Управление судами при буксировке следует рассматривать с момента начала их движения. Особенности управления судами при буксировке необходимо делить на три момента: начало движения, непосредственно буксировка, остановка движения.
Начало движения:
• разгоняться постепенно с небольшим ускорением, т. к. при движении с большим ускорением могут возникнуть в буксирной линии чрезмерные усилия;
• после того, как буксирный трос начнет обтягиваться – застопорить машину, а потом постепенно увеличивать скорость до скорости буксировки;
• расчетную длину буксирной линии установить после выхода на достаточную глубину;
• после набора расчетной скорости буксировки осмотреть буксирное устройство. Если буксировка осуществляется на нескольких тросах, необходимо выровнять их натяжения.
• у места, где возможна отдача буксирного троса, должен быть инструмент, позволяющий или перерубить буксирный трос, или привести в действие отдающее устройство. Может быть предусмотрено перенесение нагрузки на страховочный трос в случае обрыва основного буксирного троса. На корме буксирующего и на носу буксируемого судов должна быть установлена вахта для наблюдения за работой буксирного устройства.
Буксировка:
• не располагать курс по волне или против волны, так как в этом случае возникают максимальные усилия в буксирной линии;
• длину буксирной линии необходимо иметь такую, чтобы оба судна одновременно всходили на волну и спускались с нее;
• длину буксирной линии необходимо иметь такой, чтобы рыскание буксируемого судна было минимальным, при этом:
- чем больше скорость буксировки, тем больше рыскание буксируемого судна;
- чем короче буксирный трос, тем порывистее рыскание;
- чем длиннее буксирный трос, тем дальше отходит буксируемое судно от курса, но рыскание не порывистое, что позволяет рулевому удерживать судно на курсе;
• увеличение расхождения судов может достигаться уменьшением скорости буксировки, однако при этом следует помнить, что уменьшение скорости буксировки приводит к ухудшению управляемости обоих судов;
• изменять курс относительно фронта волны следует с уменьшением скорости, чтобы не привести к увеличению бортовой качки;
• курс буксируемого судна располагать по кильватерной струе, при изменении курса – держаться ее наружной кромки;
• не проводить резких и больших изменений курса;
• уменьшать длину буксирной линии при плавании на мелководье.
Остановка движения:
• при экстренной остановке буксировщика следить за тем, чтобы не произошло навала на него;
• при временной остановке на большой глубине необходимо иметь в виду, что могут сблизиться друг с другом под действием веса буксирной линии;
• при подходе к месту отдачи буксирного троса (к месту окончания буксировки) необходимо постепенно снизить скорость;
• отдачу буксирного троса производить там, где глубина позволяет ему лечь на грунт;
• отдачу буксирного троса на большой глубине производить на ходу и осуществлять ее на буксировщике;
• отдачу буксирной линии производить тогда, когда масса ее оставшейся части будет такой, что подъемные устройства на буксируемом судне будут способны выбрать ее из воды.
Сон на кургане. Абраз I.
СОН НА КУРГАНЕ
У чатырох абразах
АБРАЗЫ
I. У ПУШЧЫ
Сам. Русалкі
II. НА ЗАМЧЫШЧЫ
Сам. Чорны. Відмы.
III. ПАЖАРЫШЧА
Сам. Пагарэльцы. Вясельная дружына. Прыстаў.
IV. У ШЫНКОЎНІ
Сам. Шынкар. Дзяўчаты. Госці. Стражнік.
I. У ПУШЧЫ.
Восень. Ноч. Лес. Глуха шумяць калыханыя ветрам елкі і сосны; скрыпяць асіны і бярозы; з шэлестам валіцца на зямлю трупяжоўтае лісце. Паміж трох адвечных дубоў — мохам і галлём усланы ўзгорак-курган: над ім, зачапіўшыся валасамі за галіны дубоў, вісяць тры русалкі і калышуцца. З усёй мячціны вее бязлюддзем, чарам і жудою.
Русалкі
(разам)
Гу-та-та, гу-ля-ля,
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Ад сучка да сучка,
Ад куста да куста!
Ха-ха-ха! Вось яно,
Вось русалак жыццё,
Пушча — сосны, дубы —
Вось і царства усё.
Жывём самі сабой,
Самі ўмеем мы жыць, —
Ніхто есць не дае,
Не дае ніхто піць.
Днём ляжым, днём маўчым,
Як не жывы мы днём,
А як ночка прыйшла —
Мы жывём, мы пяём.
