ЛІТАРАТУРА. Борев Ю. Литература «потока сознания»: духовный мир личности, не сопряженный с реальностью // Теория литературы

Борев Ю. Литература «потока сознания»: духовный мир личности, не сопряженный с реальностью // Теория литературы. Том IV. Литературный процесс.— М., 2001.

Гениева Е.Ю. «Поток сознания» // Литературный энциклопедический словарь / Под общ. ред. В.М. Кожевникова, П.А. Николаева.— М., 1987.

Лявонава Е.А. Плыні і постаці: З гісторыі сусветнай літаратуры другой паловы ХІХ–ХХ стст.— Мн., 1998.

Лявонава Е.А. Беларуская літаратура ХХ ст. і еўрапейскі літаратурны вопыт.— Мн., 2002.

Руднев В.П. Словарь культуры ХХ века.— М., 1997.

Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Поток сознания // Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Но­вей­ший литературоведческий словарь-справочник для ученика и учителя.— Мозырь, 2003.

7.7.10. «Новы раман»

«Новы раман» («неараман» альбо «антыраман») — умоўны тэр­мін, што служыць для абазначэння шэрагу твораў французскіх пісь­меннікаў, у пры­ватнасці, «Трапізмы» (1938), «Планетарый» (1959), «Залатыя пла­ды» (1963), «Вы чуеце іх?» (1972) Н. Сарот, «Зме­ны» (1957) М. Бютора, «У ла­бірынце» (1959) А. Роб-Грыйе, «Да­­рогі Флан­дрыі» (1960) К. Сі­мо­на і некат. інш., дзе адмаўляецца тра­дыцыйная тэхніка празаічнага вы­кла­ду матэрыялу і зроблены спро­бы выпрацаваць новыя прыёмы, за­сна­ва­ныя на бясфабульнасці і без­геройнасці.

Прадстаўнікі «новага рамана» лічаць, што традыцыйны раман стаў ана­хранізмам, зжыў сябе. Згодна з А. Роб-Грыйе, галоўнае мес­ца ў «но­вым рамане» павінны заняць рэчы і прадметы, а не асоба з яе душэўным ста­нам. Знешні свет рэчаў кажа нам значна болей, чым глыбіні ча­ла­ве­чай душы. У «новым рамане» не павінна быць так­сама месца для аў­тар­скіх разваг. Гэта асноўныя пасылкі ар­ты­ку­ла А. Роб-Грыйе «Шлях бу­ду­ча­га рамана» (1956).

Н. Сарот перабудову раманнай структуры павяла ў крыху ін­шым на­кі­рунку. У праграмнай працы «Эра падазрэння» (1956) яна зы­ходзіла з тэ­зіса ўстарэласці самога паняцця асобы. Згодна з Н. Са­рот, герой ра­ма­на, пачынаючы з Бальзака, паступова губляў свае ас­ноў­ныя якасці —прод­каў, уласнасць, вопратку, цела і, урэшце, ха­рак­тар. Герой сучаснага ра­мана — гэта істота бясконтурная, ня­пэў­ная, няўлоўная і нават ня­бач­ная, нейкае ананімнае «я», якое най­час­цей за ўсё з’яўляецца адлюст­ра­ван­нем аўтара. Пісьменніца за­ся­ро­дзі­лася на псіхалагічным стане такога свай­го «няпэўнага» героя. На яе думку, галоўнай задачай раманіста па­він­на стаць даследаванне пад­свядомага, «тайнае змярканне душы». Фа­бу­лу і дзеянне ў творы па­вінен замяніць дыялог як сродак раскрыцця ру­хаў душы.

М. Бютор культываваў «паліфанічныя тэксты», у якіх былі су­ме­шча­ны мазаіка думак, успрыманняў з элементамі эсэістыкі, што да­вала ў вы­ніку «міфалагему» пэўнай цывілізацыі.

Як зазначае С. Велікоўскі, «у шэрагу выпадкаў прыёмы пісьма «неа­ра­­маністаў» атрымалі змястоўнае напаўненне («Змены» Бю­то­на, «Дарогі Фланд­рыі» Сімона, «Вы чуеце іх?» Сарот). Аднак адказ ад абмалёўкі цэ­лас­ных характараў і звядзенне на нішто сюжэтнага раз­гортвання, су­праць­пастаўленне пазнавальнай здольнасці мастац­тва і яго каштоўнасна-сэн­савай накіраванасці нярэдка заводзяць экс­перыментатарства «неа­ра­ма­ністаў», і асабліва іх пераемнікаў па «тэк­с­туальнаму пісьму» (Ф. Со­лерс, Ж. Рыкарду з яго «новым но­вым раманам» і інш.), у тупік са­ма­дас­тат­ковай пісьменніцкай тэх­на­ло­гіі» [276].

С. Велікоўскі ў прыведзенай вышэй цытаце ўказаў на ас­ноў­ныя шля­хі эвалюцыі «новага рамана»: гэта стварэнне яшчэ на­вей­ша­га — «но­вага новага рамана» альбо «рамана-тэксту» струк­ту­ра­лісцкага і пост­струк­туралісцкага кшталту.

Своеасаблівым водгукам на пошукі «неараманістаў», а так­са­ма на шмат­лікія спрэчкі і дыскусіі вакол шляхоў развіцця рамана ў еў­ра­пей­скай і сусветнай літаратуры ХХ ст., стаў артыкул «Хлеб лі­та­ратуры» (1964) слыннага беларускага празаіка І. Шамякіна.