Лекция №14-15 ХІХ ғ. бірінші жартысындағы Ресейлік саяси-әкімшілік жүйесінің Қазақстанға еңгізілуі. 7 страница

Түркістанға шабуыл кезінде оны да қатты қиратып күшті өрт шығарған орыс әскерлері жергілікті тұрғындарды үрейлендіру үшін ғана Мекеден кейінгі мұсылмандардың екінші касиетті орны — Кожа Ахмет Йасауи кесенесін де артиллериядан атқылаған. Кесенеге 12 снаряд атылып, олардың 11-і оның ка-бырғасын тесіп өткен. М.А.Терентьевтің көрсеткеніндей, олар «әулиеніңдәр-менсіз сәтін көрсетіп, содан тұрғындар қобалжи бастаған».

Шымкент халкы одан да мейірімсіз, ал ең бастысы әскери тұрғыдан актауға болмайтын зорлық-зомбылық пен талап-тонауға ұшыратылды. Полковник Лерхенің және Шымкент үшін шайкастарға катысқан баскд да орыс офицерлерінің еске алғанындай, оған шабуыл жасаудың нәтижелерінде сүмдық көрініс болған: «Биік бекініс каклаларыныңтең жарымына дейін жаралылар үйіліп жатты. Осы тірі тоскдуылға артиллерия ок, атқаннан кейін іргесіндегі арықка қан судай акты, үрейі үшқан қокандыктар, көзге түсіп қалмау үшін қызыл әскери киімдерін лақтырып тастап, тым-тырақай жан сауғалады. Еліріп алған Ресей солдаттары бүкіл қаланы найзамен тінтіп шықты». «Байырғы халық деректерінің» айтуына карағанда, бұл қаланы қорғауда қаза тапкандар саны 3170 адамға дейін жеткен», яғни 1862-64 жылдардағы бүкіл Түркістан науқаны кезінде қазатапкан Қоқан жауынгерлерініңжалпы санынан едөуір асып түскен. Деректемелер Әулиеата мен Шымкент алынғаннан кейін де орыс әскерлерінің жүгенсіздік жасағанын көрсетеді.

Замандастарының айтуынша Ш. Уәлихановтың Черняевтен кетіп қа-луына патша генералдарының нақ осындай әрекеттері себеп болған. Онын ғүмырнамашыларының бірі былай деп жазған: «орыс әскерлерінің Шо-қан діндестеріне немесе оның тайпаластарына, яғни қазақтарға жасаған айуандығы оны катты ренжітті. Ол жорыкқа ендігі жерде қатыса алмай-тындығын көріп Черняевтен қол үзді және Верныйға жетіп, ол жерден Тезек сұлтанның ауылына барды».

Сайрам каласы да күйінішті жағдайға үшырады, оның түрғындарын Черняев отрядының орыс әскерлері жем сатып алу

кезінде «6 түйесімен коса төменгі шенді адамдардың бірін» қолға түсірді деп айыптады. Сайрамға 60 казактан, 48 салт атты аткыштардан және 1 мың казақтан тұратын отряд жіберілді. Артиллериядан оқжаудырып, басып алынғаннан кейін қалатамтығы қалдырылмай тоналды, тұрғындардан елуден астам адам қаза тапты және одан үш есе көп адам жараланды. Шамамен алғанда сайрамдықтар осылай жазаланды және бұлай жазаланғандар олар ғана емес еді...

Түркістан мен Шымкенттің алынуымен Орынбор және Сібір шептері тұйықталды. Шын мәнінде, Қазақстанның Ресей империясының күрамына кіруінің 130 жылдан астам уакытка созылған үзақта күрделі үрдісі осы оки-ғамен аякталды.

Шымкент алынғаннан кейін Ресей үкіметінде Орталық Азияға катысты бұдан былайғы әскери және саяси шаралар женіндегі алауыздык кайтадан күшейді. Континенттегі халықаралықжағдайдың қиындығын ескере отырып, А.М.Горчаков Ресейдің Орта Шығыстағы біртұтас саяси бағытын жасау кажет деген сенімге келді. 1864 жылдың карашасында Әскери министрлікпен бірлесе отырып, Сырты істер министрлігі патшаға арнаулы баяндама дайындады, онда Орта Азия аймағындағы іс-қимылдардың нақты бағдарламасы баяндалды.