Так калышамся мы
Ад куста да куста...
Гу-та-та, гу-ля-ля,
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Чуваць, затрашчалі сухія сучкі ад нечыіх ног.
1-я русалка
Ці вы чулі, ці не?
Штось трашчыць каля нас.
2-я русалка
Чула таксама я,
Вось напроці якраз.
3-я русалка
Пэўна, воўк ці мядзведзь,
Бо хто ж гэтай парой?..
Як вядома, хадзіць
Яны любяць сюдой.
1-я русалка
Стукат толькі дзвюх ног.
2-я русалка
Ну, і што ж там за дзіў:
Ў госьці к нам чалавек,
Не інакш, заблудзіў.
Усе тры
(разам)
Чалавек, чалавек!
Нездарма пелі мы.
А цяпер хто куды,
Як начніцы, як сны.
(Адчэпліваюцца і разбягаюцца.)
Сам
(выходзіць, разглядаючыся)
Хаджу і блуджу я
Ўжо колькі гадзін
І, дзе ні ступлю я,
Не бачу пуцін.
Дубы ды хваіны,
Бярозы, вязы;
Скрыгочуць асіны,
Шыпяць верасы.
Кругом нейкі шорах;
Жуда, пустата;
Па долах, па ўзгорах
Лягла цемната.
То нешта смяецца,
То нешта пяе,
То кліча, здаецца,
То тут жа снуе.
Гоп, гоп! Не чуваці!..
Адказу няма.
Ой, пушча, ой, маці!
Ты зводзіш здарма.
Ох, зводзіш здарма ты,
Наслаўшы ламоў!
Я траплю дахаты,
Я траплю дамоў!
(Пайшоў далей, разглядаючыся.)
Русалкі
(выбегшы з-за кустоў, разам)
Ха-ха-ха, вось дык госць,
Як з зямлі, як з травы!
Чалавек, як і ёсць —
З галавой і жывы.
Ці сюды, ці туды,
Ад калоды, ад пня.
Ўжо не выйдзе ад нас
Аж да белага дня.
Гу-та-та, гу-ля-ля,
Аж да белага дня!
1-я русалка
(чапляючыся зноў за сук валасамі)
Як люблю я, люблю
Гутатацца вось так!
Як бы дзе на градзе
Зацвітаючы мак.
Помню, гэта было
На зямлі між людзьмі:
Як любіла ж яго
Сэрцам, думкай сваймі!
Як бажыўся ён мне,
Што так любіць і ён.
Колькі ночак звялі,
Сон ішоў нам не ў сон.
Сон быў гэта, ах, сон.
Зноў зіма па вясне:
Ён пайшоў за другой,
Ён пакінуў мяне.
І тады, ах, тады
Адна сцежка была —
Ці ў раку, ці ў пятлю...
Ну — ў пятлю я пайшла.
І за тое люблю
Гутатацца вось так,
Як бы дзе на градзе
Зацвітаючы мак.
Усе тры
(разам)
Гу-та-та, гу-ля-ля,
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Як бы дзе на градзе
Зацвітаючы мак.
2-я русалка
(сядаючы пад дубам)
Я сядзець так люблю, —
Гэта мой трон-пасад:
Бо ж я княжнай была
Таму лет сто назад.
Прыгажэй за мяне
Не было наўвакруг;
Шмат пакорных тады
Ў сябе мела я слуг.
Найвярнейшы адзін
З іх мяне спадабаў:
Як шалёны хадзіў,
У мой бок паглядаў.
Знала мукі яго
Я усе навылёт;
Як смяшыў, ах, смяшыў
Яго сумны паглёд.
Тады сэрца ў мяне
Не было ці было...
Княжне меці яго —
Не да твару ішло.
Князь багаты, стары
Ажаніўся са мной,
А мой верны слуга
Заручыўся з ракой.
Вось за тое й сяджу —
Гэта мой трон-пасад,
Бо ж я княжнай была
Лет таму сто назад.
Усе тры
(разам)
Гу-та-та, гу-ля-ля,
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Бо ж я княжнай была
Лет таму сто назад.
3-я русалка
(ходзячы па капцы)
Я снаваці люблю
То сюды, то туды,
Ўспамінаючы свой
Век з людзьмі малады.
Мы жылі удваіх,
Як дзве рыбкі ў вадзе;
Ён нідзе без мяне,
Без яго я нідзе.
Як любіліся мы,
Як быў ясен прастор!
