СІМДІКТЕРДІҢ ТІРШІЛІК ФОРМАЛАРЫ

Адамзат дамуының алғашқы дәурінде адамның негізгі қорегі өсімдік болды. Ертедегі египеттіктерге алоэ, қараған, зығыр, лотос, жалбыз, тал, арша, т.б. өсімдіктердің емдік, шипалық қасиеттерінің болғанын жазба деректер дәлелдейді. Бұдан 4 мың жыл бұрын үндістандықтар 760 дәрілік өсімдікті пайдалана білген. Қытайда дәрілік өсімдіктер жөнінде алғашқы кітап бұдан 5 мың жыл бұрын жазылған. Орта ғасыр ғалымы Парацельс ерте заманнан келе жатқан ілім бойынша «емдік өсімдіктің пішіні, түсі, дәмі мен иісі аурудың сипатына сай келуі тиіс» дейді. Қазақ халқының емшілік салтында шипалы өсімдіктерді пайдалану ежелден бар дәстүр. Халық емшілері бұл жөнінде көптеген тәжірибелер жинаған. Мысалы, қазақтардың қылшадан дәрі жасауына сүйеніп, 1924 жылы П.С. Моссагетов Қазақстанда өсетін қырықбуын қылшасының шипалы қасиетін ашқан. Қазақстанда өсетін тағы да бір шипалы шөп – мақсыр, немесе марал тамыр (рапотник). Кейінгі жылдары дәрілік өсімдіктер қатарынан жусан, мыңжапырақ (тысячелистник)-биіктігі 30-70 см-дей көп жылдық шөптесін өсімдік. Халық медицинасында дәрілік өсімдіктердің ішінде женьшень сияқты адам организміне әл, күш беретін дәрілік өсімдіктер жиі кездеседі.

Тапсырмалар:

1.Мәтін бойынша сөздерді теріп жазып, сөздік құрастырыңыз.

2.Мәтінді оқып аударып, түсінгендеріңіз туралы әңгімелеңіз.

3.Емдік, шипалық, дәрілік, өсімдік өздерін аударып, сөйлем құрастырыңыз.

4.Адамзат дамуының алғашқы дәурінде адамның негізгі қорегі өсімдік болды. Берілген сөйлемге морологиялық талдау жасаңыз.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ «ҚЫЗЫЛ КІТАБЫ»

«Қызыл кітап» деген сөз 1966 жылы Табиғат және табиғат ресурстарын Қорғаудың Халықаралық Одағының түрлерді сақтап қалу туралы Комисиясы дүниежүзінде жойылып кету қаупі бар жануарлар түрлері енгізілген «Фактілердің Қызыл Кітабын» дайындап шығарғанда пайда болды. Қазақстанда «Қызыл кітап» Республика Үкіметінің 1978 жылдың 16 қантарындағы қаулысы бойынша бекітілді. Оның омыртқалы жануарларға арналған бірінші бөлімі 1979 жылы қаңтар айында жарық көрді. Бұл кітапқа омыртқалы жануарлардың 87 түрі мен түршелері, оның ішінде: сүтқоректілер – 37, құстар – 43, бауырымен жорғалаушылар – 8, қосмекенділер – 1 және балықтардың 4 түрі тіркелді. 1981 жылы Республика Қызыл кітабының екінші бөлімі жарық көрді. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы – республика территориясында кездесетін сирек, саны азайып немесе жойылып кету қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер түрлері туралы оларды ғылыми зерттеу, қорғау, қалпына келтіру және тиімді пайдалану туралы толық мәліметтер бар – негізгі құжат. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына тіркелген жануарлар мен өсімдіктер түрлері еліміздің барлық территориясында ерекше қорғауды қажет етеді; бұл түрлерді ұстауға (жинауға) қатаң тыйым салынған.

 

Тапсырмалар:

1. Мәтінді оқыңыз.

2. Мәтіннен таныс емес жаңа сөздерді, сөз тіркестерін аударыңыз.

3. Көп нүктенің орнына тиісті қосымшаларды қойып, қосымшаның түрін анықтаңыз, сөйлемді көшіріп жазыңыз.

Қазақстан Республикасы.. Қызыл кітаб... – республика территориясы... кездесетін сирек, саны азай... немесе жойылып кет... қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер түр...і туралы оларды ғылыми зерттеу, қорғау, қалпына келтіру... тиімді пайдалану туралы толық мәліметтері бар негізгі құжат.

4.Жаңа сөздерді жаттаңыздар.

 

АҒАШ - ДИЗАЙН ЭЛЕМЕНТІ РЕТІНДЕ

Ішкі көріністің дизайны елеулі дәрежеде ғимараттың жалпы сипаттамасына — оның тағайындалуына, пайдаланылған материалдар мен конструкцияларына байланысты болады. Ағаштық құрылыста ішкі көрініс әдетте толығынан ағашты нұсқада орындалады немесе ағашталшықты плита, пластиктер, сылақты қаптағыш материалдарды қолданады, ал тасты ғимараттарда ағашты жабылым, еден, қабырғалардың біраз бөлігі, есіктер, саты, қалқалы қондырғылар, жабдықтар мен жиһаздар ретінде қолданып жүр. Ал соңғы жылдары ағашты ішкі көріністе қолдану тіпті сәнге айналып барады. Бұл ретте ағаштың тек өзіне ғана тән текстура мен түсі сияқты қасиеттері үлкен маңыздылыққа жетіп отыр.

Тапсырмалар:

1.Мына сөздерді аударыңыздар.

Ішкі, елеулі, дәреже, сипаттама, жабылым, саты, маңыздылық, тағайындалу, нұсқа, сылақ, қалқалы қондырғы, жабдық, көрініс, ғимарат, қаптағыш, еден, қондырғы, жиһаз, сән, түс, жету.

2.Мәтін бойынша сұрақтар дайындаңыздар.

3.Мәтіннен септік жалғаулы сөздерді теріп жазыңыздар.

4.Қолдану етістігін өткен шақ формасында жіктеңіздер.

5.Мәтіннен сын есім сөздерді теріп жазыңыздар да, сол сөздермен сөйлемдер құрап жазыңыздар.

6.Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдарын түсіндіріңіздер.