Патша үкіметінің Орталық Азиядағы экспансиялық саясатын ақтай келіп, патшаның екі министрі де оның сипатын Ресей билігіндегі аумактарға көшпелілердің шабуыл жасауынан елдің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге ба-ғытгалған «корғаныс» сипатында болды деп аныктады. Сонымен бірге баянда-мада басып алынған шептерде Ресейдің тұрактылығын нығайту, одан әрі жау-лап алудан бас тарту, ортаазиялық билеушілерімен адал қатынастарды сақ-тау және оларға орыстар тарапынан «адамгершілік ықпал жасауды» күшейту кажетдеген пайымдау айтылды. «Қазіргі уакытта,—деп көрсетті А.М.Горчаков, - Орта Азиядағы біздің иеліктерімізді одан әрі ұлғайтуға үкімет адамдары да, мемлекеттің мүдделері де келіспейді. Жаңадан жаулап алудың кез келгені біздің шекараларымыздың ұзындығын арттыра отырып... Ресейді кү-шейтпегені былай түрсын, кайта әлсіретеді, сөйтіп көріне келтірілетін зиян-ның орнына болжалды пайда ғана алмақпыз». 1864 жылғы 21 кдрашада патша екі министрдің жоспарын бекітіп, ол Орта Азия мөселесі бойынша үкіметгік бағдарлама маңызына ие болды. Алайда кейіннен Орынбор мен Омбыдағы әскери топтар мен жергілікті өкімшілік ұйымдар «Петербург Кабинетінің үнсіз келісуімен бұл бағдарламаны талай рет бұзды».

А.М.Горчаковтың белгілі меморандумы жарияланғаннан кейін жарты жыл өткен соң-ақ Казақстанныңоңтүстігінде жаңадан құрылған Түркістан облы-сының әскери губернаторы генерал-майор М.Г.Черняев Қоқан мен Бұхара арасындағы Ташкентгі иелену кұқығы жөніндегі жанжалдың шиеленісуін пай-даланып, 1865 жылдың маусымында осы калаға шабуыл жасап (1950 орыс солдаты мен офицері, 400 қазақ сарбаздары) оны кыска уақыттың ішінде басып алды."

1866 жылдың жазында Петербургте Ташкентгің болашақтағы кұкықтык мөртебесі туралы болған кыска айтыстардан кейін II Александр оны Ресей құрамына қосу туралы жарлық шығарды. Бір жыл өткен соң, 1867 жылдың маусымында орталығы Ташкентқаласында болатын Түркістан генерал-гу-бернаторлыган қүру туралы заңжарияланды. Оған жаңадан қүрылган Жетісу және Сырдария облыстары кірді.

Оңтүстік Қазақстанға Ресей мемлекеттік-өкімшілікжүйесініңтаралуына байланысты оның орасан зор полиэтникалық империяның құрамына қосылуы рәсімделді. Сол кезден бастап Қазақстан ұзақ уақыт бойы Ресейдің отарлық шет аймағына айналдырылды.

3. Перовскийдің жорығы. 1848-1853 жылдарда Орта Азияны жаулап алуға дайындала отырып, патша өкіметі Орталық Азия аймағында тұңғыш рет Арал теңізінде әскери флотилия құрады. 1847 жылы «Николай» және «Михаил» деген екі мачталы шхуна суға түсірілді, ал 1848 жылы Орынборда «Константин» кемесі жасалып, ол теңізге бөлшектеліп әкелінді де, Райым бекінісінде құрастырылды. 1852-53 жылдарда тапсырыс бойынша Швецияда жасалған «Пероиский» және «Обручев» әскери пароходтары жеткізілді. Екі корабль де 1853 жылы Коқанның Ақмешіт бекінісіне шабуыл жасау мен оны алуға катысты.

Кіші жүзді билеуші, өзіне адал сұлтандардың ордалары да патша өкіметінің даладағы әскери тірек пункттері болды, оларға полициялык кызмет атқару және отбасы мүшелерімен қоса сұлтандардың өздерін күзету үшін офицері бар екі-үш жүз қазақ берілді. Бұл козғалысқа жеңіл казак отрядтары Сыртқы істер министрлігі Азия департаментінің 1825 жылғы 5 және 17 каңтардағы, 1827 жылғы 2 шілдедегі шешімдерімен кұрылды және арнаулы нұсқаулар негізінде қимыл жасады.

Кіші жүздің үш бөлігін билеуші сұлтандардың қарамағында жаз Кезінде 100-200 казак, қыс кезінде бір офицер, бір урядник және 20 казакболды.

