Ішек түйілуінің симптомдары. Диагнозы және дифференциальды диагнозы. Ішек түйілуін емдеу және аурудың нәтижелері

Ішек тү йілуі - іleus - ауыр жә не науқ ас ө ліміне жиі ұ шырататын (12-14%) ауру. Бұ л ауру кө не заманнан белгілі. Адамдар бұ нымен мың дағ ан жылдар бұ рын ауырғ ан жә не бұ ның зардабынан ө лген. Илеустың ең негізгі кө ріністері Гиппократқ а, Цельсқ а белгілі болғ ан, бірақ та олар аурудың себептерін анық айыра алмағ ан. Сондық тан Гиппократ илеусты тік ішекке ауа жіберумен емдеген.

Ішектің жедел тү йілуінің - ең бірінші жіктелуін Викентий Добровольский (1838 ж.) арнайы - «ileus атты ауру жө нінде» - атты монография жазып аурудың - тү йілуі, қ ысылуы, ішек қ уысының қ атуы деген тү рлерін бө лген.

Екінші жіктелуді 1849 ж. Н.И.Пирогов ұ сынғ ан. Ол механикалық ішек тү йілуін органикалық, ал спастикалық жә не паралитикалық тү рлерін қ абынғ ан деп атағ ан.

Аурудың ауырлығ ы жә не емнің нә тижесі келесі жағ дайлармен байланысты:

1. Су электролиттер, қ ышқ ыл-сілті тендестігінің бұ зылуымен.

2. Гиповолемия ә серінен басталатын шокпен.

3. Уланумен.

4. Кө мірсулы, нә урызды алмасулардың бұ зылуымен.

5. Портальды қ ан айналысының бұ зылуымен.

Аурудың 3 клиникалық кезең і бар:

1. Илеустың айқ ай кезең і (алғ ашқ ы 12-16 сағ ат)

2. Улану кезең і (12-36 сағ ат)

3. Терминальды кезең

Операция алдындағ ы дайындық:

1. Назогастральды сү ң гі

2. Орталық қ ан тамырын катетерлеу.

3. Қ ан, плазма, Рингер ерітіндісінің инфузиясы.

4. Паранефральды қ оршау (блокада).

5. Сифонды клизма.

6. Антиспастикалық препараттар- атропин, папаверин, но-шпа.

Ішек тү йілуін операциямен (лапаротомия) емдеу XVII ғ асырдың ақ ырында орындала бастады. Бұ л операция ішек инвагинациясында жасалғ ан. Бұ дан соң ғ ы жылдары ішек тү йілуінде де операция жасалады. Бұ л антисептика кезең іне дейінгі операциялардың ауру ө лімімен аяқ талатындығ ы тү сінікті. Тек антисептика шарттары жә не Ламбер тігіні пайдаланылуы ішекке жасалатын операцияның нә тижесін жақ сарта бастады. 1907 ж. Вильмс 1040 жасағ ан операциядан соң 469 (45%) ауру қ айтыс болғ ан. 1975 ж. дейін ССРО-да ішек тү йілуі мә селері – 9. Бү кіл одақ тық съездер мен конференцияларда талқ ыланғ андығ ы бұ л проблеманың маң ызын дә лелдейді.

" Илеус " – «жабамын, қ ұ лыптаймын, бұ раймын, бұ рамын» - «запираю, закрываю, закручиваю, поворачиваю» деген ү ғ ым береді.

Илеус ауруы - іш ауырсынуы, қ ұ су, нә жіс жә не жел шық пау синдромдарын береді. Бұ л синдромның себептері кө п жә не олар ә р тү рлі. Илеус ішектің ісікпен бітелуімен, жарық тың қ ысылуымен, ішектің қ ұ рттармен бітелуімен, жабысқ ақ тармен қ ысылуымен, нерв жү йесінің ауруларымен, ағ заның улануымен байланысты кездеседі. Бұ л ішек тү йілуі себептерінің механикалық ә серлерден нерв жү йесінің ауруларына дейінгі болуын кө рсетеді. Іштің жедел басталатын хирургиялық аурулар арасында ішек тү йілуі аппендициттен соң екінші болып жиі кездеседі.

Ішектер жабысқ ақ тануы - ішек тү йілуінің барлық тү рлерінің 43-76% -дейінгі себебі болады, ал мұ ндай аурулардың 11-17% ө лімге ұ шырайды.

Аурудың келесі тү рлері белгілі:

I - Туа пайда болғ ан.

II - Жү ре пайда болғ ан:

1. Созылмалы.

2.Жедел.

3. Странгуляциялы.

