Рунасөзінің мағынасы-Ескі,көнерін біріктіруде Қазақстан мүддесін жақтаған тұлға: В.И.Ленин. С.Асфендияров жазған «Қазақстанның көне заманынан бергі тарихының»1-ші бөлімі қай жылы жарық көрді: 1935ж С.Гросстың «Қырғыздардың заң әдет-ғұрыптары үшін материалдар» атты еңібегінің авторы ретінде зерттеушілер осы жергілікті сотты атайды- П.Маковецкий С.Датұлы бастаған көтеріліс кезінде өлтірілген Кіші жүз ханы- Есім С.Датұлы бастаған көтеріліс кезіндехалықтың жағдайынашарлатқанжұт болды: 1796-1797 жж. С.Датұлы бастаған көтерілісі созылды: 14 жылға С.Датұлы бастаған Кіші жүз қазақтарының көтерілісі болды: 1783-1797 жж. С.Датұлы көтерілісі басталған кездегі Кіші жүз ханы: Нұралы С.Датұлы көтерілісінің негізгі қозғаушы күші шаруалар С.Датұлы старшын болған ру: Байбақты С.Датұлы хандықты құртып жоғары әкімшілік басқаруды беруді көздеді: Билер қолына С.Датұлы шыққан Кіші жүз руы- Байбақты С.Датұлының казак әскерлерімен алғашқы ашық қақтығысы болды 1783 жылы С.Датұлының көтерілісіне қатысқан, батырдың жақын серіктерінің бірі, Айшуақ сұлтанның ұлы: Жантөре С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университеті ашылған жыл: 1934 ж. С.Мұқановтың туындысы: «Өмір мектебі» С.Сейфулиннің 1927ж жарық көрген «Тар жол, тайғақ кешу» атты тарихи романында қазақтардың қатысуын суреттеген тарихи оқиға- Азамат соғысы С.Тянь-Шаньский болған қалалар: Верный, Семей Сабалақ атанған Абылай келіп қосылған әкесімен ағайындас Орта жүздің ханы: Әбілмәмбет. Савромат ескерткіштерінің зерттелген қорымы Сынтас Савромат обаларының ішкі құрылымы көбінесе Ағаштан жасалған Савромат- сармат тайпалары қай өңір мәдениеттерін байланыстырды- Орталық Азия мен Қара теңіз Савроматтар б.з.б 2 ғ Батыс Қазақстанды жаулап алғаннан соң – Қара теңіздің солтүстік аймақтарына жетті Савроматтар жөнінде дерек қалдырған: Полибий Савроматтар жөнінде жазып кеткен Рим тарихшысы Диодор,Үлкен Плиний,Полибий Савроматтардың Сынтас ескерткіштерінен табылған Таутеке бастары бейнеленген сүйек қасықтар,қасқыр мүсіні Сағадат Нұрмағамбетовке Кеңес Одағының Батыры атағы берілді: Берлин үшін шайқаста. Садақ оғын салып, белге байлап немесе иыққа асып алатын, теріден жасалған оқ сауыты – Қорамсақ; Садақтыңұштары, найзалар, пышақтар мен балталартабылғанэнеолиттіктұрақ: Ботай Сайланған ханның мал-мүлкін бөліп алу дәстүрі: «Ханталапай» Сайлау кодексі қабылданды- 1993ж 9желтоқсан Сайрам қаласының «Билер кеңесі» өткен жер- Мәртөбе Сақ әйелдері туралы "ержүрек келеді, соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмектеседі" деп баяндайтын грек авторы Ктесий Сақ дәуірінің негізгі кездесетін археологиялық ескерткіштері обалар Сақ жауынгерлердің темір қару-жарағы мен сауыт-сайманы табылған қала: Шірік- Рабат Сақ жауынгерлерінің ежелгі үнді-иран тіліндегі «ратаиш» атауының мағынасы "Арбада тұрғандар"; Сақ жауынгерлерінің киім түсі Қызыл және сары-қызыл Сақ жерінде Кирдің өлтірілгендігін жазған- Геродот Сақ жерінеКир бастаған парсы әскерлерінің басып кірген уақыты б.з.б. 530 ж. Сақ қоғамында ақ түсті киім киген- Абыздар Сақ қоғамында патша билігі қалдырылды- мұрагерлік жолмен Сақ қоғамында сегіз аяқты деген сөздің мағынасы- соқаға жегетін екі өгізі бар шаруа Сақ қоғамында соғыс пен бейбітшілік мәселелерін шешкен, келісімдер жасап, елшілер тағайындап, әскерді басқарған- Патша Сақ қоғамында халықтың басым көпшілігін құрағандар- малшылар Сақ қоғамындағы "сегізаяқтылар" деп аталғандар малшылар мен егіншілер Сақ қоғамындағы абыздардың танымал белгісі Тостаған мен ерекше бас киімі Сақ қоғамындағы адамдар тобы Жауынгерлер, абыздар, малшылар мен егіншілер Сақ қоғамындағы малшылар мен егіншілердің киім түсі Сары, көк Сақ қоғамындағы тайпалар мен рулар арасындағы даулы мәселелерді шешті Тайпа көсемі Сақ малшысы "Шырақ" туралы суреттейтін грек тарихшысы Полиэн Сақ патшайымы Томиристіңөмір сүрген мерзімі б.з.б. 570-520 жж Сақ патшасы Томирис өмір сүрген ғасыр: Б.з.