Патшалық Ресейдің әскери жағынан күшейгені соншалық, стратегиялық міндеттерді шешуге кірісті. Мәселен, 1839-1840 жылдарда Орынбор генерал-губернаторы Перовский Хиуаны жаулап алу мақсатымен жорық жасады. Экспедициялық корпустың құрамына 2,4,6-шептік Орынбор бтальондары, 1-батальонның екі ротасы, полковник Бизянов командалық ететін 4-Орал қазақ полкі мен әскери старшина Назаровтың 5-Орал қазақ полкі, 1-Орынбор қазақ полкі, сондай-ақ Кіші жүздің батыс бөлігінің билеуші сұлтаны подполковник Баймағамбет Айшуақовтың 250 жігіті енді. Отрядтың артиллериялық қару-жарағы күшті еді, онда: 12фунттық екі шойын және 6 фунттық екі зеңбірек, ат жегілетін 14 пұттық екі және таулы жерге арналған 3 фунттык сегіз жеңіл зеңбірек, 6 фунттық алты мортир, екі шойын фальконет, барлығы 22 зеңбірек, сондай-ақ бірнеше қондырғылы зымырандар болды. Маршруттың жолында алдын ала азық-түлік және жем коры бар Жем және Ақбұлақ бекіністері салынды. Алайда 5 мыңнан астам солдат қатысқан осындай орасан зор әскери шара ұзаққа созылған қысқы жорық жағдайларын білмеу себепті мүлде сәтсіз аяқталды. 1839 жылғы 14 карашада жолға шыққан отряд хиуалықтармен шайқастарға дейін-ақ жол-жөнекей мың солдатынан айырылып, 1840жылғы 14 сәуірде Орынборға қайтуға мәжбүр болды.

4.Қоқан хандығының жойылуы. Хиуаның тізе бүгуі. XІX ғасырдың бірінші жартысында Қазақстанның Ресейге бағына қоймаған жерлерін Қоқан феодалдары басып алып, отаршылдық саясат жүргізді. Қоқан ханы Әлімнің (1800-1809) кезінде Сайрам, Шымкент қалалары мен олардың төңірегіндегі біраз жер басып алынса, Әлімнің мирасқоры Омар ханның (1809-1822) кезінде қоқандықтар қазақ хандарының ескі астанасы Түркістан қаласын өздеріне қаратты. Осы кезден олардың Сырдария бойына, солтүстік-батысқа және солтүстік шығыстың Іле аймағына дейінгі қазақ даласының кең байтақ жерін басып алуға ұмтылысы басталады. «1814 жылы өздерінің иеліктерін кеңейту мақсатында қоқандықтар Сырдарияның төменгі ағысына қарай жылжи отырып жергілікті қазақтардың тіршілігіне қол сұғып, олардан зекет, үшір талап ете бастайды» – деп жазды кезінде А.И.Макшеев.

Қоқандықтар Сырдария бойына Жаңақорған, Жөлек, Күмісқорған, Шымқорған, Қосқорған және басқа да бекіністер салды. 1817 жылы Сырдың сол жағында Ақмешіттің құрылысын бастап, келесі жылы оны дарияның оң жағасына көшірді. Сыр бойының қонысына үйренген қазақтар оны тастап кете алмай, Қоқан бектеріне жылына әр киіз үй 6 қой, 24 қап көмір, 4 өгіз теңімен сексеуіл, 1000 бау қамыс төледі, ал диқаншылардан егіннің бөлігі алынды. Сонымен қатар қазақтар мынадай алым-салықтар түрлерін де төледі: ай сайын әр киіз үй бір адамнан, бір аптаға Қоқан бектері мен байларының бау-бақшасын және егістіктерін өңдеу үшін беріп отырды және олар қазақтарды жылына алты рет қамалдағы жұмыстарға салып, атқоралар мен егістік жерлерді тазалауға мәжбүрледі. Қару ұстай алатын әрбір қазақ әскери жорық болған жағдайда жорықтың аяғына дейін қажеттіліктермен қызмет істеу керек болды. Алым-салықтар төлемеген жағдайда қазақ ауылдары талқандалды.

Қоқан хандығының оңтүстік және Сыр бойы қазақтарын бағындырудағы нәтижесі феодалдық әлеуметтік-экономикалық құрылыс үстем етуші феодалдық институттарды кеңейту еді, бірақ патриархалдық-рулық құрылыс та маңызын жоймады.

