Ақ Орда, Моғолстан, Әбілқайыр хандығы, Ноғай Ордасындағы мемлекеттік-әкімшілік құрылыстар 2 страницаАңырақай шайқасына қатысқан Әбілқайырдың қарсыластары- Әбілмәмбет пен Барақ; Аңырақайшайқасынанкейінгіжеңістеқазақ жасақтары қолайлы жағдайлардыпайдалана алмауының негізгісебептері: Тақ үшін Шыңғыс ұрпақтарыныңталасуы Араб географы Ибн Хаукаль (Хғ.) мәліметтерінде былай деп жазды: «жерінің батысынан шығысына жету үшін 30 күндей жүру керек» Бұл кімнің жері? - Қарлұқтар Араб тарихшыларының жазуына қарағанда Қарақытайлар билік жүргізген аймақ- Түркістан мен Мәуреннахр Араб, парсы деректерінде қидандардың тілі- ТүрікТілдес Арабмұхаммед кімнің ұрпағы- Жошы ханның ұрпағы, Хорезм ханы болған Араб-парсы деректері бойынша- қарлұқтар ежелгі түріктер Арабтар “Сүзеген” деп атаған қаған Сұлу(715-738) Арабтардың «дін үшін соғыс» деген ұранмен көрші елдерді жаулап ала бастаған уақыты :633ж Арабтардың қазақстанның Оңтүстігіне басып кірген уақыты: VІІІғ ортасында Арал теңізінің Солтүстік Шығыс жағасын мекендеген сақ тайпалары- Дайлар, аргиппейлер, исседондар Аралас орыс – қазақ мектептерінің ашылуына негіз салған, ағарту ісіндамыту туралы Ереже қашан қабылданды- 1906ж Арал-Каспий аралығы, одан оңтүстікке қарай өмір сүрген сармат тайпасы Дах Арал-Каспий аралығын б.з.б 1 мыңжылдықтың орта шенінде мекендеген тайпалар туралы дерек беретін парсы патшасы- Ксеркс Арал-Каспий аралығын б.з.б 1 мыңжылдықтың орта шенінде мекендеген тайпалар туралы дерек береді- Геродот Арба үстіне орнатылған жылжымалы баспана- Үй күйме Аргиппейлерге тән, Тасмола мәдениетіне ұқсас ескертікш: Ұлыбай Аргиппейлердің шығысқа қарай орналасқан көршілері Исседондар Аримаспы атауы шыққан – Алтайда алтын мен мыстың мол болуына байланысты Артынан 30ұл, 40қыз ұрпағы қалған хан- Абылай Археологихлықдеректер бойынша отырықшы мәдениеттің өркеңдеген кезі: Х-ХІІгг. Археологтардың мәліметінше Қарлұқ қоныстарынан бастауалған қала- Тараз Археологтардың тапқан сүйек пен мүйізден жасалған мүсіндерінде ең көп кездесетін бейнелер әйелдер бейнесі Архитектура латын сөзінің мағынасы: Құрылысшы Аршакиддер әулеті билігінің негізін салған сармат тайпасы Дайлар(апарн тайпасы) Арықтармен қоса егін салатын «екі көш жер» берілетін вакф-грамотасы берілді- Темір тұсында Арыстан баб кесенесі: 2 бөлмелі Арыстан баб кесенесінен 3 км-дей жерде орналасқан ежелгі қала: Отырар Арыстан бейнесі бедерленген терракоталық тақталар табылған қала- Қызылөзен Арыстан бейнесі бедерленген терракоталық тақталар табылған орта ғасырлық қала: Қызылөзен Арыстың сол жағалауындағы қаңлы қаласының орны Көк -Мардан Арыстың сол жағалауынджағы қаңлы қаласы: Көк-Мардан Аспан денелерінің жерге тартылысынГалилей мен Ньютоннан600 жыл бұрын айтыпкеткен энциклопедист-ғалым: ӘбуРайхан