І капіталу, якая адпавядае капітальнай тэорыі

Гэта прынцыпова новы падыход, які не выкарыстоўваецца ні айчынным рахунказнаўствам, ні замежным. Яго перавагай з’яўляецца магчымасць ухілення двух галоўных недахопаў сучаснай метадалагічнай канструкцыі раздзела бухгалтарскага балансу “Капітал і рэзервы”, якія заключаюцца ў неэфектыўным для інфармацыйнага забеспячэння ўпраўленчага апарату структурыраванні крыніц уласнага капіталу і сальдавым прынцыпе яго адлюстравання, які не дае магчымасці раскрыць у поўнай меры дынаміку ўнесенага ўласнікамі капіталу і прырашчэння капіталу ў выніку гаспадарчай дзейнасці арганізацыі. Аб скажэнні структуры балансу ў выніку пермутацыйных абаротаў на некалькіх рахунках для ўліку аднаго і таго ж аб’екта пісаў у 1930 г. Я. М. Гальперын [Гальперин, Я. М. Очерки теории баланса: по лекциям, читанным в Тифлисском счетном институте /Я. М. Гальперин. — Тифлис: Издание государственных курсов промышленно-экономических наук и административной техники, 1930, с. 334]

Улічваючы тагачасную палітыку і ідэалогію, Я. М. Гальперын піша аб вуаліраванні структуры актываў і пасіваў, не ўпамінаючы тэрмін капітал. Аднак вуаліраванне структуры капіталу і прычын яго змянення ў выніку пералічэння яго складальных з аднаго рахунку на другі працягваецца і па сённяшні дзень. У цяперашні час для ўліку капіталу выкарыстоўваюцца рахункі 80 “Статутны капітал”, 81 “Уласныя акцыі (долі)”, 82 “Рэзервовы капітал”, 83 “Дабавачны капітал”, Неразмеркаваны прыбытак (непакрытыя страты) і 86 “Мэтавае фінансаванне”. Аднак нягледзячы на значную колькасць рахункаў яны не дазваляюць вызначыць накопленым вынікам за ўвесь час існавання арганізацыі ні суму ўкладзеных уласнікамі сродкаў, ні велічыню атрыманага чыстага прыбытку, ні памер дывідэндаў і іншых даходаў на капітал, які быў выплачаны ўласнікам. Абумоўлена гэта тым, што адлюстраваны на гэтых рахунках капітал можа трансфармавацца шляхам пералічэння сум з аднаго рахунку капіталу на другі рахунак.

На рахунку 83 “Дабавачны капітал” улічваюцца разнародныя крыніцы капіталу, якія затым змешваюцца на аднайменным артыкуле бухгалтарскага балансу. Такімі неаднароднымі элементамі з’яўляюцца прырост вартасці актываў у выніку праведзенай у адпаведнасці з заканадаўствам краіны пераацэнкі і сума рознасці паміж прадажнай і намінальнай вартасцю акцый. Таму ў балансе, складзеным на аснове капітальнай балансавай тэорыі, яны павінны паказвацца раздзельна.

Згодна з прынятай у цяперашні час методыкай, назапашаная за кошт указаных крыніц велічыня дабавачнага фонду можа затым выкарыстоўвацца на павелічэнне статутнага фонду з адначасовым павелічэннем памераў укладаў уласнікаў, на пакрыццё страт, а таксама на іншыя мэты. Адлюстроўваецца гэта запісамі па дэбеце рахунку 83 “Дабавачны капітал” з крэдытаваннем рахункаў 80 “Статутны капітал” (пасля рэгістрацыі новага статута і новай велічыні статутнага фонду), 84 “Неразмеркаваны прыбытак (непакрытыя страты)” і іншых. Паколькі такая методыка не закранае маёмасць і прыбытак арганізацыі як базы для налічэння падаткаў і ў цэлым не змяняе велічыню капіталу арганізацыі, яна лічыцца правільнай з пункту гледжання дзяржаўных органаў улады. Што тычыцца іншых карыстальнікаў уліковай інфармацыі, то такі падыход пазбаўляе іх важнай інфармацыі для прыняцця рашэнняў аб эфектыўнасці інвестыцый у дадзеную арганізацыю.