4. Обтурациялы.

5. Қ осылғ ан.

Жү ре пайда болатындардың себептері:

1. Жарақ аттар.

2. Іштің қ абынуы (жедел аппендицит, гинекологиялық аурулар).

3. Операциялық жарақ аттар (салқ ындау, қ ұ рғ ау, қ ан ағ у, эвентрация).

4. Химиялық қ оздырғ ыштар (қ ұ рғ ақ антибиотиктер, сульфаниламидтер, тальк).

5. Зат алмасу процессінің бұ зылуы (коллагеноз, фибриноген кө беюі жә не фибринолитиктер кемістігі, ішпердесінің гипоксиясы).

Илеустың жедел, созылмалы жә не ауыспалы тү рлерін бө леді.

Жедел илеус - ойда жоқ та, бұ ғ ан дейін дені сау адамда басталып, оның жағ дайы тез ауырлайды.

Созылмалы илеусқ а бә сендеп ө сетін ішек ісігі, ал ауыспалы тү ріне ішектің бұ ралуы ү шыратады.

Ішектің толық бітелуі немесе жартылай бітелуі мү мкін. Жартылай бітелуінде нә жіс жә не газ аздап шығ ады.

Ішек тү йілуінің барлық тү рлерін механикалық жә не динамикалық деп екі топқ а бө леді.

Механикалық деп ішектің бұ ралуында, қ ысылуында, бітелуінде, сырттан басылуында байқ алатын тү рін атайды.

Механикалық илеус - странгуляциялық жә не обтурациялық болып екіге бө лінеді.

Странгуляциялық тү рінде ішек сыртқ ы себептен тү йіледі. Бұ ң да ішек ғ ана емес, оның шажырқ айы қ ысылып қ ан айналысы бү зылады да қ ысылғ ан ішектің некрозы басталады.

Странгуляцияғ а ішек бұ ралуы, байлануы, қ ысылуы, кү рмелуі себеп болады.

Обтурациялы тү рінде ішек ісікпен, аскаридамен, дә келі қ ұ рғ атқ ыш (операцияда ұ мытылғ ан) бітеледі. Қ ан айналысы онша бұ зылмайды. Ө йткені шажырқ ай қ ысылмайды.

Ішек тү йілуінің келесі себебі инвагинация - ішекке ішек еніп оның бітелуіне қ оса шажырқ айдың қ ысылып, қ ан айналысы бұ зылуы байқ алатындығ ынан илеустің бұ л тү рінде обтурация жә не странгуляция қ оса байқ алады.

Ішектің қ абырғ асының тегіс етінің ә лсізденуіне байланысты кездесетін ішек тү йілуі динамикалық деп аталады. Илеустің бұ л тү рін тырысқ ан жә не салды деп екіге бө леді.

Спастикалы тү рі - ішек қ абырғ асының тырысуынан оның ө зегі тарылуымен байланысты болса, паралитикалық илеусте ішек созылғ ан, ө зегі кең іген, оның тонусы - қ озғ алуы нашарланғ ан.

Ішек тү йілуі ауруы кө бінесе ер адамдарда (56, 4%) байқ алады. Мұ ның себебі ауыр жұ мыс, іштің жарақ аттары.

Илеус ауруларының кө ріністері – дене қ ызуы - аурудың басталу кезең інде кө терілмеген. Тек перитонит бастала келе дене қ ызуы кө теріледі.

Тамыр соғ уы кезбе нервтің қ озуы ә серінен сиректеледі (брадикардия), қ ан қ ысымы бұ зылмағ ан. Бұ лардың ө згеруі кейініректе перитонит басталуына сай байқ алады.

Ішек тү йілуі кө ріністерінің – алғ ашқ ы, негізгі жә не қ осымша тү рлері бар (Мондор).

Алғ ашқ ы кө ріністері - ауырсыну, кұ су.

Негізгі қ ө ріністері – нә жіс жә не жел жү рмеуі, іш кебуі.

Қ осымша кө ріністер жалпы жағ дайдың бұ зылуымен байланысты.

Ішек тү йілуінің кө ріністері келесі жағ дайлармен байланысты:

1. Ішектің қ ысылуының кү штілігімен.

2. Қ ысылғ ан ішектің ұ зындығ ымен.

3. Қ ысылу уақ ытымен.

4. Қ ысылу орнымен.

5. Қ ысылғ ан ішектің жоғ арғ ы бө лшегінің нә жіспен толық тануымен.

6. Науқ астың жасы жә не жынысымен.

Диагнозды анық тау келесі жағ дайлар негізінде жү ргізіледі:

1. Анамнез.

