Монғол шапқыншылығы

Ø Монғол империясының құрылуы

1. Монғол империясының негізін қалаған Шыңғысханның туған жылы: 1155 (1162)жыл.
2. Шыңғысханның бала кезіндегі аты: Темүжін.

v Шыңғысхан Монғолияның Кендітау аймағындағы Онон өзенінің жағасында, Болдоң деген жерде Есугей батырдың отбасында туған. Темүжін 9 жасқа толғанда әкесі татарлар қолынан қаза табады.

1. Монғол ханы Шыңғысханды тәрбиелеуге көп еңбек сіңірген керей ханы: Торы.
2. Керей хандығы мен монғол тайпаларының; арасында жақсы қарым-қатынас орнағандығы туралы айтылған тарихи еңбек: «Монғолдың құпия шежіресі».
3. Шыңғысхан алғаш бағындырған түркі тілдес хандықтар: Найман, керей.

F 1206 жылы монғол шонжарларының құрылтайында ұлы хан болып Шыңғысхан сайланып Монғол мемлекеті құрылды.

v Жеке дара билікке жету үшін Шыңғысхан 20 (жиырма) жыл күрес жүргізді.

1. Монғол империясының негізін қалаған: Шыңғысхан.
2. Монғол империясының құрылған жылы: 1206 жыл.
3. Шыңғысхан әскери-феодалдық Монғол мемлекетін құрды: ХІІІ ғасырдың басында.
4. Шыңғыс ханның ел билеуі: 1206-1227 жж.
5. Шыңғысханның тұсындағы Монғол империясының астанасы: Қарақорым.

 

Ø Қоғамдық құрылысы

• Монғол мемлекетін Шыңғысхан жеке басқарды. Жанында жаза білетін және басқа елдердің тілін түсінетін уәзірлері болған.

1. Әскери басқару жағынан Монғолия аумағы мен халқы бөлінді: үш әскери әкімшілік аймаққа.

v Оң қанат – Барунгар. Орталық қанат – Кул. Сол қанат – Жоңғар.

1. Монғол империясындағы (үш қанат) әкімшілік түмендер саны: 95

v Түмендер аймаққа бөлінді.

1. Шыңғысхан мемлекетіндегі түмендегі әскердің саны 10 000 жауынгер.
2. Шыңғысханның жеке басын қорғайтын жасауыл: Кешіктен.
3. Монғол мемлекетінің басты заңы: «Жасақ» (Яса) екі бөлімнен тұрды.
4. «Жасақ» заңының бірінші бөлімінде қарастырылған: Шыңғысханның нақыл сөздері.

v Екінші бөлімде: Әскери, азаматтық істердегі орындаудағы жалпы заңдар және жазалаудың түрлі ережелері.

1. «Жасақ» бойынша өкімет билігінің жоғарғы органы: Құрылтай.
2. Шынғысханның «Жасақ» заңы бойынша құрылтай жылына: Бір рет, жаз айында шақырылды.

 

Ø Монғолдардың Қазақстанды жаулап алуы

1. Енисей қырғыздары мен Сібір халықтарын бағындырған Шыңғысхан баласы: Жошы 1207–1208 жылдары.
2. Шыңғысхан танғұттардың мемлекетін, Тұрфан кінәздіктерін өзіне қаратып, ұйғырларды бағындырды: 1207–1209 жж.
3. Шыңғыс хан әскерінің Қытайды басып алған уақыты: 1211–1215 жж.
4. Шыңғысхан Қытайға жорығында қолға түсірді: Соғыс техникаларын.
5. Шыңғысхан 1217 жылы Күшіліктің Жетісудағы иеліктерін басып алуға аттандырды: Жебе ноянды.
6. Жебе ноян бастаған монғол әскері Жетісу халқын өзіне тарту үшін: Діни қысым жасамау ұранын басшылыққа алды.
7. Монғолдар Жетісу жерін бағындырды: 1218 жылы.
8. Монғол шапқыншылығынан кейін Жетісудағы 200-ден астам елді мекеннен қалғаны: 20-ға жуық;.

v «Жуас қала» атанған қала: Баласағұн.

1. Шыңғысханның Қазақстанның оңтүстігі мен Орта Азияға жорық жасауына түркі болған оқиға: «Отырар опаты».
2. «Отырар опаты» – 1218 жылы Отырар билеушісі Ғайыр ханның бұйрығымен Шыңғысхан жіберген саудагерлердің өлтірілуі.

R Монғол шапқыншылығы қарсаңында Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстандағы ірі (күшті) мемлекет: Хорезмшахтар мемлекеті.

1. Шыңғысхан 150 мыңға жуық; қолымен Ертістен Сырдарияға қарай бет алды: 1219 жылы.
2. 1219 жылы Шағатай мен Үгедей бастаған түмендер қоршауға алған қала: Отырар.

v Бұхарға беттеген Шыңғыс хан Отырарды алу жүктеді: Шағатай мен Үгедейге.

1. 1219 жылы Сырдарияның төменгі ағысындағы қалаларды басып алуға аттанған: Жошы.
2. 1219 жылы Бұқара қаласына бет алған Шыңғысханның кіші баласы: Төле.
3. Отырар қаласы монғол әскеріне берілмей қарсылық көрсетті: Алты ай бойы.
4. Отырар билеушісі Ғайыр ханның монғолдардан жеңілуінің негізгі себебі: Жақтастарының (Қараша-хажибтің) сатқындығы.
5. Шыңғысхан әскеріне үш ай бойы қарсылық көрсеткен қала: Сығанақ;.
6. Шыңғысхан әскеріне 15 күндей берілмеген қала: Ашнас.
7. Монғол әскеріне қатты қарсылық көрсеткен қалалар: Сыр бойындағы қалалар.
8. Сыр бойындағы қалалардың толығымен монғолдардың иелігіне өткен уақыты: 1219–1220 жж.

R Қазақстан аумағы толығымен Шыңғысхан империясының құрамына кірді: 1224 жылы.

 

Ø Ұлыстардың құрылуы

F Шыңғысхан жаулап алған жерлерін өзінің төрт баласына бөліп берді. Бөліп берілген жерлер ұлыс деп аталды. Қазақстан жері Шыңғысханның үш баласының; қол астына қарады.

1. Шыңғысханның үлкен баласының ұлысы – Жошы ұлысы: Ертіс өзенінен батысы Еуропа жерлеріне дейін. Шығыс Дешті Қыпшақ жері, Арал, Сырдарияның төменгі ағысы, Жетісудың солтүстік-шығыс бөліктері.
2. Шыңғысханның екінші баласының ұлысы – Шағатай ұлысы: Оңтүстік және Оңтүстік-шығыс Қазақстан мен Орта Азия.
3. Шағатай ұлысының орталығы: Алмалық;.
4. Шағатайдың жазғы ордасы орналасқан жер: Іле бойындағы Құяш.
5. Шыңғысханның үшінші баласының ұлысы – Үгедей ұлысы: Батыс Монғолия мен Алтай, Тарбағатай, Ертістің жоғарғы ағысы.

v Үгедей ұлысы жойылған жыл: 1251

1. Ұлы хан атағын алғаннан кейін Үгедей тұрған қала: Қарақорым.
2. Шыңғысханның кіші баласының ұлысы – Төле ұлысы: Монғолия жері.
3. Шыңғысхан қайтыс болды: 1227 жылы.

• 1259 жылы ұлы хан Мөңке қайтыс болғаннан кейін, Шыңғыс тұқымдарының арасындағы талас шиеленісе бастады.

1. Монғол империясы бірнеше дербес ұлыстарға бөлінді: 1260 жылы.