Ола дәуіріндегі Қазақстан

Ø Қола дәуірі

1. Қола дәуірінің хронологиясы: Б.з.б. 2800 – 900 жж.

F Қола дәуірінің кезеңдері:

I. Ерте қола дәуірі: Б.з.б. XVIII – XVI ғғ;.

II. Орта қола дәуірі: Б.з.б. XV – XII ғғ;.

III. Кейінгі қола дәуірі: Б.з.б. XII – VIII ғғ;.

1. Қола дәуірі кен өндіру мен металл өңдеу алғаш дамыған кезең;.
2. Қола дәуірі: тастан және мыстан жасалған еңбек құралдарын ығыстырған кезең;.
3. Қоланың алыну қосындысы: Мыс пен қалайы.

v Қалайы + Мыс = Қола

1. Қола дәуірінде негізінен қалайы игерілген өңір: Атасу, Қалба және Нарым жоталары.
2. Қола дәуірінде негізінен мыс игерілген өңір: Зыряновск, Жезқазған маңайы.
3. Көне заманда Жезқазғаннан 1 млн тонна кен өндіргені туралы мәлімдеген қазақтың белгілі ғалымы: Қ.И.Сәтбаев.
4. Қола дәуірінде 1100 тонна қалайы шығарылған кен орны: Шығыс Қазақстандағы Нарым мен Қалба кен орнындары.

R Жұмсақ кен өндірілген: Қайламен омыру арқылы.

R Тығыз (қатты) кен өндірілген: Отпен уату арқылы.

v Еңбек құралдары тас немесе саз балшық қалыптарға құйылып, өңделген.

1. Қола дәуірінде кенді қорыту үшін салынған күрделі құрылыстар: Қазандықтар

 

Ø Андрон мәдениеті

1. Қола дәуірінің ең алғашқы ескерткіштері табылған жер: Сібірдегі Ачинск қаласы жанындағы Андроново елдімекенінің маңы.

v Андрон мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін тапқан А.Я.Тугаринов 1914 жылы. Бұл атауды ғылыми айналымға 1927 жылы С.А.Теплоухов енгізген.

R Қазақстан аумағындағы Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін тапқан: 1927 жылы М.П.Грязнов.

1. Еуразия даласындағы қола дәуірінің мәдениеті: Андрон мәдениеті.
2. Андрон мәдениетінің тараған аумағы: Орал (Жайық) өзенінен бастап, Енисей өзеніне дейін, Батыс Сібір орманды алқабынан, Памир тауларына дейін.

 

1. Солтүстік және Батыс Қазақстанда табылып зерттелген Андрон мәдениеті қоныстарының саны: 80-нен астам.
2. Қола дәуіріне жататын Солтүстік Қазақстандағы қоныстар: Петровка, Боголюбов, Степняк.

v Петровка және Боголюбов қоныстары орлармен және дуалдармен қоршалған.

1. Батыс Қазақстандағы қола дәуірінің қонысы: Алексеев.
2. Шығыс Қазақстандағы (қола орақ табылған) қола дәуірінің қонысы: Мало-Красноярка.
3. Ресей мен Қазақстан шекарасында орналасқан, ежелгі қалалардың ең ескі тұрағы: Арқайым

v Нақты орналасқан жері Қостанай облысы мен Челябі облысының; шекарасы.

1. Қола дәуіріне тән 30-дан аса қоныс пен 150-ден астам обалар табылған Қазақстан өңірі: Орталық Қазақстан.

R Кейінгі қола дәуірінің ескерткіші Түгіскен орналасқан аймақ: Сырдарияның төменгі ағысы.

v Түгіскен шикі кірпіштен салынған және оған кремация (өлікті өртеу) тән.

1. Қола дәуірінің археологиялық ескерткіштері: Тұрақтар, зираттар.

 

Ø Андрондықтардың шаруашылығы мен кәсібі

1. Ерте қола дәуірінде (б.з.б. XVIII – XVI ғғ.) мал өсіру, негізінен отырықшылық, бақташылық түрде болды.

v Андронтықтар тұңғыш рет қыста малды қолда ұстау тәжірибесін енгізді.

1. Мал шаруашылығындағы жайлаулық тәсіл дегеніміз: Жартылай көшпелі мал шаруашылығы.
2. Мал бағудың көшпелі түріне көшу қалыптаса бастаған дәуір: Қола.
3. Қола дәуірінде тебіндеп жайылуына байланысты саны артқан мал: Қой мен жылқы.
4. Тебінді жайылым – бұл малдың қар астынан жем-шөпті аршып жей алуы.
5. Түйе қолға үйретілді: Б.з.б. ІІ мыңжылдықта.

v Зерттеу кезінде Орталық, Батыс Қазақстаннан табылған түйе сүйектері айқын дәлел. Үшқатты қонысынан түйенің қыш мүсіні, Ақсу-Аюлыдан бота сүйегі, Алексеевка қонысынан түйе сүйектері табылған.

1. Андроновтықтардың жер өңдеу құралы: тесе.
2. Андроновтықтар айналысқан егіншілік түрі: Теселі егіншілік.
3. Теселі егіншілік ең алғаш дамыған кезең: Қола.
4. Андроновтықтардың астықты ору үшін қолданған құралдары: Орақ;.

v Қола және мыс орақтар Шығыс Қазақстандағы Мало-Красноярка, Батыс Қазақстандағы Алексеев, Солтүстік Қазақстандағы Степняк қонысында және Жетісудан жерінен табылған.