2. Толғ ақ тә різді ауыру.

3. Қ ұ сық.

4. Жел мен нә жіс жү рмеуі.

5. Тахикардия.

6. Қ ан қ ысымының тө мендеуі.

7. Тіл қ ұ рғ ақ тығ ы, кірлігі.

8. Іш асимметриясы, кейінде тұ тас кебуі.

9. Ішектің кү шті қ озғ алуы.

10. Валь симптомы - ішек қ озғ алысының кө збен кө рінуі, шалпыл дыбысы.

11. Қ ан қ оюлануы, ЭТЖ шапшаң дануы, хлоридтер кемістігі (500-550-ден 400-300 мг/проц. дейін).

12. Олигоурия.

13.Ретгенмен тексергенде-Клойбер тостағ аншасы, контрасты заттың ұ зақ сақ талуы.

Енді жеке кө ріністерді сипаттап ө теміз.

Ауырсыну - аурудың басталуының хабаршысы. Ауырсыну кү шейе келе науқ ас жағ дайын нашарлайды, оның беті суық термен жабылады, кейде іштің қ атты ауырсынуынан есінен танады (ауырсыну шогі). Мұ ндай шоктың тек ішек тү йілуінде ғ ана емес ойық жара перфорациясында да байқ алатындығ ы диагнозды қ иындатады. Алғ ашқ ыда бір орында басталатын ауырсыну уақ ыты ө те келе іштің барлық бө лімдеріне жайылады. Ауырсыну толғ ақ ша жиі-жиі қ айталанып жә не кү шейіп тұ рады. Науқ ас іш ауыруының келесі қ айталануын ү рейлене кү теді. Іш ауыруының ө з бетімен басылуы ішек тү йілуінің жазылғ анын немесе тү йілген ішектің шіріп ауыр перитониттің басталғ анын дә лелдейді.

Іштің ауырсынуының бә сенденуі тү йілген, қ ысылғ ан ішектің параличінің - қ озғ алу мұ ршасының нашарланғ андығ ының кө рінісі. Бұ дан ә рі ішек гангренасы, перфорациясы коллапске, науқ ас ө ліміне ұ шыратады. Осы жағ дайғ а ү шырағ ан аурулар туралы Мондор былай жазғ ан: " как печален ход этой болезни, когда больному кажется, что он выздоравливает, в действительности он при смерти".

Қ ұ су - іш ауыруымен қ атар басталады. Қ ұ сық та алғ ашқ ыда тағ ам қ алдық тары болса, қ ейініректе ө т жә не кө кшіл тү сті сұ йық, одан соң – нә жіс қ осылғ ан жаман иісті сұ йық. Нә жіспен қ ұ су - ішек тү йілуінің ауыр асқ ынғ андығ ын кө рсететін белгі болып саналады.

Жиі қ ұ су ішектің жоғ арғ ы бө лімінің, ал сирек қ ұ су ішектің тө менгі бө лімінің тү йілгенін дә лелдейді. Қ ұ су кекірікпен жә не ық ылық пен қ оса байқ алады.

Нә жістің, газдың шық пауы - аурудың басты симптомдарының бірі болып саналады. Бірақ та ішектің жоғ арғ ы бө лімінің тү йілуінде – нә жіс жә не газ шығ уы мү мкін. Бірақ та олардан соң аурудың жағ дайы жақ сармайды, іш кебуі сақ талады, ішектің қ озғ алу дыбысы жоғ алады.

Метеоризм - алғ ашқ ыда аумағ ы кішкене шар тә різді " ісік" жә не ішектің ''ісіктен" жоғ арғ ы бө лімінде кү шті қ озғ алыс. Перистальтика іш ауыруын кү шейтеді. Едә уір уақ ыт ө ткен соң метеоризм кү шейеді, ал іш ауырсынуы жә не перистальтика жоғ алады. Бұ л ішек параличін жә не аурудың асқ ынғ андығ ын дә лелдейді.

Жалпы кө ріністер - дене қ ызуы қ ө терілмеген, тамыр соғ уы минутына 80, шамалы ентігу, қ ан қ ысымы аз ғ ана тө мендеген, бет пішіні ү рейленген, қ ызарғ ан. Тілі қ ұ рғ ағ ан, зә рі азайғ ан. Алғ ашқ ыда байқ алатын бұ л жең іл ө згерістер ішек тү йілуінің жоқ тығ ын дә лелдей алмайды. Біраз уақ ыттан соң (48 сағ ат) странгуляциялық ішек тү йілуі науқ астың ө ліміне ә келуі мү мкін.

