Кеуде бөлігінің топографиялық перкуссиясы

Перкуссия әдісімен әр түрлі мүшелердің шекарасын және оның көлемінанықтайды, көршілес жатқан мүшелерді бір-бірінен айыруға болады, ол мүшенің тығыздығына байланысты (біреуінің құрамында ауа кездеседі де, ал екіншісінде ауа болмайды). Мысалы: өкпе мен бауырдың, өкпе мен жүректің шекарасын нақты анықтауға болады, бірақ бауыр мен жүректің, болмаса асқазан мен ішектердің шекарасын анықтай алмаймыз. Топографиялық перкуссияның анық естілуі перкуторлық соққының күшіне байланысты. Перкуторлық соққы жасай отырып, мүшенің қандай тереңдікте орналасқанын анықталады (оң жақ өкпенің төменгі шеті бауырмен шектелген, яғни беткей орналасқан, жүректің оң жақ шеті өкпенің оң жақ тұсымен жабылған). Өкпе конус пішінді болғандықтан, кеуде клеткаларын жоғарыдан төмен қарай күшті перкуссиялау нәтижесінде перкуторлы дыбыстар кезекпен өзгереді: өкпелік ашық (өкпенің үстінде), салыстырмалы тұйықталған (өкпенің төменгі бөлігі бауырдың жоғары бөлігін жабады), абсолютті тұйық (өкпенің төменгі шекарасы, бауырдың үсті). Осы кезектесіп ауысатын перкуторлық дыбыстар үнемі естілмейді, сондықтан топографиялық перкуссияның дәлдігі төмендейді. Алайда әлсіз перкуссия жасағанда ауаның азғана көлемі тербелісте болады, сондықтан перкуторлы дыбыс бүкіл өкпенің тұсынан анық болып естіледі, тек қана өкпеден тыс абсолютті тұйық болады. Өкпенің топографикалық перкуссиясында әлсіз соққы қолданылады, плессиметр саусақты төмен қарай тұйық дыбыс пайда болғанша перкуссиялайды. Осы уақытта шымыр адамдарда перкуторлы соққы күшейеді, ал балаларда әлсірейді.

Адамның құлағы ашық дыбыстың тұйық дыбысқа ауысқанын ажырата алатындықтан, керісінше емес, сол бағыт бойынша перкуссиялайды.

Өкпенің жоғары шекарасының топографиялық перкуссиясын алдынан бастайды. Саусақты - бұғана үсті ойығына орнатамыз және ақырындап жоғары 1-2 см жылжытамыз, төс бұғанасындағы емізікше бұлшықетінің сыртқы жағынан тұйық дыбыс пайда болғанша перкуссиялаймыз. Перкуторлық дыбыс өзгергенде, саусақтың ашық дыбыс шыққан бетінен белгі қоямыз. Қалыпты жағдайда өкпе ұшы бұғанадан 3-4 см жоғары орналасқан. Содан кейін өкпе ұшын кеуденің артқы жағынан анықтау үшін плессиметр саусақты жауырынның жота өсіндісінен 3-4 см VII мойын омыртқасына қарай бағыттап, перкуссиялаймыз. Қалыпты жағдайда өкпе ұштарының бұл шекарасы VII мойын омыртқасының өсіндісіне тура келеді.

Кренинг кеңістігінің көлденең өлшемін анықтау үшін, плессиметр саусақты трапеция тәрізді бұлшық еттің ортасына перпендикулярлы орнатып, алдымен медиальды, одан кейін латеральді перкуссиялайды. Анықталған арақашықтықты сантиметрмен өлшейміз. Қалыпты жағдайда ол шамамен 4-8 cм құрайды.

Эмфизема кезінде өкпе ұшының көлемі үлкейіп, шекарасы жоғары қарай ығысады, Кренингалаңы кеңейеді. Өкпе ұшының тығыздалуы (пневмония, пневмосклероз, ісік) осы шекараларды төмен ығыстырып, Крениг кеңістігі кішірейеді.

