Шағын жинақты мектептегі тәрбие үрдісі – бұл бірдей мақсатқа бағынушы тәрбиелік жағдайлардың (тәрбиелік жұмыстың) дамушы
тізбегі. Ол ортақ принциптерге сүйеніп, ортақ заңдылықтарға бағынады.Я.Корчактің айтуы бойынша «бала - өзін еркін сезінбейді шынжырлар
үшін қайғырады, бостандықты сағынады. Бірақ ол оны таба алмайды,өйткені тәрбиелеу формалары өзгергенмен, оның мазмұны тыйым
салулармен мәжбүр етулер өзгермейді. Біз ересектердің өмірін өзгерте алмаймыз, өйткені біз құлдықта тәрбиеленгенбіз, біз балаларға бостандық бере алмаймыз, өйткені өзіміз кісендеуліміз». Бірақ ақырында біздің мектептерімізде шынайы жаңа педагогикалық қарым-қатынастар дамуда. Шағын жинақты мектептегі тәрбиелік процесстің ерекшеліктері келесі шарттармен аңықталады:
а) үлкен қалалардан шалғайлықпен;
б) адамдар арасындағы қалыптасқан қарым-қатынаспен;
в) елді-мекендегі басқа да мәдени орталықтардың болмауымен;
г) коммуникациялық тұрақсыздықпен (телевидение, почта).
Тәрбиелік жұмыстардың сапасына елді-мекеннің аз ғана бөлігі мұғалімдермен оқушылар ғана әсер етеді. Сыныптан тыс үйірмелердің жұмысын ұйымдастырушы қызметкерлер жоқ. Осыған орай, мектеп балалармен және ересек тұрғындармен тәрбиелік жұмыс атқаратын
орталыққа айналады, ал мұғалім – оны ұйымдастырушы және өткізуші болып табылады. Шалғай ауылдарда өскен балалар өмірмен тәрбиеленген болып келеді. Оларда қалалық жерде қалыптасуы қиын қасиеттер қалыптасады. Бұл жерде барлық балалар мен ересектер бірін-бірі таниды. Тәрбиелік жұмыстарды жартылай жоюшы ананимділік пен немқұрайлылық жоқ. Балалар тең жасты ұжымда дамиды. Олар жылы шырайлылықпен, ашықтықпен, қарым- қатынасшылдықпен ерекшеленеді. Осы және басқа да қасиеттерді қайтадан қалыптастыруға тура келмейді. Өмір сүру шарттарының қарама-қайшылықтарынан туындайтын тек сол сапалар педагогикалық коррекцияға жатады. Қызбалық, төбелесу, өзін- өзі ұстай алмау, еріншектік, ұқыпсыздық, жауапсыздықтар тәрбиелеу жұмысының негізгі пәні. Шағын жинақты мектептердің оқытушыларын сипаттайтын ең жақсы қасиеттері - олар идеал іздемейді, көпшілік сөздермен жасырынбайды күнделікті, бастапқы тұлғаның бітістерімен жоғары қасиеттерді өз-өзінен пайда болдырады. Шағын жинақты мектептерде тәрбие жұмысы 3 топтан құралған.
1) Сабақтағы тәрбие жұмысы;
2) Сыныптан тыс және сабақтан тыс тәрбие жұмысы;
3) Елді-мекендегі қоғамдық орта.
Тәрбие жұмысы тәрбие ісі формасында жүргізіледі. Осының негізінде әрекетті және комплекстік екі тұрғы белгілі. Біріншісі, әр түрлі
жағдайдағы оқушылар арасында ұйымдастыру, танымдық, еңбек, қоғамдық, спорттық және еркін қарым-қатынас, ал екіншісі барлық
әрекеттердің бірігуін қамтамасыз етеді. Тәрбие жұмысы әдептілік, әдемілік, ақыл-ой еңбекті өзінің құрамына біріктіреді. Тәрбие мақсатында
басымдылық нақты істерді анықтайды.