әл-Бируни Астана Ақмолаға көшірілді: 1997 жылы Астана қаласы әлемдік және дәстүрлі дін басшыларының алғашқы съезі өтті: 2003 ж. Астана қаласының 1998 жылға дейінгі атауы Ақмола Астанада дүние жүзі дін өкілдерінің алғашқы бас қосуы болған жыл: 2003ж Астанада дүниежүзі дін өкілдерініңалғашқы бас қосуы болды: 2003 жылы Астанадағы «Қазақ елі монументінің» биіктігі - 91м Астананың салтанатты жағдайда тұсаукесері өтті:1998 жылғы маусымда Астанасы- Сұяб,Жазғы ордасы -Мыңбұлақ; Ат әбзелдері алтынмен апталған 16 аттың қаңқасы шыққан қорым – Берел Атақты «Павлов» үйін қорғауға қатысқан Оңүстік Қазақстандық жауынгер – Т.Мырзаев Атақты ақынның Орынбаймен айтысы біздің заманымызға дейін жетіп отыр бұл қай ақын: Жанақ; Атақтыәнші,сазгер ақан сері Қорамсаұлы өмір сүргенжылдар: 1843-1913 жж. Атақты әнші,сазгер, ақын Ақансері Қорамсаұлыныңәні: «Сырымбет» Атақты Жалаңтөс батырдың ұрпағы, қазақтың белгілі шешен биі- Әйтеке би Атақты қазақ партизаны – Қ Қайсенов Атақты тарихшы М.Дулати жазуы бойынша Шағатайдың дулат әмірі Поладшыға берген жері- Маңлай Сүбе Аталуы қасқырта табынуды көрсететін қыпшақ тайпасы: Елбөрілі Атаман А.Дутов Қазақстанды Орталық Ресеймен байланыстыратын теміржолды кесіп тастады: 1918 жылы маусымда Атлах шайқасы болған жыл- 751ж.(5 күнге созылды) Атлах шайқасынан кейін Қытайлар Жетісудан біржолата кетті Атлах шайқасында Арабтар қытайға қарсы күш біріктірді - Қарлұқтармен Атлах шайқасында(751ж.) қарлұқтар- Арабтар жағына шықты Аттар өз иесін жорыққа апара жатқандай, әскери дайындықпен көмілген қорған Үлкен Берел Аттиланың (Еділ)шамамен өмір сүрген жылдары 400-453. Атырау жеріндегі сарматтардың Аралтөбе ескерткіші табылған аудан Жылыой Атырау облысынан шыны моншақ, жебе, қанжар сынықтары табылған ескерткіш- Аралтөбе Ауған, Иран, Египет, Үнді жерлерінде Қыпшақ жылқыларының бағасы- 100-500 динар Аумағында 200-ден асқан сақ дәуірінің обалары орналасқан Шығыс Қазақстандағы аудан :Зайсан Ауызша тарихқа жатқызамыз – Эпос, жыр-аңыз, шежіре Ауызша тарихты зерттеудің тамаша үлгісін жасаған – Ян Вансина Ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасы 2есе арттырылып, жоспардан тыс өнім өндіргені үшін үстеме ақы төлеу енгізілді- 1965ж Ауыл шаруашылығынжаппайұйымдастыружылдарылаңкестікәрекеттерді,өрт салушыларды есептемегендереспублика аумағындаболған жаппайтолқулар мен көтерілістерсаны: 372 Ауыл шаруашылығында интенсивтендіру шаралары жүргізілді- 1960ж соңында Ауыл –шаруашылық техникаларының жетіспеуінен егіске күш малын пайдалану орын алып келді – 1960ж дейін Ауылдағы өзгерістердісуреттегенҒ.