Өкпенің төменгі шекарасының скелетотопиясы үшін анатомиялық бағдарларды қолданады (4-1 кесте). Перкуссия жасау әдеттегідей алдыңғы жақтан басталады. Плессиметр саусақты оң жақ екінші қабырғааралық төс маңы сызығы бойынша зерттелетін мүшеге қатаң параллель түрде төмен қарай тұйық дыбыс шыққанша перкуссиялаймыз. Осыған ұқсас тәсіл бойынша өкпенің төменгі шекаралары кестеде көрсетілген жол бойынша анықталады.

 

Өкпенің төменгі шекарасының төмен ығысуы өкпенің немесе онымен көршілес мүшелердің ауруларымен байланысты. Бұларға біріншіден, эмфизема, бронх демікпесі, пневмоторакс, созылмалы жүрек жетіспеушілігі, кіші қан айналымның бұзылысы жатады. Екіншісіне энтероптоз, яғниқұрсақ қуысының қысымының төменденуінен ішкі мүшелердің төмен түсіп кетуі (жүктіліктен кейін іш қуысының бұлшықеттерінің әлсіреуі, лапароцентез, күрт арықтау) жатады.

Өкпенің төменгі шекараларының жоғарыға ығысуының екі себебін ажыратады: өкпе аурулары (анық пневмосклероз, карнификация, өкпенің төменгі бөлігінің тығыздалуы және плевра қуысының сұйықтыққа толуы өкпені жоғары қарай ығыстырады), сонымен қатар, іш қуысының қысымының көтерілуінен (семіздік, метеоризм, асцит, жүктілік) болады.

 

4-1 кесте. Қалыпты жағдайдағы өкпенің төменгі шекаралары:

Перкуссия жасайтын орны	Оң жақ өкпе	Сол жақ өкпе
Төс жанындағы сызық	V - қабырғааралық	-
Бұғана ортаңғы сызығы	VІ- қабырға	-
Қолтық асты алдыңғы сызығы	VІІ -қабырға	VІІ- қабырға
Қолтық асты ортаңғы сызығы	VІІІ-қабырға	VІІІ- қабырға
Қолтық асты артқы сызығы	ІХ- қабырға	ІХ- қабырға
Жауырын сызығы	Х- қабырға	Х- қабырға
Омыртқа жанындағы сызық	XІ кеуде омыртқасының өсіндісі

Өкпенің төменгі шетінің жылжымалдығы максималды терең дем алу мен дем шығарудағы төменгі өкпе шетінің күйлерінің арақатынасы. Бұл кезде оң жақта үш, ал сол жақта екі сызық бойынша тексеріс жүргізеді. Тыныс алудың орташа тереңдігінде өкпенің төменгі шекарасының күйін дермографпен теріде белгілейді. Сонымен қатар, бір сәт үзілісте максималды тыныс алуда және максималды тыныс шығаруда орындайды. Аралық жиегін сантиметрмен өлшейміз (4-2 кесте).

 

 

4-2 кесте. Өкпенің төменгі шетінің жылжымалылығын анықтау

 

Топографиялық сызық	Өкпенің төменгі жиегінің жылжу шектері,см
Оң жақ	Сол жақ
дем алғанда	дем шығарғанда	қосындысы	дем алғанда	дем шығарғаганд	қосындысы
Бұғана ортаңғы сызығы	2-3	2-3	4-6	-	-	-
Қолтық асты ортаңғы сызығы	3-4	3-4	6-8	3-4	3-4	6-8
Жауырын сызығы	2-3	2-3	4-6	2-3	2-3	4-6

 

Өкпенің жиегінің жылжымалылығының төмендеуі немесе мүлдем жойылуы өкпенің өзінің өзгеруінен немесе төменге ығысуынан болады. Біріншісі эмфизема, пневмосклероз, өкпенің ісінуі және тығыздалуынан болады. Екіншісі висцеральді және париетальді плевралардың өсінділерінде (қабысуы), плевра қуысында сұйықтық немесе газдың жиналуында, диафрагманың салдануы және құрсақ қуысының қысымының көтерілуінде (асцит, жүктілік, метеоризм)қарастырылады.