009. - 142 с.: ил

11.Қуатбаев А.Т. Экология пәнінен практикум: учебное пособие / А. Т. Қуатбаев. - Алматы, 2006. - 172 с. - (Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі)

12.Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау: 4000-ға жуық термин.: словарь. - Алматы: Мектеп, 2002. - 389 б.

13.Шилов И.А. Экология: учебное пособие / И. А. Шилов. - 4-е изд., стериотип. - М.: Высшая школа, 2003. - 512 с.

14.Экологиялық энциклопедия. - Алматы, 2007. - 302 б.

15.Экология человека Ю.А. Габов Караганда, 2012.

7. Бақылау:

Тест-бақылау:

Кіріспе тесттер:

1. Биосфера тарихындағы экологиялық дағдарыстарды дифференциалды түрде жіктеп берген Ресей ғалымы?

1.Н.Реймерс

2.Н.Моисеев

3.В.Вернадский

4.В.Петрянов-Соколов

5.Н.Коробкин

2. Қай ғасырдың ортасынан бастап өндірістің қоршаған табиғатқа әсері кеңейіп, ғаламдық сипатқа ие болды?

1.ХІХғ.

2.ХХғ.

3.ХІІғ.

4.ХVIIIғ.

5.XVIIғ.

3.Ғылым мен техниканың жоғарғы деңгейде дамуы техника мен өндірістік технологияның биосфераға зиянсыз негізде дамуы қай кезеңге жатады?

1.аграрлық

2.индустриалды

3. палеолоит

4.ақпараттық

5.неолит

4. Қоғам мен табиғаттың өзара қарым-қатынасын төрт кезеңге бөлген ғалымдар?

1.Н.Реймерс, В.Вернадский

2.Н.Мамедов, И.Суравегина

3.Ю.Одум, Н.Реймерс

4.Н.Мамедов, В.Вернадский

5.И.Суравегина, Ю.Одум

5. Экологиялық апат ұғымын ашып тұрған жолды көрсетіңіз

1.Қоғам мен табиғат арасындағы қолайлы, шиеленіспеген жағдай

2. Экологиялық апат алдында адам белсенді рольге ие

3. экологиялық апат алдында адам белсенсіз

4. Техногенді сипаттағы дағдарысты жағдай

5. Дұрыс жауап жоқ

6. Демографиялық қопарылыс қай уақытта дүмпулі сипатқа ие болды?

1.ХХ ғ. басы

2.ХІХғ.50-ші жылдарынан

3. ХІХғ.басы

4.ХХ ғ.50-ші жылдарынан

5.дұрыс жауа жоқ

7.Қаланың функционалды зонасына жатпайды-

1.Ерекше қорғалатын табиғат зоналары

2.Селитебті зоналар

3.Өндірістік зоналар

4.Рекреационды зоналар

5.Транспорттық зона

8.Қазақстанның аса ірі урбожүйесін атаңыз

1.Астана

2.Өскемен

3.Қызылорда

4.Павлодар

5.Алматы

9. «Урбанизация» латын тілінен аударғанда қандай мағына береді?

1. қалалану

2.өркендеу

3.өзгеру

4.үрдіс

5.дұрыс жауап жоқ

10.Болжамалы экологиялық дағдарысты ата

1.Аридизация дағдарысы

2.консументтер дағдарысы

3.Редуценттер дағдарысы

4.Термодинамикалық дағдарыс

5.Проду