Эндемиялы жемсаудың этиологиясы мен патогенезі. Диагнозы мен емі. Тиреотоксикоз. Симптомдары. Диагнозы мен емделуі

 

Қ алқ анша безінің ауруларының жіктелуі (С.В.Николаев бойынша)

1. Туа пайда болатын кемістіктер:

а) аплазия жә не гипоплазия (гипотириоз немесе микседема),

б) бездің эктопиясы (ө з орнынан басқ а жерде орналасуы),

в) тіл мен қ алқ анша безі арасының тамыры бітелмеуі ә серінен ө сетін киста мен жыланкө здер.

2. Эндемиялық жемсау

а) 0, І-II-III-ІV-V дә режелі жемсаулар,

б) бездің жағ дайына сай (эутиреоидты, гипертиреоидты, гипотиреоидты-

кретинизм)

в) сыртқ ы пішініне сай (диффузды, тү иіншекті, аралас)

3. Спорадикалы жемсау (0, I, II-III-IV-V дә режелі)

4. Диффузды уландырғ ыш (токсический) жемсау

Базедов ауруы, тиреотоксикоз, алғ ашқ ыдан улы диффузды жемсау:

а) жең іл

б) орташа

в) ауыр тү рлері

5. Гипотиреоз:

а) жең іл

б) орташа

в) ауыр

г) микседема

6. Қ алқ анша безінің қ абыну аурулары:

а) жедел тиреоидит (струмит)

б)созылмалы тиреоидит (Риделдің фиброзы, Хашимотоның созылмалы тиреоидиті)

в) бездің тү беркулезі, мерезі, актиномикозы, эхинококкі.

7. Бездің жаракаттары:

а) ашық

б) жабық

8. Бездің қ атерлі ісіктері (рак, саркома, метастаздар, аденома).

Эндемиялы жемсау ауруы кө не заманнан белгілі. Гиппократ, Ю. Цезарь галлдардың (француздар) арасында мойындары жуандары жиі кездесетінін жазғ ан. XIX ғ асырғ а дейін қ алқ анша безінің ісінуінің себебі белгісіз болатын. Бұ ны тыныс жолының жарығ ы санайтын.

Жемсау ауруы жер жү зінің барлық аймақ тарында кездеседі. Барлығ ы 200 млн. науқ астар бар деп саналады.

Эпидемиалы жемсау тұ рмыс жағ дайы нашар (дымқ ыл, вентиляциясыз ү йде тұ ру, сапасыз, калориясы аз тағ амдармен қ оректену, авитаминоз) ауру жас азаматтарда жиі басталады. Бұ нымен қ атар эпидемиялы жемсау белгілі аймақ тарда жиі жә не бұ л аймақ тарда адамдарғ а қ оса малдар да ауырады. Бұ ндай аймақ тар ү лкен ө зендер мен таулар маң айларында орналасады. Мә селен, Швейцария Альпасының тұ рғ ын балаларының 90% қ алканша безінің ү лкейгендігі анық талады.

Қ алқ анша безі - ішкі секрециялық мү ше. Безден шығ атын гормондар қ анғ а кұ йылып нә урыздар, майлар, кө мірсулар алмасуын жә не сің уін қ алыптандырады, ағ заның инфекцияғ а қ арсы қ орғ аныс реакциясын кү шейтеді.

Қ алқ анша безінен бір емес бірнеше гормондар шығ ады. Олардың ә серлері ә лі толық анық талмағ ан.

Бездің аурулары оның гормондарының кө п немесе аз шығ уымен байланысты. Осының ә серінен ағ задағ ы алмасу ү рдісі кө теріледі немесе тө мендейді.

Қ алқ анша безі ағ задағ ы басқ а ішкі секреторлы бездермен (гипофиз, ұ рық бездері) жә не вегетативті жү йке орталық тарымен байланысты. Қ алканша безі гуморальды жә не жү йке жү йелеріне бағ ынышты.

Без қ анды тө рт қ алқ анша безінің артерияларынан (2-жоғ арғ а жә не 2-тө менгі) алады, жоғ арғ ы артериялары сыртқ ы ұ йқ ы артериядан басталады, ал тө менгі артериялары бұ ғ ана асты артериясынан басталады.

Бездің венозды қ ан тамырлары ө те кө п жә не олар ө з ара жақ сы анастомозданғ ан.

Қ алқ анша безінің иннервациясы кү шті. Симпатикалы жү йке тамырлары артериялармен қ атар жү реді. Оларғ а қ оса безге кезбе жү йкенің бұ тағ ы - қ айтармалы нерв (n. recurens) жақ ындайды. Бұ л жү йкені кесу немесе байлау дауыс шығ уын бұ зады. Аурудың дауысы шық пайды. Бұ л дыбыс байламдарының салдануымен байланысты. Ересек адамдарда қ алқ анша безінің салмағ ы 20-35 г. болса, нә рестелерде 1-2 г.

Эпидемиялық жә не спорадикалық жемсауларда бездің ө суі жайылмалы немесе нодозды тү йінді болуы мү мкін.

Ұ зақ уақ ыт ө скен безде дә некерлі тіндер кө бейіп, безді қ атаюы кейде онда ә к жиналуы мү мкін.

Жемсау ауруының этиологиясы мен патогенезі - қ азіргі уақ ытқ а дейін кө птеген теориялар ұ сынылғ ан.

1. Су теориясы (водная теория) - суда кейбір заттардың кө беюі. Бұ л теорияның дә лелі ретінде келесі жағ дайды атауғ а болады. Егер суды қ айнатып ішсе без ө спейді. Бұ л суды қ айнату ондағ ы зиянды заттарды жоятындығ ының дә лелі болып саналады.

2. Жер, топырақ (почвенная) теориясы. Кейбір белгілі жерлерде жайылатын малдарда ауру басталуы мү мкін. Бұ л малдарды басқ а жерлерде жайса, немесе басқ а жерде ө сетін шө птермен кө ректендірсе без ө спейді.

3. Инфекция теориясы - судың, тағ амның кемістіктері, санитарлы - гигиеналы жағ дайдың нашарлығ ы.

4. Йод жетіспеушілік теориясы - 1849 ж. Прево (Prevot), Шатен (Chatin) суда, жерде, ауада йодтың мө лшерін анық тап, йоды кө п жерде кретинизм жә не жемсау ауруы кездеспейтіндігін жазғ ан.

Тең ізді аймақ тың тұ рғ ындарында жемсау ауруы жоқ. Ө йткені тең із суында, ауада йод кө п. Сонымен, жемсау ауруы йод кемістігінен басталады жә не ауруды емдеудің негізі йод кемістігін толық тандыру болады. Йод ағ задағ ы алмасу ү рдістерінің катализаторы болып саналады.

Эндемиялы жемсаудың алдын алу ү шін йодты профилактика жү ргізіледі.

Спорадикалы жемсаудың басталу себептері ө згеше - бұ ғ ан ішкі секреторлы бездердің эндокринді ө згерістері себеп болады.

Диффузды-токсикалы жемсаудың себептері де ө згеше - кө бінесе аурудың бұ л тү ріне психикалы травмалар (ө рт, катастрофа, жақ ындардың ө лімі) себеп болады.