Қоқан хандығының әлеуметтік-экономикалық қатынасының ықпалымен қазақ қоғамында феодалдану процесі жүрді. Бірақ қазақтардағы қоғамдық қатынастарының сипаты патиархалды-феодалдық негізде қала берді, экономика мен тұрмыста бұрынғы рулық тайпалық дәстүрлер сақталынды. Қазақтардың үй кәсіпшілігі баяу дамыды және дербес қолөнер өндірісі дәрежесіне жетпеді. Сауда формасы болып бұрыннан қалыптасқан тауар-айырбас түрі қала берді. Қазақ қоғамының рулық-тайпалық құрылымы сақтала берді, бірақ туысқандық байланыстар территориялық шаруашылық байланыстарға орын берді. Феодалдық қарым-қатынастармен асқынған рулық тайпалық құрылым рулық-тайпалық күрес формасындағы феодалдық өзара соғыстарды тудырды.

Қоқан хандығы қазақтармен қатынаста тек шаруашылық емес, феодалдық үстемдік пен хандардың деспоттық билігін сақтауға бағытталған әскери отарлау саясатын жүргізді. Сыр бойындағы территориялардағы бекіністердегі қоқандық коменданттар салықтың және әскери-полицейлік қызметтерді атқарды, тек кейбір кездері қазақ феодалдарының жергілікті өзін-өзі басқаруына араласты.

Қоқанға отарлық тәуелділікке тап болған қазақ халқы қатаң феодалдық хандық езгіні бастарынан кешті. Сыртқы қарапайымдылығына қарай салық жүйесі жақсы дамыды.

Барлық шаруашылық процестер мен қоғамның өндіріс өнімдеріне азаматтардың құқықтық талаптарға жылжитын және жылжымайтын мүліктерге салық салынды. Қанаушылық үш формада жүрді: натуралдық, ақшалай, еңбектік. Заңмен бекітілген салықтармен заңдастырылған, дәстүрлі алым-салықтар еңбекшілердің мойнына ілінді, сол уақытта қазақ феодалдары сияқты билік басындағылар салықтық иммунитет пен басқа да жеңілдіктерді пайдаланды.

Сонымен қатар Қоқан хандығының қазақтарды бағындыруы, бірінші кезекте, қауымдардың пайдалануындағы біржақты қазақ ақсүйектерінің иелігінде болған қазақ жерлеріне салық салу арқылы иеленуді көрсетті. Сол уақыттағы қазақтарға Қоқан хандығының үстемдігінің орнауы шаруалардың ғана емес, жергілікті халықтардың да жағдайының өзгеруіне әкеп соқты. Феодалдардың жерді иелену құқығы сақталғанмен меншікке жоғары құқық қазақ феодалдарынан ханға өтіп, рента мен салықтық иммунитет тек хандық билікпен шектелді. Бірақ үстемдік етуші феодалдық таптардың өзінің саясатына сүйенген хандар олармен кірістерін бөлісуге, феодалдарға рентаның бір бөлігін беруге мәжбүр болды. Қоқан хандығындағы қазақ феодалдарының жағдайы табысты болмады. Олардың саясаты әлеуметтік-экономикалық құрылысты өзгертуге және шаруалардың жағдайын жақсартуға бағытталмады, тек хандықтағы саясатқа толық та белсенді қатысу құқығы үшін, өз халқын тонауда көп пайда табу үшін жүргізілді.

Қазақ және өзбек еңбекшілерінің шаруашылық байланыстары бұл екі туысқан халықтардың жақындасуына көмектессе, онда салықтық езгі, қазақ халқын аяусыз тонау оның келешектегі шаруашылықтың дамуын тежеді.

Қазақ қоғамының таптық дифференциясы анық байқалды, бірақ қауым немесе ауыл тұрмысында ол рулық-патриархалды сарқыншақтармен жасырынды. Мұның барлығы еңбекшілердің әлеуметтік наразылығын білдіру формасына ізін қалдырды.

Халықтардың негізгі ашу-ызасы хандық феодалдық деспот пен салық қысымына қарсы бағытталды. Қазақ феодалдары көп ретте халықтардың ашық наразылықтарын пайдаланды. Көтерілісшілердің қозғаушы күші қарапайым халық болғандықтан оның табыстарын бірінші кезекте феодалдар пайдалануға тырысты.

Шаруалардың ұйымдаспаған стихиялы көтерілістері, сол уақыттағы таптық сана-сезімнің әлсіздігі салықтық езгі мен деспотизмнің жойылуына және халықты жеңіліске әкелмеді. Хан әскерлеріне тойтарыс бергенмен еңбекшілер нәтижесінде жеңіліс тауып, көтеріліс басшылығын өз қолдарына алып қойған феодалдар жеңетін.

