Бүйректің функционалдық қызметін зерттеу
Зимницкий сынамасы Зимницкий сынамасы бүйректің концентрациялық қызметін бейнелеп, былай жүргізіледі. Науқас әдеттегідей тағам қабылдап, ішкен сұйықтық мөлшерін жазып және барлық тәуліктік зәрді (әр 3 сағат сайын бір порция) «1-8» санымен таңбаланған 8 ыдысқа (мысалы, 06:00 келесі күнгі 06:00 дейін) жинайды. Зерттеуді бастар алдында қуық бос болуы қажет (таңғы 06:00-де науқас дәретке отыруы керек). Алғашқы үш сағат бойы зәрді №1 ыдысқа жинайды (бірінші порция), бұл кезде дәретке отыру саны шектелмеген. Ал №2 ыдысқа зәрді жинар алдында қуығы бос болады(соңғы рет дәретке 09:00-де отырады). Қалған ыдыстың барлығы қатаң тәртіпте осындай рет бойынша толтырылады. Әр порцияның көлемі және зәрдің салыстырмалы тығыздығы, сосын тәуліктік, күндізгі (алғашқы төрт порцияның көлемдік жиынтығы) және түнгі диурез (соңғы төрт порцияның көлемдік жиынтығы) өлшенеді. Тәуліктік диурез көлемі ішкен тәуліктік сұйықтық мөлшерімен салыстырылады, күндізгі және түнгі диурез мөлшерін, салыстырмалы тығыздықтың тәуліктік тербеліс диапазонын және оның ең көп мөлшерін салыстырады. Қалыпты бүйрек қызметінің көрсеткіштері: - тәуліктік диурез 1,5-2 литрдей; - зәрмен бірге 65-75% ішкен сұйықтық мөлшері бөлінеді; - күндізгі және түнгі диурез 2:1 қатынасында; - зәрдің салыстырмалы тығыздығыбір порцияда 1020 жоғары болмауы керек; - зәр мөлшерінің тәуліктік өзгеруі (мысалы, 40-300 мл) және оның салыстырмалы тығыздығы (мысалы, 1008-1022) бүйректің адекватты қабілетінің көрсеткіші. Бүйрек қызметінің бұзылу көрсеткіштері: - олигуриянемесе полиурия; - зәрмен бірге 65%-тен аз ішкен сұйықтық мөлшері бөлінеді; - түнгі диурездің күндізгіден асып түсуі (никтурия); - барлық порцияда салыстырмалы тығыздықтың (1015 төмен) азаюы (гипостенурия); - тәуліктік зәр көлемінің және оның салыстырмалы тығыздығының сәл ғана тербелісі (изостенурия). Зимницкий сынамасының нәтижесі науқастың сол күнгі ұқыптылығына және тамақтану ережесіне байланысты, бұл әдіс оңай және мәліметті. Егер науқас сұйықтықты бірдей аралықта ішсе, тәуліктік зәр мөлшері мен салыстырмалы тығыздықта өзгеріс білінбейді (қалыпты бүйрек қызметінде). Зимницкий сынамасы нәтижесіне бүйректен тыс факторлар әсер етеді; шумақтық фильтрацияға және түтікшелік реабсорбцияға әсер ететін дәрмектер қабылдаудан (зәр айдағыш, антигипертензивті және қан тамырын кеңейтетін заттар) және де декомпенсирленген қант диабетімен ауыратын науқастарға оны жүргізудің маңызы жоқ.
Реберг сынамасы Бұл сынама креатинин клиренсіне негізделген, бүйректің шумақтары арқылы сүзгіленіп, өзекшелері арқылы бөлінбейді немесе реабсорбцияланбайды. Бүйректің креатиніндік клиренсі - белгілі бір заттан тазарған қан плазмасының мөлшері (мл). Осы мөлшер арқылы бүйректің мынадай қызметін бағалауға болады: шумақтық фильтрация, өзекшелерінде реабсорбция және т.б. Шумақтық фильтрацияКаротид биі . Креатинин концентрациясы плазмада және шумақтық сүзгіде бірдей. Шумақтар арқылы уақыт бірлігіндегі сүзгіленген креатинин мөлшері (дебит) плазмадағы осы заттың концентрациясының шумақтық сүзгі көлеміне көбейтіндісіне немесе зәрдегі креатинин концентрациясының уақыт бірлігіндегі зәр көлеміне көбейтіндісіне тең:
FxP=UxV.
Осыдан шумақтық сүзінді көлемі (F) мына формуламен есептеледі:
F=(U—V):Р,
мұндағы F - шумақтық сүзінді көлемі; U - зәрдегі креатинин концентрациясы (мг/дл); V - диурез; Р - плазмадағы креатинин концентрациясы (мг/мл). Зерттеуде нақты санды анықтау үшін тәуліктік сүзгілеу көлемі оны 1 минутқа шағумен анықталады. Қалыпты қуық толуындағы тәуліктік зәрді жинап, көлемін және ондағы креатинин концентрациясын анықтайды. Әдетте қандағы креатинин концентрациясы тәулігіне онша өзгермейді, сондықтан, креатининды анықтау үшін биохимиялық анализге қанды бір рет - клиренс кезеңінің ортасында алады. Қалыпты жағдайда шумақтық сүзгілеу F ерлерде 1,73 м2 дене аумағында 97-137 мл/мин және әйелдерде 1,73м2 - 88-128 мл/мин тең. Шумақтық сүзіндінің төмендеуі жиі бүйректің органикалық зақымдалуының; негізгі себебі болады. Осы көрсеткіш 50-30 мл/мин төмендесе, азотемия пайда болады. Осындай көрсеткіштің төмен болуы бүйректен тыс артериялық гипотонияда, көп қан жоғалту және дегидратация салдарынан гиповолемия дамығанда анықталады. Түтікшелік реабсорбцияны (R) мына формуламен есептейді:
R=(F —V)х 100:F.
Қалыпты жағдайда біріншілік зәрдің кері сіңірілуі 98,5-99,0% құрайды. Түтікшелік реабсорбцияның 80-60% төмендеуі айқын бүйрек жетіспеушілігінде байқалады.
|