1. Көкшетау жерінде қола шалғы табылған қоныс: Шағалалы.
2. Қола дәуіріндегі ыдыс жасаудың ең өрістеген түрі: Көзе құмыралар жасау.
3. Андрондықтар сүт өнімдері мен етті сақтау үшін: Еденде арнайы шұңқыр қазған.

 

Ø Андрондықтардың баспанасы

1. Қола дәуірінің қоныстары көбінесе орналасты: Өзендердің жағасында, кейде көл жағалауларында.

v Қоныстар, әдетте, 5 – 10, кейде 20 шақты үйден тұрды.

1. Қола дәуірінің тұрғын үйлері екі түрге бөлді: Жартылай жертөле үйлер, жер бетіне салынған үйлер.

v Тұрғын үйлердің аумағы 100 м²-ден 300-400 м²-ге дейін жетті.

v Қола дәуірінің ең көлемді баспаналары табылған Орталық Қазақстандағы мекендер: Бұғылы, Ақбауыр, Кент.

1. Андрондық жанұяның үйлерінде қасиетті деп санаған орын: Ошақ;.
2. Киіз үйдің шығу тегі байланысты: Андрондықтардың жеңіл баспанасымен.

Ø Қоғамдық құрылысы, діни сенімдер

1. Қола дәуірі алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырай бастаған кезеңі.
2. Алғашқы адамдардың рулық қауымнан кейінгі қалыптасу жүйесі: Тайпа.
3. Қола дәуірінде Қазақстан жерін мекендеген тұрғындардың қоғамдық құрылысы: Рулық – тайпалық құрылым.
4. Қола дәуірінде жеке меншік қалыптасты.
5. Рулық ұжымдық меншіктің орнына келген меншік түрі: Жеке меншік.
6. Мүлік теңсіздігінің қалыптаса бастаған дәуірі: Қола дәуірі.
7. Қола дәуірінде қауым ішінде мал-мүлік теңсіздігінің шығуы: Әлеуметтік теңсіздікті тудырды.
8. Қола дәуірі кезіндегі жоғары дін басылары: Абыздар.
9. Қола дәуірі абыздарының негізгі міндеттері: Салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың орындалуын қадағалау.
10. Қола дәуірінде әр түрлі жыртқыш аңдардың тістерінен жасады: Тұмарша.
11. Қола дәуірінде адамдарды жерлегенде басын қаратқан жақ: Батыс немесе Онтүстік-Батыс.
12. Андрондықтардың тасқа салынған суреттері табылды: Таңбалы, Жасыбай, Хантау.
13. Петроглифтардың көп шоғырланған Жетісудағы ескерткіші: Таңбалы.

 

Ø Андрондықтардың бет пішіні

1. Антропология – адамның сыртқы биологиялық қасиеттерін зерттейтін ғылым.
2. Тарихтың әр кезеңінде белгілі бір аймақта өмір сүрген халықтардың түр-түсіндегі ұқсастық, өзгерістерді зерттейтін ғылым: Тарихи антропология.
3. Жерімізде ерте заманнан мекендеген адамдардың бет пішіні туралы деректер: Қола дәуірінен басталады.
4. «Андрондықтар мұрынды келген, бет сүйегі шығыңқы емес, көздері үлкен. Кескін-кейпі ірі, дене құрылысы мығым, жігерлі, келбетті адамдар болған» - деп андрондықтардың сырт бет-бейнесін сипаттаған академик: Валерий Павлович Алексеев.
5. Қола дәуіріне тән бас сүйегі үлкен, беті кішкене, мұрны таңқылау адам сүйегі табылған Жамбыл облысындағы қорым: Ойжайлау.
6. Қостанай жеріндегі Алексеев қорымынан табылған адамның бет пішінін жасаған антрополог: М.М.Герасимов.
7. Қола дәуірінде Қазақстан аумағын мекендеген нәсілдер (андрондықтар): Еуропеоид.

 

Ø Беғазы-Дәндібай мәдениеті

1. Қола дәуірін жоспарлы зерттеу басталды: 1946 жылы.
2. Қазақстан жеріндегі қола дәуірін түбегейлі зерттеуді бастаған ғалым: Ә.Х.Марғұлан.
3. Орталық Қазақстандағы қола дәуірі үш (3) кезеңге бөлінеді:

v Нұра кезеңі: Б.з.б. XVIII – XVI ғғ.

v Атасу кезеңі: Б.з.б. XV – XII ғғ.

v Беғазы-Дәндібай мәдениеті: Б.з.б. XII – VIII ғғ.

1. Беғазы-Дәндібай мәдениетіне жататын жерлеу орындарының көпшілігі: Обалар.
2. Беғазы-Дәндібай мәдениетінің ерекшелігі: Жерлеу орындары құрылыстарының ірілігі.

v Беғазы-Дәндібай қорғандары биіктеу болып келеді және ұсақ қиыршық тастар мен топырақтан тұрғызылып, етегі үлкен қақпақтастармен бекітілген.

v Беғазы-Дәндібай мәдениетіне жататын қыш құмыралардың ернеуі тік, бүйірі шығыңқы, түбі тегіс.

1. Андрон мәдениетінің археологиялық символы: Самай сырға және алқа.

v Зергерлік өнері пайда болды: Б.з.б. XVI – XIV ғ.ғ;.