Сол кездегі халық бұқарасының қозғалысы әлеуметтік жағдайды түбірімен өзгерте алмады және саяси, экономикалық қайта құруға әкеп соқпады. Бірақ күрестердің нәтижесінде әлеуметтік наразылық білдіру тәжірибесі жинақталып, қысымшылық көрген қазақ еңбекшілерінің таптық ынтымақтастығын туғызды.

Қоқан хандығының Оңтүстік Қазақстандағы отарлау саясатын Ресей өз көзімен көре тұрса да, қол астындағы қазақ халқына көмек беруге асықпады, өйткені халықаралық жағдай өте ауыр екенін түсіне отырып, дипломатиялық жолмен шешуді көздеді. ХІХ ғасырдың 50-жылдарына дейінгі аралықта Ресей империясы Қоқан хандығымен сауда-саттық, экономикалық байланысты болса, 50-60 жылдардан кейін Ресей-Қоқан қатынасы әскери-саяси факторларға аяқ басады.

Қоқан хандығындағы ішкі қайшылықтар, әлеуметтік таптық және ұлт-азаттық күрестер Қоқан хандығының құлауына әкеп соқтырды. Қоқан хандығының қанаушылық саясаты Ресей империясының “Шығыс саясатын құтқарушылар” есебінде көрінді.

5.Арал бойы қазақтарының Хиуалықтар мен Ресей басқыншыларына қарсы

күресі. Қоқан, Хиуа хандықтары сияқты сыртқы жаулардың дүркін-дүркін шабуылынан өз ішінде болып тұратын руаралық талас-тартыстардан Сыр, Арал бойындағы қазақтардың қалың бұқарасы әбден қажыды. Олар тыныштық өмірді аңсады және сол бейбіт өмірді Ресей ғана әкеледі деп сенді. Сондықтан қазақтар Сыр бойына келген орыс әскерлері мен қоныс аударушыларды шын достық пейілмен қарсы алды. Бұл сыртқы және ішкі саяси экономикалық қайшылықтардан туған қажеттілік еді. Жанқожаның және оның айналасындағы қазақтардың мұндай достық ықыласы жөнінде орыс офицерлері: «Қоқан, хиуалықтарды қырғыздардың қас жауы деп есептейтін Жанқожа біздің Сырға қоныс тепкен кезімізде ең бір табиғи сенімді, өте қажетті одақтасымыз болды» деп жазды.

1849 жылдан бастап Хиуа тарапынан болатын шабуылдар тоқтай бастады да, бірақ Қоқан тарапынан төнген қауіп күшейе түсті. 1849 жылы 5 мамырда старшындар Сұлтанмұрат Мамаев пен Жұбат Байсуовтың айтқан мәліметтері бойынша қоқандықтар найзамен, қылышпен, мылтықпен қаруланып шөмекей руының Сарықасқа бөлімінің ауылдарын талқандап 15000 қойды, 2000 түйені, 500 жылқыны айдап әкетіп, барлық мүліктерін, 52 қызды алып кетеді.1850 жылы 16 ақпанда өзбек пен қоқан қазақтарынан тұратын Қоқан отряды Қоқан ханына салық төлемегені үшін Сырдария өзенінің оң жағасында көшіп жүрген шөмекей руы қазақтарының 20 ауылын талқандап, 5 еркек пен 1 әйелді өлтіріп, 25000 қой мен 1000 жылқы айдап кетеді. Тоналған ауылдар Қарақұм мен Ырғызға, яғни Қазақстандағы Ресей территориясына көшті. 1850 жылы қазақтар 50000 бас малынан айрылған. 1851 жылы қоқандықтар жоғарыда көрсетілген көп малды айдап әкеткен. Бұған шыдамаған сұлтан Алтынғазы Нұрымов өзінің аулына келген қоқандық қазақтарды ескертті. Өз кезегінде Алтынғазы сұлтан жоғарыда айтылған барымта үшін қоқандықтардың көмегімен араздасушы қазақтармен талқандалып тоналды. Бұл іске Жанқожа қатысты. Ол өзі үшін сол кезде Аралда 100 казак пен 30 адамнан тұратын жаяу әскер бекінген Райым бекінісінің комендантынан көмек сұрайды. Комендант қауіптің барын көріп, яғни өз жағына қабылдауға мәжбүр болып, бекіністен көмек беруге шығатынын білдірді. Жанқожа орыстармен бірге өзінің ескі жаулары қоқандықтарды өлтіріп, Қышқорған бекінісіне жылжып, оны басып алып, қазақтарды ауыр езгіден уақытша босатып, атын Ақмешітке дейін таратады. 1851 жылы көктемде генерал Обручев аймақты басқаруда генерал-адъютант Перовскиймен ауыстырылды. 1851 жылы 29 мамырда Перовскийдің аймақты басқаруға келісуі, орыс үкіметінің Орта Азия бағытындағы саясатының қол жеткен нәтижесінің дәлелі болып табылады. Ішкі саясаттың негізі өзгеріссіз қалды, оның пікірінше, қазақтар бізге көшпелі халық ретінде керек, олардың отырықшылыққа көшуі Ресей үшін зиянды.