Мұстафинніңповесі: «Шығанақ» Ауылды басқаратын адам- Ауылбасы(ауылнай) Ауылшаруашылығын ұжымдастыру бағыты жарияланды: 1927жХЇ съезде. Ауылшаруашылық училищесін ашқан ағартушы: Ы;Алтынсарин Ауыр қайғы қасірет символы «Елім-ай», әні пайда болғануақыт: XVIII ғ;. Ахмет Байтұрсыновтың «Маса» жинағы жарық көрді: 1911 жылы Ахмет Иүгнекидіңшығармасы: «Ақиқат сыйы» Ахмет Яссауи Бұқара қаласында білім алған ұстазы- Юсуф Хамадани Ахмет Яссауидың шәкірті, ел ішінде Хәкім Ата атанған- Сүлеймен Бақырғани(1104-1186ж.ж) Аякөз өзені жағалауында қазақтардың жоңғарлармен соғысы: 1718жылы Ә.Әлімжановтың Әл-Фараби туралы жазған романы :«Ұстаздың қайтіп оралуы» Ә.Бокейханов төрағалық еткен кеңес: «Алашорда» Ә.Бөкей ордасында хандық билік сақталған мерзім: 1845ж дейін Ә.Бөкейханов жетекші болған партия: «Алаш» Ә.Бөкейхановтың пікірлес серіктері- А.Байтұрсынов, М.Дулатұлы, Ә.Ермеков, Ж.Досмұхамедов, Х.Досмұхамедов,Ж.Ақбай Ә.Бөкейхановтың ұлттық мүддені қорғаудағы күресі басталды: 1905-1907 жылғы революция кезінде Ә.Молдағұлова қай дивизияда қызмет атқарды- 54-інші Ә.Молдағұлова құрамында шайқасқанатқыштарбригадасы: 54-ші Ә.Молдағұлованың майдандағы әскери қызметі-Мерген Ә.Нұрпейсовтың Арал және ондағы адам тағдыры туралы романы – Соңғы парыз. Ә.Нүрпейісовтың КСРО Мемлекеттік сыйлығына ұсынылған трилогиясы: «Қан мен тер» Әбу Насыр әл Фараби туралы жазылған «Ұстаздың қайтып оралуы» романының авторы Әнуар Әлімжанов Әбу Насыр әл-Фараби туған қала: Отырар Әбілғазы Бахадүр қазақтардың көмегімен Хиуаны бірнеше рет шабуыл жасап, билікті тартып алған жылы- 1645ж Әбілғазы Бахадүр қай жылдары өмір сүрді- 1603-1664ж Әбілғазы Бахадүрдің«Түрік шежіресі» еңбегін аяқтаған- ұлы Ануш Мұхаммед Әбілғазы Бахадүрдің әкесі- Арабмұхаммед Әбілкайыр ханның (1428-1468) алдына қойған мақсаттарыныңбірі: Орта Азия қалаларын басып алу Әбілқайыр билік құрған уақыт: 1428-1468 жж Әбілқайыр қай жылы Керей мен Жәнібекті жазалау мақсатындамоғол хандығы жорыққа шығады- 1468 Әбілқайыр қайтыс болған жер: Алматы маңындағы Аққыстауда(1468ж.) Әбілқайыр қайтыс болғаннан кейін Кіші Жүз тағына отырды- Нұралы Әбілқайыр орталығы, Орта Азиямен Дешті Қыпшақ арасындағы тоғыз жолдың торабы – саудаға ыңғайлы қазақ: Сығанақ; Әбілқайыр өлгенен соң Батыс Сібірде билік өтті- Ибақ ханға Әбілқайыр өлгеннен кейін Батыс Сібір жеріндегі саяси билік өтті: Ибақ ханға Әбілқайыр өлгеннен кейін Кіші Жүздің Оңтүстік-Шығысы қарады- Батыр сұлтанға Әбілқайыр Ресейге қосылуға ант берді: 1731 жылы. ӘбілқайыртұсындағыЖәнібеrпен Керей сұлтандардыңиеліктері: Сыр өңірі мен Қаратауаймақтары Әбілқайыр ханБалқашөңірініңбатысбөлігінөһз иелігінеқосты: XV ғ. 40 жылдары Әбілқайырхан жаулап алуғабар күшжігерін жұмсаған жер: Сырөңірі менҚаратау Әбілқайыр хандығы негізгі үш халықтан тұрғандығын және олардың ішіндегі ең көбі,ержүректері қазақтар болғанын айтқан: Рузбихан Әбілқайыр хандығы (1428-1468ж.