Літаратура

Арочка М.М., Дзюбайла П.К., Лаўшук С.С. На парозе 90-х. Літаратурны агляд.—Мн., 1993.

Асаблівасці развіцця літаратурнага працэсу ў Беларусі на сучасным этапе: Ма­тэ­рыя­­лы рэспубліканскай навукова-тэарэтычнай канферэнцыі.— Мн., 1979.

Васючэнка П.В. Драматургія і час.— Мн., 1991.

Васючэнка П.В. Сучасная беларуская драматургія.— Мн., 2000.

Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры: У 2 т.— Мн., 1968–1969.— Т. 1–2.

Гісторыя беларускай літаратуры ХХ ст.: У 4 т.— Мн., 1999–2003.— Т. 1–4.

Гніламёдаў У.В. Ад даўніны да сучаснасці.— Мн., 2001.

Дзюбайла П.К. Літаратурны працэс // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Бе­ла­русі: У 5 т.— Мн., 1986.— Т. 3.

Ідэйна-тэарэтычныя пытанні сучаснага літаратурнага працэсу.— Мн., 1987.

Каваленка В.А. Вытокі. Уплывы. Паскоранасць.— Мн., 1975.

Каваленка В.А. З пазіцый сучаснасці (агульны працэс літаратурнага развіцця).— Мн., 1982.

Каваленка В.А., Мушынскі М.І., Яскевіч А.С. Шляхі развіцця беларускай савецкай про­зы: Агульны рух і галоўныя тэндэнцыі.— Мн., 1972.

Лаўшук С.С. Сучасная беларуская драматургія.— Мн., 1977.

Лаўшук С.С. Станаўленне беларускай савецкай драматургіі (20-я – пач. 30-х гг.).— Мн., 1984.

Лаўшук С.С. Кандрат Крапіва і беларуская драматургія.— Мн., 1986.

Мушынскі М.І. Беларуская крытыка і літаратуразнаўства (20–30-я гады).— Мн., 1975.

Мушынскі М.І. Беларуская крытыка і літаратуразнаўства (40-я – першая палова 60-х га­доў).— Мн., 1985.

Рагойша В.П. Кантакты.— Мн., 1982.

Рагойша В. Літаратурны працэс // Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапа­можнік.— Мн., 2001.

Семяновіч А.А. Беларуская драматургія (дакастрычніцкі перыяд).— Мн., 1961.

Семяновіч А.А. Ад вытокаў да сталасці: Беларуская драматургія 1917–1945 гг.— Мн., 1978.

Хромчанка К. Беларуская мастацкая проза (канец ХІХ – пачатак ХХ ст.).— Мн., 1979.

Ярош М.Р., Бечык В.Л. Беларуская савецкая лірыка.— Мн., 1979.

ВЯДУЧыя напрамкі і плыні

Еўрапейскай і сусветнай літаратуры

ХVІ–ХХ стст.

 

Барока

Барока (ад італ. barocco, літаральна незвычайны, дзіўны; ёсць і ін­шыя этымалагічныя версіі-трактоўкі дадзенага слова-тэрміна) — адзін з вя­дучых стыляў у еўрапейскім мастацтве, які развіваўся над­звы­чай не­раў­намерна і несінхронна з сярэдзіны ХVІ ст. (Іспанія, Іта­лія) да 80-х гг. ХVІІІ ст. (Венгрыя, славянскія краіны). Барока ахапі­ла ўсе віды мас­тац­тва, наклала адбітак на асаблівасці навуковай і фі­ла­софскай думкі, на роз­ныя бакі культурнага жыцця і побыту. Нао­гул, можна з поўнай пад­ста­вай (і на гэта ўказвае большасць да­след­чы­каў дадзенага метаду і сты­лю) весці гаворку аб барочным све­та­по­глядзе і светаадчуванні.

Барока ўключыла ў сябе розныя ідэйныя плыні і мастацкія тэн­дэн­цыі. Яго шырока выкарыстоўвалі і прадстаўнікі Контр­рэ­фар­ма­цыі, і пра­тэс­танты, і праваслаўнае духавенства, і, вядома ж, два­ран­ская арыс­та­кра­тыя, а таксама сярэднія і бяднейшыя слаі тага­час­на­га насельніцтва.