Дапушчаныя арганізацыяй страты могуць быць перакрытымі толькі за кошт атрыманага ў папярэднія справаздачныя перыяды прыбытку або таго прыбытку, які будзе атрыманы ў будучыні. Таму пры выкарыстанні для распрацоўкі балансу капітальнай тэорыі артыкул “Неразмеркаваны прыбытак (непакрытыя страты)” павінен пастаянна, з года ў год, павялічвацца на велічыню атрыманага чыстага прыбытку (пасля выплаты ўсіх падаткаў, якія выплачваюцца за кошт прыбытку) і памяншацца на велічыню атрыманых страт. Такая інфармацыя, накопленая ў доўгатэрміновай рэтраспектыве, будзе з’яўляцца фундаментальнай асновай для распрацоўкі фінансавых прагнозаў на будучыню.

Па гэтай жа прычыне атрыманы арганізацыяй чысты прыбытак немэтазгодна памяншаць на сумы выплачаных дывідэндаў або іншых даходаў на капітал. Разам з тым гэта велічыня ўяўляе сабой пэўную цікавасць як для менеджэраў арганізацыі, так і для знешніх карыстальнікаў. У сувязі з гэтым, таксама накопленым вынікам за перыяд дзейнасці арганізацыі, са знакам мінус гэта сума павінна паказвацца ў балансе асобным артыкулам як рэгулятыў да артыкулу “Неразмеркаваны прыбытак (непакрытыя страты)”.

Укладам уласнікаў з’яўляюцца толькі тыя сумы ўнесеных грашовых сродкаў або вартасць маёмасці, якія яны заплацілі за акцыі, паі або долі ў маёмасці арганізацыі. У цяперашні час гэта велічыня ўлічваецца на рахунках 80 “Статутны капітал” і 83 “Дабавачны капітал” з адлюстраваннем на двух аднайменных артыкулах у балансе. Трэба заўважыць, што балансавы артыкул “Статутны фонд” не нясе новай інфармацыі ў параўнанні з аднайменным артыкулам балансу за папярэдні перыяд. Ён змяняецца толькі ў тым выпадку, калі ўласнікі вырашылі перарэгістраваць статут і павялічыць або паменшыць статутны фонд, што адбываецца вельмі рэдка. Таму велічыня статутнага фонду можа прыводзіцца як даведачная інфармацыя за балансам.

У правай частцы балансу, якая называецца “Крыніцы капіталу”, неабходна выдзеліць суму, фактычна ўнесеную акцыянерамі, пайшчыкамі або іншымі ўласнікамі ў капітал арганізацыі. Для гэтай мэты могуць выкарыстоўвацца два наступныя артыкулы: “Уклады ўласнікаў” і “Уласныя акцыі (долі), выкупленыя ў акцыянераў (заснавальнікаў)”. Апошні артыкул паказваецца са знакам мінус і аднімаецца ад сумы, паказанай па артыкуле “Уклады ўласнікаў”. Сума даацэнкі, безумоўна, не з’яўляецца новым укладам уласнікаў, таму яна павінна паказвацца ў балансе асобнай пазіцыяй як змяненне вартасці маёмасці.

Што тычыцца артыкула “Рэзервовы капітал”, то неабходна адзначыць наступнае. Як самастойная крыніца капіталу ўказаны фонд значэння не мае, паколькі ствараецца за кошт капіталізаванага чыстага прыбытку арганізацыі, для чаго робіцца запіс па дэбеце рахунку 84 “Неразмеркаваны прыбытак (непакрытыя страты)” і крэдыце рахунку 82 “Рэзервовы капітал”. У выніку такой праводкі структура капіталу практычна не змяняецца, а ўся сума заробленага арганізацыяй капіталу, уключна з той часткай, якая была накіравана ў рэзервовы фонд, як знаходзілася ў гаспадарчым абароце, так і будзе знаходзіцца. Таму пры складанні балансу на аснове капітальнай тэорыі двух радоў рахункаў неабходнасць у выдзяленні такога артыкулу як “Рэзервовы фонд” адсутнічае.