Теодолиттік түсірістің мәнә мен орындау тәртібі

Теодолиттік түсіріс деп теодолит аспабымен орындалатын горизонталь н/е контурлық түсірісті айтады.Теодолитпен горизонталь және көлбеу бұрыштар өлшенеді.Ұзындықтар ленталармен және қашықтық өлшеуіштермен өлшенеді.

Теодолит түсірісі арқылы рельефі көрсетілмеген жердің планы алынады.Теодолиттік түсіріс дала және өңдеу жұмыстарынан тұрады.Дала өлшеулерінде келесі жұмыстар орындалады:тееодолиттік жүрісті жерге салу,теодолиттік жүрістің төбелерін салу, теодолиттік жүрістің төбелерін геодезиялыұ тірек пункттерімен байланыстыру,ситуацияны түсіру.Өңдеу жұмыстарының мазмұны: теодолиттік жүрістің төбелерін координаталарын есептеу және теодолиттік түсірістің планын салу.

33. Теодолит түсірісінің өлшеу нәтижелерін өңдеу клесі істен тұрады:1) Өлшенген бұрыштарды үйлестіру және қабырғалардың дирекциялық бұрыштары мен румбыларын есептеу. 2) Координаталар өсімдерін есептеу және оларды үйлестіру. 3) Теодолит жүрісінің төбелерінің координаталарын есептеу. 4) Теодолит түсірісі жасалған жердің планын салу. Теодолит жүрісінің кез – келген горизонталь бұрышын өлшегенде кездейсоқ қателер кездеседі, сондықтан жүрістің бұрыштық қатесі өлшенген бұрыштардың қосындысы мен теориялық қосындысының айырымы айырымы арқылы анықталады.

34. Теодолиттік т.планын салу. Теод.т.планын қағазға салу қабырғасы 10 см кв.бөлінген торларды салудан басталады.Бұндай торларды салу металдан жасалған Дробышев сызғышы арқылы орындалады.Торды жай сызғышпен және өлшеуіш циркульменде салуға болады.Ол үшін қағазға диогональ жүргізіп,қиылысқан жерінен диогональ бойымен циркуль өлшеуішпен бірдей кескінді салады,оларды қосып тікбұрышты төртбұрыш алады.Содан кейін оның қабырғаларына ц.өлшеуіштің ашасын 10 см жасап,кесінділер салады.Кесіділерді қосып,кв.торлар жасайды.Салынған торларды бақылау үшін әр квадраттағы диогональдардың бірдейлігін өлшейді.Олардың ауытқуы 0.2 мм аспау керек.Коорд.торының салуын тексеруден кейн.тордың масштабқа байланысты мәнін жазады,содан кейін теодолиттік жүрістің төбелерін сәйкес коорд.мәнімен планға салады.Теодолиттік жүрістің төбелеріңнің планда дұрыс салынуын коорд.ведомосіндегі жүрістің қабырғаларының ұзындық шамасымен тексереді.Теодолиттік түсірістің қарындашпен орындалған планын тушпен бастырады және шартты белгілермен толықтырады.

45.Техникалық нивелирлеу жұмыстары топографиялық түсірістерде түсіру негіздерінің пункттерінің биіктігін анықтағанда, сондай-ақ инженерлік құрылыстарда ізденіс және салу кезінде жүргізіледі.Техникалық нивелирлеуде нивелирді жұмыс жағдайына келтіргеннен кейін өлшеу келесі ретпен орындалады: 1) Артқы рейканың қара жағынан санақ алу. 2) Алдыңғы рейканың қара жағынан санақ алу. 3) Алдыңғы рейканың қызыл жағынан санақ алу. 4) Артқы рейканың қара жағынан санақ алу. 5) Аралық нүктелерде рейканың қара жағынан санақ алу.Рейкадан алынған санақтар арнаулы нивелир журналына жазылады.

48. Техникалық нивелирлеу жұмыстары топографиялық түсірістерде түсіру негіздерінің пункттерінің биіктігін анықтағанда, сондай-ақ инженерлік құрылыстарда ізденіс және салу кезінде жүргізіледі.Нүктелердің өзара биіктігі ортаға қою әдісімен анықталады,бұнда рейкалардың арасы 120 м дейн,ал нивелир мен рейка арасындағы қашықтықтың теңсіздігі 10 м көп болмау керек.Техникалық нивелирлеуде нивелирді жұмыс жағдайына келтіргеннен кейін өлшеу келесі ретпен орындалады: 1) Артқы рейканың қара жағынан санақ алу. 2) Алдыңғы рейканың қара жағынан санақ алу. 3) Алдыңғы рейканың қызыл жағынан санақ алу. 4) Артқы рейканың қара жағынан санақ алу. 5) Аралық нүктелерде рейканың қара жағынан санақ алу.Рейкадан алынған санақтар арнаулы нивелир журналына жазылады.Рейканың қара және қызыл жағынан өзара биіктіктердің шамасы 5 мм аспау керек.