Обручев Жанқожаны марапаттаған болатын, ал жаңа губернатор өзінің оған мұқтаж еместігін және даланы сұлтан-билеушілермен басқара алатындығын көрсеткісі келді. Бірақ Жанқожа әр түрлі амалдармен қабылдамады. Осы жағдайға байланысты губернатор оны қазақтарды басқару құқығынан айырды, содан соң бұйрықпен есауыл атағын алды. Осы әрекеттері арқылы ол сенімді бағыныштыдан ашық жауды жасады. Бұған қоса батырдың Перовский мейірбандығына кірген Ермұхамед Қасымов сұлтанмен рулық басарыздығы болатын. Ермұхамед сұлтанды халық «Елікей» деп атаған. Бұл оқиға жөнінде нақтырақ айтсақ: «Біз Хиуа ханы тағайындаған Елікейдің Сырдағы қазақтарды басқарғанын, Жанқожаға қарсы күресінен көреміз. Бірақ Елікей жаман хиуалық билеуші болды. Қуаңдағы (Сырдың жағасы) қазақтарды басқара отырып, олардан және керуендерден көп алым-салық алып отырды. Мұны білген Хиуа ханы оны Хиуаға шақыруға мәжбүр болды.

Сырды жайлаған орыс шенеуніктерінің, Арал бекінісінің коменданты Энгман мен сыртқы істер министрі Осмоловскийдің алдауға түспейтінін біліп, ол Хиуаға жақындайды. Ал Хиуа ханы болса, оған көмектесемін деген желеумен отбасын босатады. Ханның аяқ астынан жұмсақ болуының себебі осы. Елікейдің қысымы Энгманды оларға қарсы шаралар қолдануға мәжбүр етті, бірақ Перовский алдында шекаралық комиссияның төрағасы генерал-майор Ладыжинский сұлтанды жақтады. Осы уақыттан бастап Елекей жазасыз Сырда билігін жүргізе берді.

Райым бекісінісінің бастығының міндетін атқарушы майор Дамис 1850 жылы 26 тамызда Қоқан иелігіндегі қазақтар Қазалы, Арықбұлақ төңірегіндегі елдерді шауып кеткені туралы мәлімет алып, жүздеген әскер, зеңбіректермен қаруланып, Қараөзек пен Жамандария арасындағы «Қос қорған» бекінісіне 8-қыркүйекте шабуыл жасап, басып алады. Бекініс бастығы мырза Райым қолға түседі. «Жауап алу кезінде мырза Райым қазақтардың тонаушылық соғысына қатыспағанын, бірақ бұл шапқыншылықты Қоқан хандығы иелігіндегі Табын руының батыры Байқадамды өлтіргені үшін, шектілерден кек алу мақсатымен, 400 қазақ пен 10 қоқандықты ертіп Ақмешіт маңында көшіп жүретін Бұхарбай батыр жасағанын айтты».

Осы жылдары кезекпен барымталасқан шапқыншылық екі жақтан да жиілеп кеткен еді.

Қазақтардың ауылдарын шауып, кейін оралған қарақшылар тобырын келесі күні орыстар қуып жетіп, 100 қоқандық пен 3 хиуалықты өлтіреді және көптеген адам жараланды. Өлгендердің ішінде Қосқорған бекінісінің бастығы Чунук-Чукмардың (Шонық-Шоқпар) денесі ұрыс даласында қалды. Бұл ұрыста белгілі батыр Байқадамның інісі, қазақтардың басшысы Бұхарбай Ағайдаров (әкесінің аты қате кетуі мүмкін) ауыр жараланады.