Науқ астың ішін тексеру - ішті кө збен кө ріп оның ө згергендігін анық таудың маң ызы зор. Ол арқ ылы іштің кебуі, кө лемінің бұ зылғ андығ ы, операциядан соң ғ ы тыртық тар анық талады.

Ішті қ олмен сипау, басу - ішті қ олмен басып, сипап тексерумен іштің кебуі салдарынан пайда болғ ан " ісік" – (шектелген іш кебу ), шұ жық формалы " ісік", обтурация беретін ісік немесе қ абыну инфильтраты анық талады.

Ішті саусақ пен соғ у (перкуссия ) мен – тимпанитті - жің ішке дыбыс жә не ішектің экссудат жиналғ ан орындарынан жуан дыбыс шығ атындығ ы анық талады.

Ішті тың даумен (аускультация) - ішектегі газдың жә не сұ йық тың қ озғ алып ағ уына байланысты дыбыс, кейде тамшы дыбысы естіледі. Перитонитпен асқ ынғ ан ішек тү йілуінде ішек дыбысы жоқ - іште " ү рейлі тыныштық ". Бұ л ішек салдануымен байланысты симптом - жаман, қ атерлі жағ дайдың куә сі. Егер бұ дан ә рі қ ажетті операция кешіксе коллапс басталып науқ ас ө ліміге ұ шырайды.

Тік ішек жә не қ ынап арқ ылы еркектерде - тік ішек, ал ә йелдерде жыныс мү шесі арқ ылы тексеріспен – оларда ісік жоқ тығ ы анық талады.

Кейде ішекке қ оса екінші қ олмен ішті тексереді. Тік ішекке енгізілген саусақ та қ ан кө рінуі инвагинацияны, ал жұ мсақ ауырғ ыш " ісік" анық талуы Дуглас абсцессін дә лелдейді. " Обухов ауруханасының симптомы" - (тік ішекте дә рет жоқ, ішек созылмалы, кең ейген, сфинктер ашық) ішек тү йілгендігінің дә лелі.

Валь симптомы - іштің бетінен ішек перисталътикасының жә не антиперисталътикасының кө рінуі.

1889 жылы Валь ішек тү йілуінің тө рт кө рінісін айырып жазғ ан:

1) іш ассиметриясы,

2) ішек қ озғ алысының кү шеюі,

3) іштің " ісінуі",

4) перкуссиядағ ы тимпанит.

Су шалпылы (« шум плеска» ) - ішті қ олмен басып шайқ ағ андағ ы созылмалы ішекте жиналғ ан сұ йық тың шайкалуынан дыбыс естілуі.

Рентгенмен тексеру - кө птеген мә лімет береді. Газбен созылғ ан ішекте Клойбер тостағ аншасы деп аталатын кө лденең дең гейлі сұ йық кө лең кесі жә не " балық скелеті" деп аталатын ішектің кілегейлі қ апшығ ының қ ыртыстану кө ріністері анық талады.

Аталғ ан хабарлар арқ асында ішек ішіндегі нә жіс пен газдың шығ уына белгісіз кедергінің барлығ ы айқ ындалады. Бұ дан соң кедергінің тү рі, оның орналасқ ан орны жә не кедергіге ә келген ауру анық талады.

Бірақ та, ішек тү йілуі анық болса аталғ ан сұ рақ тарғ а толық жауапты кү тпей ауруды жедел операцияғ а алу қ ажет. Ө йткені ішек тү йілуінің барлық кө ріністерінің пайда болуын кү ту ауруғ а зор қ атер туғ ызады.

Диагноз негізгі тө рт симптом (ауырсыну, қ ұ сық, газ жә не нә жіс шық пауы) негізінде анық шешіледі. Бірақ та олардың бә рінің байқ алуын кү ту аурудың асқ ынуына ә келеді - бұ л симптомдардың кейбіреуі кеш пайда болады. Бұ л симптомдар анық байқ алғ андарғ а жасалғ ан операцияның акыры нашар - ауру ө лімі жиі.

Ішек бітелуінің тө мен орналасуында кұ сық тың ө те кеш пайда болатындығ ы, ал кедергі жоғ ары орналасқ анында нә жіс шығ уы мү мкіндігі жоғ арыда аталып ө тті.

Ішек тү йілуінің диагнозын анық тауда лабораториялық тексерістер де қ олданылады. Қ ан лейкоциттері кө бейуі - қ абыну ү рдістерінің барлық тү рінде байқ алады. Зә рде индикан табылуы ішек тү йілуін дә лелдейді, бірақ та индиканурия ауруының асқ ынғ ан кезең інде байқ алады.

