Лекция мазмұны

Сезімталдықты талдау барысында тәуекелге тексерілетін айнымалылардың тізбекті-жеке өзгеруі болып жатады: әрбір кезде айнымалылардың біреуі ғана өзінің мәнін пайыздардың болжамды санына өзгертеді және осының негізінде қабылданған критерийдің жаңа шамасы есептеледі.

Халықаралық тәжірибеде шығынсыздық нүктесін талдау (breakeven point analysis) кең қолданылады, ол жобаның тәуекелдерін бағалауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қарапайым тәсілі және инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау кезінде қолданылатын қаржылық ақпараттың элементінің бірі болып табылады.

Шығынсыздықты талдауөндіріс көлемінің, өзіндік құнның және пайданың өндіріс процесінде осы көрсеткіштердің өзгеруі кезіндегі өзара байланысын зерттеу болып табылады. Осындай талдаудың мақсаты – шығын, өндіріс көлемі және пайда арасындағы балансталған қатынасты айқындау; нәтижесінде – шығындардың орнын толтыру үшін қажетті өткізу көлемін табу. Шығынсыздықты талдауды жүргізу нақты процесті модельдеу болып табылады және келесі бастапқы алғы шарттарда негізделеді:

- бір жағынан, өткізу бағаларының өзгеріссіздігі, екінші жағынан, тұтынылатын өндірістік ресурстар бағаларының өзгеріссіздігі.

- кәсіпорын шығындарын тұрақты (өндіріс көлемінің өзгерісінде өзгермейтін) және айнымалы (өндіріс көлеміне пропорционалды өзгеретін) шығындарға бөлу.

- түсетін түсімнің және өткізу көлемінің пропорционалдығы.

- өндірістің критикалық көлемінің жалғыз нүктесінің бар болуы.

- өндіріс көлемінің өткізу көлеміне теңдігі.

- бірнеше бұйым шығарған жағдайда бұйымдар ассортиментінің тұрақтылығы.

сипатталған алғы шарттар жүйесі қатаң болып табылады. Шығынсыздық нүктесін талдау графикалық және аналитикалық нысанға ие болуы мүмкін. Бірінші жағдайда – бұл аталған көрсеткіштер арасындағы өзара байланысы, мұнда шығындардың орнын толтыруға қажетті өткізу көлемі ерекше нүктемен - өндірістің критикалық көлемінің нүктесімен (шығынсыздық нүктесі) сипатталады. Осындай шығарылым көлемі кезінде кәсіпорын не пайда, не залал алмайды, яғни өнімді өткізуден түсім оның толық өзіндік құнына (шығынға) тең.

Сезімталдықты классикалық талдау барысында әрбір айнымалының тізбекті-жеке өзгерісі өтеді: тек бір ғана айнымалы өзінің мәнін пайыздардың болжамды санына өзгертеді және осының негізінде пайдаланылатын критерийдің жаңа шамасы есептеледі (мысалы, NPV немесе IRR). Содан кейін базистік жағдайға қатысты критерийдің пайыздық өзгерісі бағаланады және критерийдің пайыздық өзгерісінің айнымалының бір пайызға өзгерісіне қатынасын білідіретін сезімталдық көрсеткіші есептеледі. Тура осылай әрбір қалған айнымалы бойынша сезімталдық көрсеткіші есептеледі. Содан кейін сарапшы жоба үшін аса төмен және аса жоғары тәуекелді айнымалыларды (көрсеткіштерді) айқындауға мүмкіндік беретін сезімталдық матрицасын құралады.