б VI ғ;. Сақ сармат қоғамындағы негізгі ұқсастық: Әйелдер мен ерлер арасындағы теңдік Сақ тайпалары күннің құрметіне құрбандыққа сойды – Жылқы Сақ, сармат, үйсін тайпаларының келбеттері андрондықтарға ұқсас деген антрополог ғалым: О. Смағұлов Сақ-парадарайаларының оңтүстігінде қоныстанған сақтар атауы Сақ-хаомаваргалар Сақтар заманына жататын Бірлік, Алыпқаш, Бектеңіз обалары орналасқан өңір: Солтүстік Қазақстан Сақтар қоршауға алған грек гарнизоны орналасқан қала- Маракан(Самарқан) Сақтар құрамына кірген тайпалар Аримаспы, аргиппей, исседон Сақтар қыс кезіндеағаштан жасалған үйлерде тұрғанытуралы жазған ғалым: Геродот Сақтар обасындағы сағанаға жер астымен келетін арнайы жол Дромос Сақтар өмірінде аз өсірілген мал түрі Ірі қара Сақтар парсы әскерінің қатарындаМарафон шайқасынақатысты: Б.з.б.Vғ;. Сақтар туралы "дұшпанға-қатал, досқа-адал"деп баяндайтын грек авторлары Сақтар туралы "Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас" деп жазған Геродот Сақтар туралы "Құдай деп олар күнді есептейді және оған жылқыны құрбандыққа шалады" деп жазған Страбон Сақтар туралы "олардың бәрі ақкөңіл және уәдеге берік" деп жазған Страбон Сақтар туралы «Темір мен күмісті пайдаланбайды, себебі бұл металдар олардың елінде мүлдем аз, ал алтын мен мыс керісінше көп» деп жазған грек тарихшысы- Геродот Сақтар туралы дерек қалдырған грек авторы Герадот Сақтартуралыдерек қалдырғанрим тарихшысы: Помпей Трог Сақтар туралы мәлімет береді- Грек және парсы деректері Сақтар туралы мәлімет беретін «География» еңбегінің авторы – Страбон Сақтар туралы мәлімет беретін жазба мәтіндері сақталған елдер Грек, парсы авторларының шығармалары Сақтар туралы мәлімет беретінежелгі мәтіндердің бірі: Парсы патшаларының тастағы сына жазбалары Сақтар туралы олар "Садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген",-деп жазған Страбон Сақтарға Ираннан тараған "өмір ағашы" дейтін аңдық стильдегі бейне Арыстан бейнесі Сақтарда монғолойдтық белгілер аздау кездеседі- Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанда Сақтарда монғолойдтық белгілер көбірек байқалады- Солтүстік және Шығыс Қазақстанда Сақтарда пеш көріктегі ең жоғарғы температура- 1200 С0 Сақтарда пеш салуға қажетті шикізат- Саз балшық Сақтарда суару каналдарының іздері табылған қоныс- Шірік Рабат Сақтарда халық жиналысына қатысуға құқылы болды- Ерлер мен әйелдер Сақтардан кейін Жетісу жерін мекендеген тайпа:Үйсіндер Сақтарды "Әлемдегі ең әділ, ең шыншыл халық" деп есептегендер Гректер. Сақтарды жақсы шабандоздр деп атаған - Страбон Сақтарды сүт ішеді деп жазған- Геродот Сақтардың А.Македонскийге қарсы ерлік күресі туралы жазған Арриан Сақтардың б.з.б 2-3 ғ жататын арықтар орны табылған жерлер- Талғар қаласының маңы, Жамбыл обл Сақтардың бөренелерді бір-бірінетығыз орналастырып жасаған табыты. Соркофаг Сақтардың жылқыны құрбандыққа шалуы туралы «Құдайлардың жүйрігі күн болса, жануарлардың жүйрігі жылқы»дегенге саяды – Геродот Сақтардың негізгішаруашылығы: Мал шаруашылығы Сақтардың парсы әскері құрамындаМарафон шайқасына қатысқан уақыты - б.з.б. 490 ж Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін басқарған Томирис Сақтардың парсылармен шайқасы туралы жазған грек-рим зерттеушілері :Помпеи Трог, Геродот, Полиэн Сақтардың түсінігі бойынша әлем неше құрылымнан тұрады – 3 Салқам Жәңгір ханның кезінде Қазақ хандығының басына түскенауыртпалық: Жоңғар шапқыншылығы Салқам Жәңгірдің билік құрған жылдары-1628-1652 жж Салтанатты жиын өткізетін залдың аркаларында құдай суреттері болған қамал- Құйрықтөбе Салт-шығ. Жетісудан- 70 Салық жинауға жергілікті адамдарды бекггіп, оларға «селиф» деген атақ берген қаған: Тон Салықты «қанмен өтейтін» түрінің мағынасы- Ондай әскери міндетті өтеуші адам майдан шебінің алдында жүрген салына бастады- Маңғыстауда Салынған кездегі алғашқы құрылыс жүйесін сақтаған, Тараз жеріндегі ескерткіш: Айша бибі кесенесі Самани әудетінің астанасы болған Бұхара мен Самарқанның қалаларын басып алған Қарахан билеушісі: Хасан Боғрахан Самани әулетіҚарахандарға қарсы тұру үшін кімдерден көмек сұрайды? Вассалы газнеуилерден Саманилер басып алып мешіт соқтырған қала – Тараз Саманилер жаулап алған алғаш қарлұқ қағанатының қалалары: Испиджаб, Тараз Саманилержаулап алған қарлұқ қалалары: Испиджаб, Шаш Саманилерге қарсы күресті басқарған қарлұқ билеушілері- Базар Арслан мен Оғұлшақ (Білге Күл-Қадырхан балалары)
|