Барока як мастацкі стыль вылучае дынаміка, афектнасць, па­тэ­ты­ка, тэат­ральнасць, ілюзіанізм, сутыкненне фантастыкі і рэ­аль­на­сці. Яго так­са­ма характарызуюць імкненне да антытэз, гіпербал, скла­даных метафар і на­­огул да ўсяго незвычайнага, нечуванага, на­ват сенсацыйнага. У тво­рах барочных аўтараў таксама шмат сха­лас­ты­кі, малазразумелых сі­ла­гіз­маў і г. д. Свет паўстае перад мастакамі ба­рока як хаатычны, пазбаўлены ўстой­лівасці; ён знаходзіцца ў ста­не пастаянных змен, якія нічога до­б­ра­га з сабой не нясуць. Тэма ілю­зорнасці шчасця, хісткасці жыццёвых каш­тоў­насцей, поўнай ула­ды над светам року і выпадку — адна з цэн­т­раль­ных тэм ба­роч­ных аўтараў. Позняе Адраджэнне з крызісам гу­ма­ніс­тыч­най ідэа­ло­гіі наклала, такім чынам, на борока свой выразны адбітак.

Літаратура барока прадстаўлена ў Іспаніі паэзіяй Гангоры-і-Ар­гатэ (г. зв. гангарызм), трагедыямі Кальдэрона, драмамі Тыр­са дэ Маліна, са­ты­­рай Кеведа-і-Вільегаса (у тым ліку і яго хіт­рун­скім раманам); у Іта­ліі — паэ­зіяй Т. Таса і Дж. Марына (г. зв. ма­ры­нізм); у Германіі — тра­ге­ды­ямі А. Гры­фіуса і Д. Лаэнштэйна, лі­ры­кай П. Флемінга і Ф. Шпе, ра­ма­нам Гры­мельсхаўзена; у Францыі — паэ­зіяй і прозай Т. д’Абінье, ра­ма­намі, бай­­камі і вершамі М. дэ Скю­дэры (г. зв. прэцыёзная лі­та­ра­ту­ра), ра­ма­на­мі Ш. Са­рэ­ля; у Англіі — трагі­камедыямі Ф. Бамонта і Дж. Флет­чара. Як ужо ад­­значалася ў самым пачатку пытання, барока ад­бі­лася і ў сла­вян­скіх лі­­таратурах, у прыватнасці, у творчасці Я. Мор­ш­ты­на, С. Твар­доў­ска­га (Поль­шча), А. Міхны (Чэхія), І. Гундуліча (Хар­ва­тыя), І. Ве­ліч­коў­скага, К. Са­ковіча (Украіна), С. Полацкага (Беларусь і Ра­­сія).

Дарэчы, барока знайшло таксама і сваіх тэарэтыкаў. Най­больш ары­гі­нальнымі сярод іх з’яўляюцца іспанец Б. Грасіян (трак­тат «Штодзённы ара­кул ці Мастацтва Асцярожнасці», 1647) і італь­я­нец Э. Тэзаўра («Пад­зор­ная труба Арыстоцеля», 1655).

К сярэдзіне ХVІІІ ст. барока ў яго арыстакратычна-пры­двор­ным ва­ры­янце трансфармуецца ў стыль ракако (фр. rococo — ма­лень­кія ка­мень­чыкі, ракавінкі), асноўная прыкмета якога — ге­да­нізм. У літаратуры ра­како, што імкнулася да камернасці, ін­тым­на­сці, атрымала развіццё ана­крэонтыка, галантная лірыка, розныя ві­ды «лёгкай паэзіі» (пасланні, экс­промты, элегіі).

Як зазначае адзін з самых дасведчаных даследчыкаў бе­ла­рус­ка­га лі­та­ратурнага барока А. Мальдзіс, «у беларускай літаратуры і шмат­моўнай лі­таратуры Беларусі барока найбольш выразна вы­я­ві­ла­ся ў пераходны пе­рыяд, асабліва ў другой палове ХVІІ — першай трэ­ці ХVІІІ стст. Бе­ла­рус­кае барока цесна звязана з ідэямі Контр­рэ­фар­мацыі, што асабліва ад­чу­ваецца ў містычнасці ідэалу і ры­та­рыч­най зададзенасці, але як мас­тац­кае светаўспрыманне значна шырэй за іх. Эстэтыка борока была крокам на­­перад у мастацкім развіцці Бе­ларусі. Тут сінтэзаваліся сярэдневяковыя і рэ­несансавыя тра­ды­цыі, упершыню скрыжоўваліся шляхі развіцця пісь­мовай лі­та­ра­ту­ры і фальклору» [237]. Барока на Беларусі прадстаўлялі та­кія аўтары, як С. По­лацкі, Д. Рудніцкі, М. Сарбеўскі (тэарэтык барока і на­о­гул пры­гожага пісьменства на Беларусі). Акрамя таго, яно выявілася да­­во­лі выпукла ў школьнай драме (у тым ліку і ў інтэр­медыях, якія по­бач з падобнымі творамі народнага тэатра стаяць ля вытокаў бе­ла­рус­кай на­цыянальнай прафесійнай драматургіі), ананім­най па­ра­дый­на-са­ты­рыч­най і гумарыстычнай паэзіі («Птушыны баль», «Ліст да Абу­ховіча», «Ка­за­не руске» і інш.), песенна-інтымнай лірыцы.