Плялі думкі свае
З сонца, месяца, зор.
А пасля ад мяне
Адарвалі яго...
Ў дальню даль павялі,
А за што і чаго?
У мяне ж, ах, прыйшло
дзіцянятка на свет;
Хлопчык мілы такі,
Як бы з кветак букет.
Стыдна стала ўжо тут
Мне за долю сваю...
Я ў пялёнках яго
Закапала ў зямлю.
Як нябожчык, жуда
Мяне ўсю абняла:
Я у горад адтуль
Пабрыла, уцякла.
Ну, пасля гарадскі
Брук мяне адалеў:
Хто мне лепей плаціў,
Ласкі лепшыя меў.
З віном слёзы піла,
Час маланкай ішоў;
Не стрывала і там —
Уцякла ўжо дамоў.
Сцюжай выла зіма,
Сцежку снег засыпаў;
Даплялася сяк-так,
Дзе маленькі мой спаў.
Абняла курганок,
Слёзы беглі з павек,
І заснула я там,
Ах, заснула навек!
І за тое сную
Так сюды і туды,
Ўспамінаючы свой
Век з людзьмі малады.
Усе тры
(разам)
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Так сюды і туды,
Ўспамінаем мы свой
Век з людзьмі малады.
Чуваць, зноў затрашчалі сукі.
1-я русалка
Зноў трашчыць у кустах.
3-я русалка
Гэта, знаць, любы мой
Ўжо вярнуўся ка мне
Са старонкі чужой.
1-я русалка
Не, не твой, але мой
Зменнік той ходзе, знаць, —
Зноў мяне палюбіў,
Будзе зноў цалаваць.
2-я русалка
І ні твой, ні яе,
А мой верны слуга
Княжну ўспомніў сваю
І ідзе, як мага.
3-я русалка
(як бы сама да сябе)
Мо нябожчык сынок?..
1-я русалка
(як раней)
Мо татуля сівы?..
2-я русалка
(таксама)
Мо стары князь, мой муж,
Ка мне йдзе — як жывы?..
Усе тры
(разам)
Ну, ў кусты, хто куды!
Хай жа йдзе маладзец,
Пакуль блуду яго
Не надыдзе канец.
(Разбягаюцца.)
Сам
(разглядаючыся)
Не слеп я, здаецца,
Здаецца, не п'ян, —
Зноў гэтае месца,
Той самы курган.
І ногі прысталі,
І хочацца спаць,
А сцежкі, чым далей —
Не знаць і не знаць.
Ці кінуў хто ўрокі
У кожны тут кут,
Ці ведзьмы ўнарокі
Мяне водзяць тут.
Так шумы пужаюць,
Чуць што дзе дрыгне;
А дома чакаюць
Даўно ўжо мяне.
Гоп! гоп! Не чуваці,
Адказу няма.
Ой, пушча, Ой, маці,
Ты зводзіш здарма!
Жартуеш здарма ты,
Наслаўшы ламоў!
Я траплю дахаты,
Я траплю дамоў!
(Ідзе далей.)
Русалкі
(выбегшы, разам)
І не наш, і нічый, —
Так сабе чалавек.
1-я русалка
Для спачынку яму
Я прыдумала лек.
2-я русалка
І мне ведама ўжо.
3-я русалка
Знаю я. Як не знаць?
Усе тры
(разам)
Вось тут, на кургане,
Яго ўложым мы спаць.
(Чапляюцца зноў валасамі за сукі і калышуцца.)
Ха-ха-ха! Сёння ўжо
Ён не выйдзе адсюль.
Гу-ля-ля, гу-тта-та!
Гу-та-та, гу-та-туль!
1-я русалка
Ах, успомніла я
Сваё ўлетку жыццё;
Пільнавала тады
Я за вёскай жытцо.
Ужо спелы былі,
Як адзін, каласкі;
Вецер іх калыхаў
Вось так, так на бакі.
Ласкаталі так мне
Яны твар, валасы;
Ласкатала іх я
Ад расы да расы.
Пільнавала іх я;
Ажно раз, нада днём
К ім кабета ідзе,
Проста йдзе з фартухом.
Вочы ўпаўшы ў яе,
Не вясёла яна,
І худая уся —
Косць ды скура адна.
Як прыйшла, ды скубель
Каласкі так мае,
І адзін за другім
У фартух, як свае.
А я шась! а я ў смех!
Зняў кабеціну страх.