Сонымен, ішек тү йілуімен науқ асының диагнозын анық тау анамнез, аурудың шағ ымы, обьективті тексеріс жә не рентгенмен тексеру негізінде орындалады.

Аурудың диагнозын анық тау ү шін орындалады:

1. Паранефральды қ оршау.

2. Сифонды клизма.

3. Ішек тү йілуін жоятын дә рілер.

4. Ішек қ озғ алуын кү шейтудің - Вальтер-Чичков тә сілі - 10 мл бромды натрий қ ан тамырына, 0, 5 мл - 0, 1% атропин тері астына, 30-45 мин. соң 0, 5 мл. 0, 05 прозерин, 40-50 мл 10% гипертониялық ерітінді жә не 1 мл питуитрин кө к тамырғ а егіледі де, тазарту клизмасы орындалады. Бұ дан соң қ ажетті нә тиже байқ алмаса операцияғ а алынады.

Ішектің тү йілуін ең алдымен жедел инфекциялы ауырулардан (іш сү зегі, дизентерия) айыру кажет. Ішек тү йілуі дене қ ызуын бермейді, ал инфекциялы науқ астарда қ ызу жоғ ары.

Бауыр, бү йрек ауруларында кездесетін ауырсынудың ерекше иррадиациялары бар. Анамнездері ө згеше.

Жұ лын мерезінде анизокория, тізе рефлекстерінің жоғ алуы, Вассерман реакциясы он.

Ө кпе мен плевра ауруларын айыру аускультация, перкуссия, кеудені рентгенмен тексерумен орындалады.

Диагноз анық талғ аннан соң хирург кедергінің орналасқ ан орнын анық тауғ а талпынады.

Бұ л ү шін ауырсыну басталғ ан орын, ауырсынудың қ асиеті (тү йреп, тіліп, қ ысып, толғ акша), иррадиациясы, бұ рынғ ы жарақ аттары, операциялары анық талады.

Ішек тү йілуінің бір жеке тү рінің жиілігі аурудың жасына да байланысты. Мә селен жас балаларда бұ ралу жә не іштей пайда болатын стеноз, атрезия, инвагинация ішек тү йілуінің жиі тү рлері саналады.

Ересек балаларда - инвагинация, аппендицит, дивертикулит, ішперде туберкулезі.

Меккель дивертикулы кіндікпен ішек арасындағ ы ө зектің бітелмегендігі (ductus omphalo-entericus). Нә рестелердің 2% бұ л ө зек сақ талып келешекте дивертикулит ауруына соғ ады. Дивертикулдың ұ шы кіндікпен жалғ асып кіндік жыланкө зін беруі, немесе аппендикс секілді іште бос орналасуы мү мкін. Басқ а бір мү шемен жабысса ішек тү йілуіне ә келеді.

Ересектерде ішек тү йілуіне жиі ұ шырататын аурулар – қ ысылғ ан жарық тар жә не ішектер бітелуі, ішектердің жабысқ ақ тануы.

Қ арттарда - ішектер жә не басқ а іш мү шелерінің қ атерлі ісіктері, ө т тастарымен ішектің бітелуі ішек тү йілуінің жиі себептері болады.

Ішек бітелуінің себептері - кө п жә не ә р тү рлі.

Нә рестелерде -ауытқ улар жә не атрезия, ішектің бө где затпен бітелуі.

Ересектерде - ойық жараның тыртық тануы, ішектің қ атерлі ісігі немесе басқ а мү шенің ісігімен ішектің қ ысылуы.

Қ артайғ андарда - копростаз, нә жіс тастары, трихобезоар, ө т тасы " іште ұ мытылып қ алғ ан" – дә ке, аспап.

Ішектің қ ұ рттармен бітелуі балаларда жиі кездеседі. Ішек туберкулезінен, дизентериядан, іш сү зегінен соң ғ ы ойық жаралардың тыртық танып жазылуынан соң ғ ы тарылыстар.

Кө лденең тоқ ішектің тө мендеуі салдарынан ішектің бү гіліп ө зегі тарылуы.

Ішек тү йілуінің жеке тү рлері

а) Обтурация - ішек бітелуі жедел жә не созылмалы басталуы мү мкін.

Созылмалы тү рінде ішектің кедергіден жоғ ары бө лімі созылып кең іген, онда нә жіс пен газ жиналғ ан, ішектің етті қ абаты қ алың данғ ан. Анда-санда ішектің перистальникасы кү шейіп ішек тү йілуі байкалады. Кейінірек метеоризм, лоқ су, қ ұ су қ осылады.