32. Толықтыру түсірістер. Толықтыру түсірістері теодолиттік жүрістердің пунктерінен жүргізіледі.Ол берілген тапсырмаға және қабылданған масштабқа байланысты планда кескінделетін әрбір контурдың және ситуацияның барлық нүктелерінің орнын анықтайтын өлшеулерден тұрады. Перпендикуляр әдісі анықталған нүктеден,теодолиттік жүрістің қабырғасына түсірілген жергілікті жердегі перпендикулярдың ұзындығынан және жүрістің нүктесінен,перпендикуляр табанына дейнгі ара қашықты өлшеуден тұрады.Қысқа перпендикуляр көз мөлшерімен,ал ұзындары эккердің көмегімен тұрғызылады.Эккер үш қырлы призма болып табылады.Оның екі қыры теодолиттік жүрістің қабырғасына перепндикулярдың түсіретін және көз алдына келтіретін айна қызметін атқарады. Жарамалар әдісі теодолиттік жүрістің қабырғаларына тірелетін сызықтардың жарамаларын немесе тірек нүктелердің жарамасында орналасқан нүктелерді түсіруде қолданылады.Бұл әдіс кескінді сызықтардың шеткі нүктелердің арасында көрінушілік болған жағдайда пайдаланылады.Бұл әдіс құрылыс салынған аймақтарда кең қолданылады. Бұрыштық қиылыстыру әдісі,әдетте жетуі қиын нүктелерді түсіру үшін қолданылады.Нүктенің орны теодолиттік жүрістің нүктелерінен немесе қабырғаларында орналасқан нүктелерден өлшенілетін екі бұрышпен анықталынады.Анықталатын нүктедегі бұрыштың шамасы 30-150 градус аралығында болу керек.Нүктенің кескінін салу транспортирмен жасалынды және олардың қиылысқан жері тиісті нүктенің орны болып табылады. Айнама жол әдісі таса жердегі маңызды объектілерді түсіру үшін қолданылады. Ұзындық қиылыстыру әдісі кезінде нүктенің орны қабырғалары өлщенген ұшбұрыштың төбесі арқылы анықталады.Нүктенің пландағы орнын табу үшін жергілікті жерде үшбұрыштың үш қабырғасының ұзындығын өлшеп,содан кейн планда олар арқылы үшбұрышты салу керек. Полярлық коорд.әдісі жүрістен ашық жерден қашықтау орналасқан жергілікті заттарды түсіру үшін қолданылады.Бұл әдіс кезінде түсіріс тұрақты сызық арқылы жүргізіліп,оның бір шеті полюс ретінде қабылданады.

5.Тік бұрышты координаталар жүйелері. Геодезиялық есептеулерге қатысты,географиялық координаталармен қатар, тікбұрышты жахық координаталар атауы да әрдайым қолданылып отырады.бұл жағдайда,аталыпотырған осьтерді көкжиектік жазықтықтарға жататындықтан,қалап алынған тиянақты нүктені 0 деп осы координата осьтеріне бас нүктесі деп қабылдап ала аламыз.Жазықтықтағы тікбұрышты жазық координата осьтері,жазықтықтары:

-1(СШ)-солт шығ

-2(ОШ)-оңт шығ

-3(ОБ)-оңт бат

-4(СБ)-солт бат атаулары болып 4-ке бөлінеді.Сонда осы ширектердің бірінде берілген нүктенің орны екі координата арқылы анықталатынына байланысты,олардың таңбалары әр түрлі болуы мүмкін.

18. Тірек торлары туралы түсінік. Кез келген топографиялық түсірістер жер бетінде пландық және биіктік жәйі белгілі нүктелерге негізделген.Бұндай нүктелерді тірек пунктері деп атайды.Осы пунктердің жиынтығы тірек торларды құрайды.Тірек пункттердің жер бетіндегі жәйі астрономиялық және геодезиялық әдістермен анықталады. Астрономиялық әдіспен берілген пункттің геодезиялық координаталары аспан шырақтарын бағдарлау арқылы анықталады.Астрономиялық бағдарлаудың нәтижесінде пунктерге бағытталған сызықтардың геодезиялық азимуттарында анықтауға болады. Геодезиялық әдісті қолданғанда тек кей нүктелердің тікбұрышты координаталары астрономиялық бағдарлаумен анықталады.Тірек торлардың қалған пункттері жердің бетінде төбелері тірек пунктері болатын геометриялық фигуралардың қабырғалары мен бұрыштарын өлшеу арқылы негізгі нүктелермен байланыстырылады

50. Фототопограф.т. геодезияның жеке бөлігі.Фототопограф.т.жердің карталар мен пландарын фотографияларын бойынша жасаумен айналысады.Фототопография екі жолмен: әуеде,жерде орындалуы мүмкін.Жердегі орындалатын түсіріс фототеодолиттік түсіріс.жергілікті түсіріс көбінесе әуеден түсіруге ыңғайсыз аймақтарда қолданылады.Жер үсті фототопограф.т.алдында фототеодолиттің құрылғыларын тексереді,тек содан кейн ғана түсіру жұмыстары орындаоады.