А) Тоқ ішектің ерекшеліксіз ойық жаралы колит ауруы. Аурудың себептері, көріністері, диагнозы, емделуі

Бұ л кө лденең жә не тік ішектердің кілегейлі қ абатының ұ зақ қ а созылатын жаралы-некрозды ауруы. Ауру ә рбір 100000 адамның 1, 2-сінде кездеседі.

Ауруғ а шалдық қ ан ішектің қ абырғ алары ісінеді, қ ызарады, оң ай жарақ аттанады. Кілегейлі қ абатына кө птеген эрозиялар мен ойық жаралар, олардың тү бінде қ анағ ыш тамырлар бар. Жаралар терең деп перфорация беруі мү мкін, кілегейлі қ абаттың беті ірің ді кілегеймен жабылғ ан. Аурудың ө те ауыр тү рінде кілегейлі қ абат ү лкен аймақ та сыдырылып қ алады. Аталғ ан ө згерістер кө лденең жә не тік ішекті толық немесе олардың жеке бө лшектерін қ амтиды.

Аурудың жедел, шапшаң, созылмалы тү рлері бар. Шапшаң тү рінде ішектен қ ан ағ уы, перфорация, уландыру салдарынан науқ астың аурудың алғ ашқ ы кү ндерінде немесе айларында ө луі мү мкін. Дегенмен, кө бінесе аурудың созылмалы - қ айталанбалы тү рі кездеседі. Ойық жаралы колиттің барлық тү рлерінде қ ан азаюы байқ алады.

Бұ л ауру туралы бірінші хабар 1669 жылдан басталады. Осы жылы Сиденгам " қ анды тышқ ақ " ауруы туралы жазғ ан. 1842 ж. Рокитанский колитте байқ алатын морфологиялық бұ зылыстарды тексеріп, бұ л аурудың жеке ауру екендігін дә лелдеген.

Бұ л аурудың кө птеген аты болғ анымен ең жиі пайдаланылатыны жә не аурудың ерекшелігін кө рсететін аталуы – ерекшеліксіз ойық жаралы колит.

Аурудың ерекшеліктерімен клиникасын анық тау ректороманоскопия қ олданылғ аннан басталады. Алғ ашқ ы толық тексеріс 1925 ж. орындалғ ан (Мейо, Робсон, А.В.Тихонов).

Бұ л ауруды хирургиялық тә сілмен емдеуді 1913 ж. В.А.Оппель қ олданғ ан. Аурудың жиі кездесетіндігінен I960ж. Америкада бұ л ауруды емдеу комитеті кұ рылғ ан.

Аурудың этиологиясы мен патогенезінің бірнеше теориялары белгілі:

а) Инфекциялық теория – колитті дезинтерияның жалғ асы санайды. Бірақ та, жаралы колитті шақ ыратын ерекше микроорганизмнің табылмайтындығ ы аурудың басқ ада кө птеген себептерінің маң ызын кө рестеді. Сондық тан бұ л теория дұ рыс емес.

б) Ферментативті теория - ішектің клегейлі қ абатына протеолитті ферменттер ә сер етеді. Бірақ та ойық жаралы колитте кездесетін ферменттік бұ зылыстар ауру шақ ырмайды, олар осы аурудың ә серінен басталады. Сондық тан оларды аурудың себебі санауғ а болмайды.

в) Алиментарлы жө не авитаминозды теория - бойынша тағ аммен жә не оны қ абылдаудың ерекшелігімен, бұ зылуымен байланысты саналады.

Расында ұ зақ уақ ыт ашық қ ан адамның ішегінде ерекшеліксіз ойық жаралы колитте кездесетін ө згерістерге ұ қ сас ө згерістер байқ алатындығ ы. Бірақ та ашыну ойық жаралы колит шақ ырмайды.

Витаминдер кемістігі кейбір ауруларды шақ ыратындығ ы белгілі (спру, пеллагра), бірақ та тек витаминдер кемістігі колит ауруын шақ ыра алмайды.

г) Лимфа тамырларының бітелуі теориясы.

д) Вегетативті нерв жү йесінің бұ зылу теориясы. Психикалық бұ зылыстар ә серінен ішектің нерв аппаратында ө згерістер дамып, оның ә серінен ойық жаралы колит басталады деп саналады.

е) Эндокринді теория.

ж) Аллергиялық теория бойынша ішектегі ө згерістер ағ зағ а аллергендердің ә сер етуінен басталады деп саналады.

Сонымен, барлық белгілі теориялардың бірде-біреуі тоқ ішектің ойық жаралы ауруының себебін толық анық тай алмайды.

Аурудың патологоанатомиялық келесі тө рт тү рі белгілі: флегмонозды, ойық жаралы, полипозды, геморрагиялы.

Ішектегі ө згерістер аурудың аттарына сай. Флегмонозды тү рінде ішектің барлық қ абаттары флегмонозды қ абынуғ а ұ шырайды.

Ойық жаралы тү рінде ішектің кішкене жаралары, полипозды тү рінде - полиптер, ал геморрагиялы тү рінде ішектен қ ан жә не шырыш ағ ауы байқ алады.