Ды наўцёкі адтуль,
Толькі чула я — ах!
Развязаўся фартух,
А яна ўсё бяжыць,
І рассеяла так
Каласкі па мяжы.
Ах, як смешна было!
Як смяялася я!
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Гу-та-та, гу-ля-ля!
Усе тры
(разам)
Ах, як смешна было!
Ну, яна, ну, сям'я!
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Гу-та-та, гу-ля-ля!
2-я русалка
(адчэпліваецца і садзіцца пад дзеравам)
Ўжо нядаўна было;
Пільнавала ў аўсе
Так я грушу адну, —
Бач, хлапца к ёй нясе.
Абарваны такі,
Адно зрэб'е на ім;
Босы быў і усім
Тросся целам худым.
Як да йгрушы дабег,
А ўжо быў на ёй плод,
Зірнуў, плюнуў ў руку, —
І на йгрушу, як кот.
Як да верху далез,
Давай дзіч тую рваць
І за пазуху ўсё
Напіхаці, хаваць.
А я тут галінкой
Па камлі грушы хлоп!
Ды вось як: сучком трэсь —
(Паказвае.)
Зляцеў хлопец, як сноп.
Летучы, зачапіў
Кашулёнаю сук,
І з-за пазухі ўсе
Грушы кучай стук-стук!
Не збіраў, паляцеў —
Уцякаў, як быў дуж.
А я ў хохат, у смех
І з хлапца, і з ігруш.
Ах, як смешна было!
Як смяялася я!
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Гу-та-та, гу-ля-ля!
Усе тры
(разам)
Ах, як смешна было!
Ну, яна, ну, сям'я!
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Гу-та-та, гу-ля-ля!
3-я русалка
(адчэпліваецца і снуе па кургане)
Ах, і здарыўся мне
Такжа сёлета смех.
Пільнавала лажка,
дзе быў блізка начлег.
Траўка ладна ужо
Ад зямлі адышла
І панаднай была
Для каня, для вала.
Меў на воку яе,
Як хто толькі зірнуў;
Аж смяльчак раз адзін
Так яе не мінуў.
Ночкай цёмна было,
Як на дне у вадзе;
Хмары месяц звялі,
Зоркі такжа нідзе.
Я ў травіцы сяджу,
Бачу: нейкі бядак
На худзенькім кані
Падцікаецца так.
Сядзіць конна, а ўвесь,
Як асіна, дрыжыць;
Падабраўся к лажку,
Як сава, ўкруг глядзіць.
Конь пыпаў да травы
І са смакам скубе;
Вельмі голадзен быў —
А я шась так сабе!
(Паказвае.)
А конь скок! ды наўцёк
Ува ўсе капыты.
А яздок аб зямлю...
Ўстаў, паплёўся ў кусты.
Адну толькі нагу,
Як калеку, валок,
А я ў хохат, у смех...
Такі смешны быў скок.
Усе тры
(разам)
Ах, як смешна было!
Ну, яна, ну, сям'я!
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Гу-та-та, гу-ля-ля!
1-я русалка
Але ж дзе, але дзе
Гэты наш маладзён?
2-я русалка
Мы тут пелі сабе,
А на сцежку ўзбрыў ён.
3-я русалка
Не яму пуціну
Ў гэтай пушчы знайсці.
Усе тры
(разам)
Пушча наша для нас —
Яе нашы пуці.
2-я русалка
А каб пэўна было,
Пашукаць трэба нам.
Усе тры
(разам)
Пашукаць, паглядзець
Там і тут, тут і там!
(Разбягаюцца.)
1-я русалка
(па хвілі варочаецца)
Ха-ха-ха! блудзе ўсё, —
разглядае кусткі;
З рук і ног кроў цячэ,
Сумны, бледны такі.
3-я русалка
(выбягаючы)
Ха-ха-ха! блудзе ўсё.
то аб пень, то аб лом.
І на неба глядзіць,
Як бы там яго дом.
2-я русалка
(выбягае)
Ха-ха-ха! блудзе ўсё,
З сучкоў знакі кладзе,
Каб другі раз не йсці,
Перайшоў ужо дзе.
Усе тры
(разам)
Прыйдзе, прыйдзе сюды,
Хоць бы млеў, хоць бы чэз,
І засне, ах, засне,
Як бы ноч, як бы лес.
1-я русалка
Стойце! Чую трэск я.
2-я русалка
Ўжо ідзе.