ж.) Әбілқайыр хандығын әлсіреткен Сығанақ түбіндегі ойраттармен болған соғыс уақыты: 1456-1457 жж Әбілқайыр хандығынан бөлінген Керей мен Жәнібек сұлтандар басқарған көш бағыт алды: Жетісуға Әбілқайыр хандығындағы тоқтаусыз соғыстар жүріп жатты: XV ғ. ортасында Әбілқайыр хандығының астанасы- Сығанақ(1446-1468ж.ж.) Әбілқайыр хандығының басым көпшілігі- қыпшақтар Әбілқайыр хандығының орталығы Орта Азия мен Дешті Қыпшақ арасындағы тоғыз жолдың торабы саудаға ыңғайлы қала: Сығанақ; Әбілқайыр хандығының орталығы :Сығанақ; Әбілқайыр хандығының сығанаққа дейінгі астаналары- Тура(1428ж.) және Орда базар(1431ж.) Әбілқайыр хандығының шығысы шектескен жер: Балқаш Әбілқайыр ханнан кейін Кіші жүз жерінде хан болып танылғандар: Нұралы, Батыр Әбілқайыр ханның 1446ж. Мұстафа ханды тас-талқан еткенжері- Атбасар маңы Әбілқайыр ханның1468 ж.жорығыбағытталғанхандық: Моғол хандығы Әбілқайыр ханның Петербург билеушілеріне арқа сүйеудегі көздегені- Өз қарсыластарының сағын сындыру Әбілқайыр ханның Самарқанды басып алған жылы: 1446ж. Әбілқайыр ханның сол кезде жақсы сақталған бейітін суреттеп жазған- Капитан Н.П.Рычков Әбілқайыр ханның тақ мұрагері- Шайх-Хайдар Әбілқайырға Кіші жүз билерінің 1730 ж Ресеймен қатынас туралы ұсынысы: Әскери одақ құру Әбілқайырды 1748 жылы Ұлқияқ өзенінің маңында өлтірген: Барақ сұлтан Әбілқайырды қолдаған Кіші жүздің 29 старшыны Ресейдің қол астына өту туралы ант берген жыл-1731 ж қазан Әбілқайырды хан сайлаған тайпалар- Қият Маңғыт, Өкіреш Найман,Үйсін, Қоңырат Әбілқайырды хан сайлағанда қатынасқан тайпалар саны- 20-дан астам Әбілқайырдың Ақ Орда билігін қолына алу үшін күресті- 20ж Әбілқайырдың беделін көтергендей болған, Әбілқайыр мен Ресей дипломаттарының соңғы кездесуі өткен жыл- 1742ж. Әбілқайырдың көп уақыты мен күш жігерін жұмсаған жері: Сыр өңірі мен Қаратау Әбілқайырдың орыс үкіметіне өкілін жіберіп, империя құрамына кіруге талпынған ұсынысы жауапсыз қалды- 1726ж. Әбілқайырдың Ресей құрамына кірудегі ең басты мақсаты: Ресеймен сенімді байланыс орнатып,бар күшті қалмақтарға жұмылдыру Әбілхайыр хандығынан бөлініп Моғолстан жерінекелген Керей мен Жәнібек сұлтандарға Есен-бұғаның жері: Қозы басы Әбілхайыр хандығындағы басым болған тайпа: Қыпшақтар Әбілхайыр Хандығыныңбөлінгенкерей мен Жәнібекбастағанкөшпеліхалықтаркөші XV-ғасырдың 50-жылдар ортасында бағыт алды: Жетісуға Әбілхайыр ханнан1446 жылы Атбасармаңында тас-талқан болып ұтылғанхан: Мұстафа Әбілхайыр ханнан кейін Кіші жүз жерінде хан болып танылғандар: Нұралы, Батыр Әбілхайыр ханнан Ресей үкіметінің екінші рет ант қабылдау себебі: Екі жақтың қарым қатынасың шиеленісуі ӘбілхайырханныңСамарқанды басып лған жылы: 1446 ж. Әбілхайыр, Нұралы хандардың ордасында болып қазақ хандарымен сұлтандардың сьездеріне қатысып сол кездегі өлкедегі саяси жағдайды суреттеген жазбалар қалдырған: И. Муравин Д.