Ойық жаралы колитпен жас адамдар жиі ауырады.

Аурудың негізгі симптомдары:

1) Ішектен қ ан ағ у. Қ ан қ орығ ан нә жіспен немесе толық қ орымағ ан нә жіспен қ оса ағ ады.

2) Нә жістің ұ зақ уақ ыт шық пауы жә не іш ө туі. Бұ л екеуінің бір-бірімен алмасуы.

3) Нә жістің тү сі ө згерген. Ол шырышты, ірің мен, қ анмен аралас.

4) Нә жіс шығ ару іштің ауырсынуын шақ ырады. Ауру адамның жиі-жиі дә ретке шыкқ ысы келеді (тенезмдер).

Басталғ ан ауру – науқ астың жағ дайын кү ннен кү нге ауырлата тү седі. Ү йқ ы бұ зылады, бас айналады, буындар ауырады, ауру жү дейді, арық тайды.

Науқ ас адамның шағ ымдары кө п жә не ә р тү рлі. Кейде оның шағ ымдары ойық жаралы колитпен еш байланыссыз.

Аурудың іші кебеді, ішек ауырғ ыш, тоқ ішек катты, қ алың, ауырғ ыш " арқ анша" сезіледі. Кейде бауыр жә не кө к бауыр ү лкейеді.

Саусақ пен тік ішекті тексергенде ішектің ісініп қ алың данғ аны анық талады.

Дене терісі кұ рғ ақ, қ ышиды. Пиодермия, шаш тү седі, тырнақ тар сынғ ыш.

Аурудың симптомдарын жеке, жалпы деп екіге бө луге болады:

Жеке кө ріністері - ішектен қ ан кету, іш ө туі, желдің шық пауы, тоқ ішектің, тік ішектің қ алың дануы, anus айналасы терісінің мацерациялануы, ішек ауырсынуы.

Жалпы кө ріністері - арық тау, қ ызу (субфебрилитет), қ ан азаюы, гемоглобин, лейкоцитер азаюы, тамырсоғ ысының жиіленуі, қ ан кысымы тө мендеуі, бауыр жә не кө к бауыр ісінуі.

Аурудың клиникалық ерекше 3 тү рі бар:

Бірінші тү рі - тез ауырланатын ойық жаралы колит - ішектің диффузды қ абынуына ұ шыратып, қ ысқ а уақ ытта ауру адамды ә лсіретіп жұ мыс қ абілетінен айыратын тү рі.

Екінші тү рі - Ұ закқ а созылатын, аурудың жалпы жағ дайын аздап ауырлатады. Тоқ ішектің сол жақ бө лшегін ғ ана қ амтитын тү рі.

Ү шінші турі -аурудың жең іл тү рі. Аурудың жалпы жағ дайы ө згермеген. Іштің кебуі, ө туі, нә жістің шық пауы жоқ.

Колиттің ауыр тү рінде кө птеген асқ ынулар кездеседі. Тік ішекпен сигма ішегінде кө птеген полиптер ө седі. Бұ л полиптердің қ атерлі ісікке айналу қ аупі зор. Жаралардың орнында ішекті тарылтатын тыртық тар пайда болады.

Ойық жарадан қ ан ағ уы жедел немесе созылмалы анемияғ а ұ шыратады.

Ішектің қ абынуы жә не ойық жаралары парапроктитке (тік ішек айналысы майының ірің деп қ абынуына) ә келуі мү мкін.

Ойық жаралы колит ауруы тері, буын, кө з (кератит), қ ұ лақ ауруларына да ү шыратуы мү мкін.

Ойық жаралы колиттің диагнозын анық тау ү шін ректороманоскопияның жә не фиброколоноскопияның маң ызы зор. Бұ л тә сілдер тік жә не тоқ ішектің ішкі кілегейлі қ абатының жағ дайын кө збен кө ріп ондағ ы ойық жараны, полипті, қ ан ағ уын т.б. ө згерістерді анық тауғ а кө мектеседі.

Рентгеноскопия, рентгенографиямен - ойық жаралы колитте ішектің кілегейлі қ абатының суреті ө згеруі, гаустрация жоғ алуы, полипоз, стриктура т.б. ө згерістер анық талады.

Лабораторлы тексерістермен - анемия, лейкопения, диспротеинемия, протромбин, калий, кальций кемістіктері, қ ан ақ қ ыштығ ы анық талады.

Копроскопиялытексерістер нә жісте қ ан, шырыш, ішек эпителиі, қ орытылмағ ан еттер қ алдығ ын кө рсетеді.

Нә жістегі флораның антибиотиктерге тө зімділігі анық талады.

Диагнозды ажырату- ең бірінші ойық жаралы колитті амебалы дизентериядан айыру қ ажет. Бұ л ұ шін нә жісті тексеріп одан дизентерияның себебі ізделеді.

Екінші ішек туберкулезінен айыру қ ажет. Бұ л ү шін ө кпе туберкулезін жә не қ ақ ырық тан туберкулез микобактериясын іздестіреді.

Ішектің басқ а ауруларында (терминальды илеит, дивертикулит) айыру қ ажет.