3-я русалка
Ах, як кот!
Усе тры
(разам)
А цяпер хто куды!
Песні ў ход! Чары ў ход!
Разбягаюцца, толькі зблізу чуваць з трох бакоў іхны смех і «гу-ля-ля, гу-та-та».
Сам
(змучыўся, чуць ідзе)
Ўжо змогся саўсім я,
Змагла мяне цьма,
А сцежкі-пуцінкі
Няма як няма!
Спаткаў і ваўка ўжо —
Зуб ляскаў аб зуб;
Сава праляцела
І села на дуб.
З-за пня выбег заяц
І ў гушчу пабег, —
А гэткі быў белы,
Як вапна, як снег.
Лізнула гадзюка
Хвастом каля ног,
Пабегла і недзе
Схавалася ў мох.
Ах, болей хадзіць, так
Блудзіць не магу!..
І сон не астаўся
Сабой у даўгу.
Пара адпачыці,
дыхнуці пара,
Хутчэй мо на небе
Узойдзе зара.
(Садзіцца на кургане.)
Ах, як тут выгодна! —
Узгор, як пакой —
Мох, лісце, чарнобыль, —
Лес над галавой.
Ах, ах, як жа слаўна
Тут можна заснуць!
(Прыслухоўваецца.)
А ўсё нейкі шорах
Як чуць, так і чуць...
(Відам салавее.)
Ох, муцяцца думкі,
Павекі — як звон!..
Хацінка... сямейка...
Ах, сон, ты мой сон!..
(Засыпае.
Русалкі выходзяць з укрыцця.)
1-я русалка
(нагінаецца і ўглядаецца на Сама)
Ах, прыгожы які!
2-я русалка
(як і першая)
І які малады!
3-я русалка
(таксама)
І чаго ж, і нашто
Заблудзіў аж сюды?
1-я русалка
Як ён люба злажыў
Ручкі пад галаву!
2-я русалка
Як снапок, гэтак лёг
Тут на мох, на траву!
3-я русалка
Сам сябе усяго
У клубочак сагнуў;
Як адпаўшы лісток,
Як нябожчык, заснуў.
Усе тры
(разам)
Ха-ха-ха! як лісток,
Як нябожчык, заснуў!
2-я русалка
Цяпер сядзем пры ім,
Як тры кветкі ў акне;
Ціха так, каб не знаў, —
Ні на яве, ні ў сне.
1-я русалка
І навеем яму,
Пакуль сонца зірне,
Казку долі яго.
2-я і 3-я русалкі
(разам)
Што?
1-я русалка
Сон на кургане.
Усе тры
(разам)
Гу-ля-ля, гу-та-та!
Пакуль сонца зірне,
Загадаем яму
Сніці на кургане.
Садзяцца: дзве — наабапал — у галаве, адна — у нагах. Ціха, жаласліва пяюць; шум лесу зліваецца з іх песняй.
Спі, наш міленькі саколік,
Госць наш не званы, не сланы!
Дням пагубляў ты даўно лік
Долі сваёй неспыняны.
Мы над табою, мы — цені,
Поля і лесу начніцы, —
Казкай павеўнай асенім
Думкі твае злыбядніцы.
Гу-та-та, гу-ля-ля!
Думкі твае злыбядніцы.
Спі, наш міленькі... Нікому
Гэткага сну не ссылалі:
Будзеш ту дома, за домам,
Будзеш ты бліжай і далей;
Сокалам вольным па свеце
Будуць павевы насіці;
Вогнікі ўгледзіш на цвеце, —
Будуць табе іх гасіці.
Гу-та-та, гу-ля-ля!
Будуць табе іх гасіці...
Спі, наш міленькі... Далёка
Неба глухога світанне;
Будзе нялёгка, нялёгка,
Покі дзень новы настане.
Мы цябе тутка атулім
Ласкай сваёю і песняй,
Песняю — лю-лі, ой, лю-лі!
Гэтак панадна, уцешна.
Гу-та-та, гу-ля-ля!
Гэтак панадна, уцешна...
Спі, наш міленькі!.. Вы, сосны,
Елкі, дубы і асіны,
Кіньце шумеці жалосна,
Пейце вясёлай часінай.
Выгляні, месяц бяляны,
Светач ад веку да веку;
Сведкаю будзь неабманнай
Гэтагу сну чалавека.
Гу-та-та, гу-ля-ля!
Сведкаю будзь неабманнай
Гэтагу сну чалавека.