Гладишев, Я.Гуляев Әйгілі «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» жырының ең көркем нұсқасын таратқан эпик ақын Шөже ақын Әйелдерге арналған сәндік зергерлік бұйымдармен өзге тайпалардан ерекшеленгендер- Қимақтар Әйелдерге хан мұрагері болу құқығы берілген ел: Қарақытай мемлекеті Әйелдердің қоғамдағы ролі басқа көшпелі тайпаларға қарағанда жоғары болды- Сарматтарда Әйтеке би өмір сүрді- 1682-1766ж..ж. Әкем Білге қағанға балбық тіктім деп жазған- Иоллығ тегін Әкімшілік басқару жүйесіне өз пікірлерін ұсынған қазақтың ағартушы-ғалымы: Ш.Уалиханов Әл Баласағұни «Құтадғу білік» еңбегін жазды: ХІ ғасырда Әл Марвазидің деректерінде кездесетін қарлұқ рулары- лазана мен фаракия Әл-Баласағүни "Құтадғу білік"енбеген жазды: ХІ ғасырда Әлемдік жәнедәстүрлідін басшыларыныңекінші съезі Астана қаласындаөтті: 2006 жылы Әлеуметтік әділеттілікті жырлаған атақты «Ақсиса» өлеңінің авторы: Жаяу Мұса Әл-Идриси “ондағы шеберлер темірден ғажайып әдемі бұйымдар жасайды”-деп қай тайпалар туралы жазған Оғыздар мен Қимақтар Әл-Марвазидің дерегінде Оғыздарда тайпа саны- 12 Әлсіз адам өз үлесіндегі жерді күштіге беріп, күшті адамныңқамқорлығына алатын Қарахандардағы қанаудың бір түрі- Коммендация Әл-Фарабидің өмір сүрген жылдары- 870-950ж.ж. Әлімұлыныа қанша ата жатады? 6 ата(қаракесек, қарасақал, кете, шекті, төртқара, шөмекей,) Әмір Темір 1371-1372 жж. әскерін жорыққа аттандырды: Моғолстанға Әмір Темір жаулаған мемлекеттер саны- 27 Әмір Темір жорықтарының Қазақ жеріне тигізген әсері: Экономикасының, мәдениетінің дамуына адам айтқысыз зардабын тигізді Әмір Темір қайтыс болған қала: Отырар(1405ж.) Әмір Темірқарсыбүліккөтерген қыпшақәмірі: Сасы-Бұға Әмір Темір мемлекетінің астанасы- Самарқан Әмір Темірмемлекетінің территориясы: Мәуреннахр Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы Құндызша деген жерде болған шайқас уақыты: 1391 ж Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы Терек өзенінің жағасындағы шешуші шайқас уақыты: 1395 ж Әмір Темірден жеңілген Қашараддин қашып құтылды: Шығыс Түркістанға, Үш Тұрфанға Әмір Темірден жеңілген Ұрыс ханның ұлы: Мәлік Оғлан Әмір Темірдің 1380-1390 жылдары Моғолстанға жорығы кезінде әскер саны: 120мың; Әмір Темірдің Алтын Орданы басып алмас бұрын Ақ Орданы әлсіретуді көздеген мақсатына табылған себеп: Түй – Қожаның ұлы Тоқтамыстың Темірге қашып баруы Әмір Темірдің билік еткен жылдары- 1370-1405ж.ж. (35 жыл) Әмір Темірдің бұйрығымен салынған сәулет өнерінің ғажайып туындысы :Қожа Ахмет Иассауи кесенесі Әмір Темірдің бұйрығымен салынған сәулет өнерінің үлгісі: Қожа Ахмет Йассауи Әмір Темірдің көмегімен өзін Ақ Орда ханы деп жариялаған: Тоқтамыс Әмір Темірдің Мәуреннахрды басып алған жылы- 1370ж. Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жорығы- 1371-1372ж.ж. Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жорығы басталған жылдар: 1371-1372 жж. Әмір Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, Сырдария бойындағы көптеген қалаларды өзіне қайтарған Ақ Орда ханы- Барақ; Әмір Темірдің Тоқтамысты пайдаланудағы түпкі мақсаты- Ақ Орданы да, Алтын Орданы да басып алу Әмір Темірдің ұрпағы ҰлықтактіжеңгенАқ Орда ханы: Барақ; Әмір Темірдің Хорезмге кеткенін пайдаланып оған қарсы бүлік шығарған қыпшақ әмірі: Сасы Бұға Әмір Темірдің шығу тегі: Түркіленген барлас руы Әмір Темірдіңшығутегі: Түркіленгенбарласруы Әмірсана отбасымен аттандырылған Ресей қаласы: Тобольск Әмірсананы қолдаған Қытай императоры: Цянь-Лун (Хун Ли) Әмірсананың Абылайды паналауы салдарынан қалмақтардың Орта жүзге басып кіруіне себепші болған жыл- 1752ж. ӘмірТемірге қарсы бүлік көтерген қыпшақ әмірі: Сасы-Бұға Әмірің қатты Есім хан жырының авторы, Есім ханның қағарына ұшырап айдауда қайтыс болған- Жиембет Ән-күй, музыка, би өнері жақсы дамыды: Қандыларда Әнші, сазгер Жаяу Мұса Байжанұлы болған елдер: Польша, Балтық елдері Әр кезде Қарлұқ, Қарахан, Қарақытай: Баласағұн Әртүрлі діни нанымдарғабайланыстымешіт-медреселердіңорындарытабылғанҰлыЖібек жолы бойындағықалалар: Тараз, Баласағұн, Испиджаб Әскери басқару жағынан Монғолия аумағы мен халқы бөлінді- 3 әскери әкімшілік аймаққа 1)Оң қанат(Барунгар) 2)Сол қанат(Жоңғар) 3) Орталық қанат(Кул) Әскери коммунизм саясат жылдары көктем мен жазда өлкеге орталықтан азық дайындаушылар ретінде қанша жұмысшы келді: 11500-ге жуық; Әскери немесе мемлекеттік басқару ісінде ханға адал қызмет істегендерге берілген жерлер атауы- Сойырғал, Ихта Әскери-демократияның пайда бола бастаған кезі Темір дәуірі Әскерлерді азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін жиналатын салық- Тағар Б.з. I ғасырынан басталған ғұндардың Қазақстанга келген егінші толқыны қоныстанды: Арал бойына Б.з.6. ІІ-І ғасырларда Үйсін мемлекеті сауда, қарым-қатынас жасаған ел: Қытай Б.з.V ғ Қарлұқтар қай тайпаның құрамында кездеседі- Тирек Б.з.б 107ж Үйсін гунмосы қытай патшайымы үшін сыйлыққа- 1000 жылқы жіберген Б.з.б -3 ғ сақтар сауда-саттық жасап тұрған ел- Қытай,Үндістан,Персия Б.з.б I мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстанды мекен еткен ежелгі тайпа- Сақтар Б.з.б II ғ Қара теңіздің солтүстігіне дейінгі жерлерді жаулап алған ежелгі тайпа: Савроматтар Б.з.б II ғ мен I ғ аралығында Ғұн мемлекетінің бір мемлекетке бірігіп күшейген кезі- Мөде тұсында Б.з.б III ғ Қытай елінің жазбаларында қай елдің талантты музыканттары туралы хабарлайды- Қаңлы Б.з.б ІІ ғ Ұлы Жібек жолының халықаралық қарым-қатынас жағынан жандануының себебі: Б.з.б. 138 ж Қытайдан басқа елшілік керуен шығуы
|