Іш перкуссиясы мен тимпанит жә не онымен аралас жуан дыбыс анық талады.

Жедел тү рінде - науқ ас шапшаң аз уақ ыт ішінде іштің қ атты ауырсынуына, қ ұ сық қ а, нә жіс жә не газдың шық пауына ұ шырайды.

Клизмадан соң ғ ы нә жіс шығ уы науқ астың жағ дайын тү земейді. Улану, шок, қ ан қ ысымы тө мендейді, зә р азаяды. Аурудың жалпы жағ дайы шапшаң нашарлайды. Тыныс жиілейді, нә жісті қ ұ сық қ осылады. Бұ ндай ауруғ а жедел кө мек кө рсетілмесе оның ө лімі жақ ын.

б) Странгуляция - ішек тү тігінің жабылуымен қ оса ішек шажырқ айының қ ан тамырлары қ ысылып аз уақ ытта ішектің шіруіне ұ шыратады. Ішек тү йілуінің бұ ралу, қ ысылу, байлану, кү рмелу жә не тромбпен қ ан тамырларының бітелуімен байланысты тү рлері бар.

г) Бұ ралу (volvulus) - ішек ө зінің тү бірінде айналып бұ ралады. Бұ ралу ішектің ең қ озғ алғ ыш бө ліктерінде ащы ішек пен сигма ішегінде кездеседі. Кан айналысының тоқ тауы жә не ішек тү йілуі бұ ралу мө лшеріне байланысты. Ішектің 180⁰ бұ ралуы ішек тү йілуіне ә келмейді. 270-380⁰ бұ ралу ішекті жә не шажырқ ай қ ан тамырларын толық бітеп, тез арада ішек гангренасына ә келеді.

д) Жабысқ ақ тар жә не тыртық тар - ішектегі қ абыну ү рдісінен жә не операциядан соң пайда болады.

е) Кү рмелу (Nodus) - странгуляциялық ішек тү йілуінің ең ауыр тү рі. Кү рмелу ащы ішек арасында, немесе ащы жә не тоқ ішек арасында пайда болады.

Бұ ндай науқ астар 12 сағ ат арасында ө ліп кетуі мү мкін. Бұ л байланғ ан, кү рмелген ішектің шапшаң гангренағ а шалдығ уымен байланысты. Кү рмелуге ішектің кө п бө лімінің қ атынасуы кү шті экссудацияғ а, шокке соғ ады. Егер ішектің кө п бө лшегі кү рмелсе метеоризм шамалы. Ішек кү рмелуіне ұ шырағ андардың ө лімі 40-50% жетеді.

ж) Инвагинация (Invaginatio) - ішектің - ішекке енуі - жоғ ары немесе тө менгі бағ ытта кездесуі мү мкін. Егер ішекке ішек толық енсе оны орталық енуі, ал бір ішекке екінші ішектің тек қ абырғ асы ғ ана енсе оны шеткергі, қ абырғ алы инвагинация деп атайды. Кө бінесе ащы ішекке ащы ішек енуі, ащы ішектің тоқ ішекке енуі кездеседі, тоқ ішектің тоқ ішекке енуі ө те сирек.

Инвагинацияда ішек тү йілуінің екі тү рі орын алады - бітелу (обтурация) жә не қ ысылу (странгуляция).

Науқ астың жасына байланысты инвагинацияның клиникасы ә р тү рлі. Нә рестелер инвагинациясы ө те ауыр. Қ арт адамдардың инвагинациясы созылмалы болып басталады. Кейде ішекке енген ішек бө лшегі шіриді, кейде олар бір-біріне жабысып ішек обтурациясына ә келеді. Тарихта 3 метрлік шіріген ішек инвагинатының тік ішек арқ ылы шық қ андығ ы белгілі.

Ішектің механикалы тү йілулері жедел операциямен емделеді. Консервативті емдер перитонит кө рінісінсіз ішек байлауында жә не динамикалы ішек тү йілуінде қ олданылады.

Консервативті ем - сифонды клизмадан жә не ішекке жиналғ ан сұ йық ты белсенді тазалаудан қ ұ ралады. Ішекті тазарту ү шін ұ зындығ ы 3 метрге тең Аббот-Миллер зондын жұ тқ ызып ол арқ ылы ішектегі сұ йъқ сорылып одан соң жуылады.

Новокаинмен паранефральды қ оршауорындалады. Қ оршау ішектің механикалы тү йілуін динамикалы тү йілуінен айыруғ а да кө мектеседі. Қ анғ а - 10% - 100 мл тұ з ерітіндісі, ет арасына атропин егіледі. Аталғ ан консервативті ем 1-2 сағ ат мө лшерінде қ ажетті шипалық кө рсетпесе ауруды операцияғ а алу қ ажет. Операция алдында 1-2 литр физиологиялық ерітінді, 5%глюкоза, плазма қ ұ йылады.

Жансыздандыру кең ірдек интубациясымен наркоз жә не миорелаксация.

Операция жолы - орталық лапаротомия. Іш ашылғ аннан соң ең алдымен ішектің тү йілу себебін, оның орналасқ ан орнын тауып кедергі жойылады.

Ішектің кедергісін анық тау ү шін ең бірінші соқ ыр ішек тексеріледі. Егер ол ө згермесе онда кедергінің ащы ішекте орналасқ андығ ы анық.

Кедергі анық талғ аннан соң ішек жара бетіне шығ арылады (эвентрация). Ішек шажырқ айына новокаин егіледі. Жараның бетіне шығ арылғ ан ішек дымқ ылданылғ ан салфеткамен жабылады. Ішектегі нә жісті ішекті тесіп (энтеротомия), тесік арқ ылы ө ткізілген зондтың сыртқ ы ұ шын сорғ ышқ а не ү лкен шприцке (шприц Жанэ) жалғ айды.

Екінші тә сіл -ішектегі нә жісті жоғ арыдан тө мен сауып ағ ызу " сауу ә дісі"

Ішек некрозында оның резекциясы орындалады да, ішек ұ штары немесе қ абырғ алары бір-біріне жалғ астырылып тігіледі
Сурет № 14. Ащы ішектің (заворот) айналуы	Сурет № 15. Ішектің ішекке енуі – (инвагинация).

Сурет № 16. Ішектің тү йілуі тү рлерінің рентгендік кө рініс ерекшеліктері:

а) Он екі елі ішек стенозы.

б) Ащы ішектің жоғ арғ ы бө лігінің тү йілуі.

в) Ащы ішектің тө менгі бө лігінің тү йілуі.

г) Тоқ ішектің тү йілуі.

1 - Қ арынның ауамен толуы.

2 - Ащы ішектің желмен толуы (Клойбер симптомы).

3 – Сұ йық.

4 - " Аркада ".

5 - Керкринг қ атпарлары.

6 - Ауамен созылғ ан соқ ыр ішек.

7 – Гаустрлар.

8 - Ішекті бітеген ісік.

9 - Ауамен созылғ ан тоқ ішек.

10 - Тарылудан темен, ішінде газ жоқ, созылмалы ішек.

Ішектің жедел тү йілуін емдеу принциптері:

Ішектің жедел тү йілу ауруы хирургияның ө те маң ызды проблемаларының бірі саналады. Ө йткені бұ л аурудан адамдар ө лімі бү гінгі кү нге дейін жиі жә не сиректенбей отырғ аны белгілі. В.И.Стручков (1980) мә ліметтері бойынша ауру ө лімі 13, 8 % жетсе, Б.Д. Комаров мә ліметтерінше (1976)-14%, З.В. Тишинская мә ліметінше (1978) операциядан соң ғ ы ө лім 30, 4 % жетеді.

Ауруды емдеудің нә тижесі кө бінесе дұ рыс жә не уақ ытта орындалатын қ арқ ынды еммен байланысты. Бұ л емдер операциядан бұ рын, оның ү стінде жә не одан соң ү зіліссіз орындалуы қ ажет.

Емнің тү рімен мө лшері су - электролиттері, нә урызды алмасу ү рдісі, айналмалы қ ан мө лшері, орталық жә не шеткі қ ан айналысы, микроциркуляция, гемокоагуляция, қ ышқ ыл-сілті тендестігіндегі бұ зылыстармен байланысты шешіледі.

Ішек тү йілуінің барлық тү рлерінде калий кемістігі, оның салдарынан адинамия, миокардтың жиырылғ ыштық жә не ө ткізгіштік қ асиеттері бұ зылуы, метаболиялық ацидоз, ішек-қ арын парезі кү шейеді. Іш қ уысына сұ йық тық тың жиналуы онымен нә урыздың кө п жоғ алуы орын алады. Гипоальбуминемия, қ анның онкотикалық қ ысымы тө мендейді, диспротеинемия басталады.

Гиповолемия, микроциркуляция бұ зылуы, қ анның жабысқ ақ тануы тіндердің қ ансырауына (ө кпенің, бауырдың, бү йректердің) ұ сақ қ ан тамырларының тромбпен бітелуіне, сладж-синдромғ а соғ ады. Бү йрек, бауыр кемістігі басталады. Аталғ ан бұ зылыстар негізінде операциядан бұ рын жә не одан соң келесі емдеу шаралары орындалуы қ ажет:

1. ағ задағ ы айналымғ а қ атынасатын қ ан мө лшерін толық тандырумен торшалардан тысқ ары жә не торшалар ішіндегі су кемістігін жою,

2. уланумен кү ресу,

3. қ анның реологиялық қ асиетін жақ сарту,

4. парентеральды қ оректендіру,

5. ішектің (моторлы) қ асиетін тү зету,

6. журек жағ дайын жақ сарту,

7. антибактериальды терапия,

8. қ анның протеолиттік белсенділігін басу,

9. гипоксиямен кү ресу,

10. ағ заның иммунды қ орғ аныс кү шін кө теру.

Егілетін сұ йық ерітінділердің мө лшерін гемодинамикалық кө рсеткіштерге сү йеніп, электрокардиограмма, плазмадағ ы электролиттер, қ ышқ ыл-сілті тендестігі жә не ә р-сағ ат бойы шығ атын зә р мө лшері негізінде шешеді. Калийдің мө лшерін толық тандыру ү шін глюкоза-электролитті қ осынды, 200-600 мэ кв. Калий (панангин) жә не калий хлориды егіледі.

Энергиялық қ ажеттікті глюкоза ерітінділері, аминоқ ышқ ылды ерітінділермен толық тандырады. (2500-3000 кал.)

Антитоксикалы ә серлі препараттар (гемодез, неокомпенсан), зә р шығ уын молайту пайдаланылады

Метаболиялық алкалозде калий кемістігін аскорбин қ ышқ ылын қ олдануымен, кинин системасын ингибиторлаушы трасилол 30000 ЕД не басқ а ингибитор егіледі.

Инфекциямен кү ресуді антибиотиктер жә не иммунды препараттар (глобулин, антитоксикалық сыворотка, стафилакоккты анатоксин) пайдалунымен орындайды.

Ішек жағ дайын жақ сартуғ а электролитті балансты тү зеудің, ішекті тазартудың (сү ң гі арқ ылы) маң ызы зор. Ішек қ арынның моторлы жағ дайы жә не сің іру қ асиеттері тү зелсе- энтеральды (сү ң гі арқ ылы) қ оректендіру орындалады.

Аталғ ан комплексті емдеу операциядан соң ғ ы ө лімді 31.2 -дан 18.8 % дейін тө мендетеді.

14-ші науқ ас22 жасар студент. Шағ ымдары: іштің бү ріп, бұ рап ауырсынуы. 1993 ж. ішектің жабық жыртылуы операциямен емделінген. Бұ дан екі кү н бұ рын таң ертең гі ас қ абылдаудан кейін іштің бү ріп, бұ рап ауыруы пайда болды. Ауырсыну жү ргенде, қ озғ алғ анда кү шейеді. Сондық тан қ озғ алыссыз жатады. Бір рет дә ретке отырды. Бірақ одан соң іш ауырсынуы бә сең денген жоқ. Бұ дан соң медпунктте клизма жасалғ ан, одан соң да жең ілдік болмады.

Аурудың жалпы жағ дайы қ анағ аттанарлық, терісі таза, дене қ ызуы 36, 8⁰, тілі дымқ ыл, ақ тү сті қ абыршақ пен жабылғ ан. Қ ан қ ысымы 130/80 мм. рт. ст. Қ ан тамыры соғ уы 60 бір минутте.

Іштің ортаң ғ ы ақ жолымен тө с шеміршегінен шап сү йегіне дейін операциядан соң ғ ы тыртық. Іш тыныс алуына қ атынаспайды. Қ олмен басқ анда іштің оң жамбас тұ сының ауырсынуы, бұ л ауырсыну операциядан соң ғ ы тыртыкқ а шабатындығ ы анық талады. Іш жү мсақ, Щеткин-Блюмберг симптомы жоқ. Қ анда: лейкоциттер - 6000, Эр-4, 2 млн, ЭТЖ -55 мм/сағ. Анамнез іштің бұ рап ауыруы, ауырудың іш тыртығ ына шабуы, перитонит симптомдарының, лейкоцитоз жоқ тығ ы іштің жабысқ ақ ты ауруын, ал оның салдарынан ішектің жартылай тү йілуін анық тап аурудың операциясыз қ онсервативті тә сілмен емделуі жақ сы нә тиже беріп ауру 10 кү ннен соң ү йіне шығ арылды.