ТЭМА № 3. “Александрэіда”—першы чэшскі рыцарскі раман.Старажытначэшскі эпас пра Аляксандра належыць невядомаму аўтару і захаваўся ў васьмі ўрыўках з розных частак твора. Гэта дае пэўную магчымасць даведацца пра цэласны характар эпасу і творчую манеру яго аўтара. Мяркуюць, што паэма мела аб’ём у 9000 вершаў, з якіх да нас дайшло 3449. Існуюць два спісы эпасу, паміж якімі ёсць некаторыя стылістычныя адрозненні. Літаратурная апрацоўка жыцця, дзеяння і прыгод македонскага цара Аляксандра Вялікага была амаль самай распаўсюджанай тэмай твораў у старажытнасці і сярэднявеччы. Падобныя ўзоры сустракаюцца не толькі ў еўрапейскіх, але і ў азіяцкіх і афрыканскіх крыніцах. Аснову для такіх твораў звычайна складалі гістарычныя літаратурныя творы на грэчаскай і лацінскай мовах. Паступова прыгоды Александра сталі прадметам цікавасці не толькі адукаваных вышэйшых слаёў, але і ўсіх прадстаўнікоў сярэднявечнага грамадства. Так александраўская тэма дайшла і да чэшскіх земляў і на памежжы XIII-XIV ст.ст. з’явілася ў чэшскага паэта, які ў асобе Аляксандра Македонскага ўславіў велічнасць рыцарства. Якраз у гэты час на чэшскай гістарычнай арэне цэнтральнае месца належыла шляхце. Стварыліся спрыяльныя ўмовы для фарміравання чэшскай шляхецкай культуры, якая дагэтуль была слабаразвітай і часта знаходзілася пад чужымі ўплывамі, асабліва нямецкімі. Чэшскі паэт пісаў пад уражаннем сваіх папярэднікаў, Вальтэра Шаціл’ёнскага, Ульрыха фон Эшэнбаха, і абапіраўся на іншыя крыніцы: гістарычныя, міфалагічныя і г.д. Але ўвесь літаратурна-гістарычны матэрыял аўтар перш за ўсё сутыкае з актуальнамі сітуацыямі свайго часу і сваёй зямлі. Пры стварэнні твора ён абапіраецца на назіранні і погляды людзей таго асяроддзя, для якога быў напісаны эпас,--асяроддзя чэшскай шляхты. Паэт замяняе антычныя падзеі і прыгоды жыццём чэшскай шляхты і чэшскай актуальнай праблематыкай, нават воінам Аляксандравай дружыны ён дае чэшскія імёны. Акцэнт у творы робіцца на дзеянне, на дынаміку, праз якія ўспрымаюцца фігуры і вобразы эпасу. Мэтай пісьменніка было не набліжэнне падзей мінуласці да сучасніка, а стварэнне тыпа шляхціча згодна з патрэбамі і ўяўленнямі сваёй эпохі. Аўтар адмовіўся ад экзатычных элементаў і фантастычных прыгод і засяродзіў усю ўвагу на асноўных праблемах і пытаннях шляхецкага жыцця. Сам паэт смела выказвае свае ацэнкі і крытычныя заўвагі наконт падзей, а яго маральныя разважанні выступаюць у якасці звязкі паміж асобнымі эпізодамі. У так званых “аўтарскіх адступленнях” выяўляецца ідэйная канцэпцыя сачынення. У творы пераважаюць маналогі некалькіх галоўных герояў (Аляксандра, Арыстоцеля, Дарыя), што надае асаблівую значнасць выказаным думкам. Часта аўтар звяртаецца і да афарыстычных форм і сентэнцый. Фігура апавядальніка ў творы—гэта фігура дарадцы, назіральніка і суддзі. З фармальнага пункту гледжання, галоўнае для чэшскага паэта—гэта зразумеласць і простасць падачы, таму з тропаў выкарыстоўваюцца ў творы толькі параўнанні і паралелізмы. Асобныя месцы багата адценены анафарамі, сінанімікай. Узнікненне “Александрэіды” азначала заканчэнне эпохі, калі пераважала лацінская літаратура, і сведчыла пра зварот да рэальнага жыцця. Акрамя таго, самастойная пазіцыя чэшскага паэта акрэсліла тэндэнцыю адхілення ад чужаземных, асабліва нямецкіх, уплываў і фарміраванне іншага погляду на літаратуру, якая мусіць стаяць у цэнтры жыццёвых падзей і адначасова быць забаўляльнай. Мэта практычнага занятку— вызначэнне месца твора ў кантэксце еўрапейскай літаратуры пра Аляксандра Македонскага, асэнсаванне і аналіз генезіса, сістэмы вобразаў, стылю “Александрэіды”, а таксама нацыянальнай спецыфікі рамана.
Пытанні 1. Гісторыя напісання і захавання старачэшскага эпасу аб Аляксандры Вялікім. Праблема часу стварэння твора. 2. Чэшская “Александрэіда” і еўрапейскія апрацоўкі антычнага матэрыялу пра выдатнага палкаводца (напрыклад, “Александрэіда” Вальтэра Шатыл’ёнскага альбо Ульрыха фон Эшэнбаха). Арыгінальнасць і своеасаблівасць чэшскага твора. 3. Пераасэнсаванне вобраза цэнтральнага героя. Прататып галоўнага персанажа (ваяўнічы і мудры кароль Пржэмысл Атакар II). Сучаснае гучанне і трактоўка вобраза. 4. Асноўныя тэмы і матывы твора 5. Ідэйная адметнасць “Александрэіды” (антынямецкі пафас, патрыятычны пратэст супраць германізацыі чэшскай культуры, разважанні пра ідэальнага правіцеля, шляхецкая сучасная праблематыка 6. Мастацкія асаблівасці (багемізацыя антычнага сюжэта, творча актыўнае засваенне еўрапейскай літаратурнай традыцыі, дынамічнасць сюжэта, акцэнт на падзеі, дэталёвае апісанне зброі, шляхецкіх адносін, адмаўленне ад экзатычнага матэрыялу і фантастыкі, шырокае выкарыстанне дыялогаў і маналогаў асабліва галоўных дзеючых асоб /Александра, Арыстоцеля, Дарыя/, мноства афарызмаў). 7. Стварэнне ў “Александрэідзе” тыпа менавіта чэшскага шляхціча ў адпаведнасці з патрэбамі і ўяўленнямі свайго часу і сваёй зямлі. 8. Асаблівасці кампазіцыйнай структуры твора (ужыванне крытычных заўваг і маральных сентэнцый аўтара паміж асобнымі эпізодамі, прамая фармулёўка асабістай пазіцыі і ідэйнай канцэпцыі ў тэксце твора). 9. Стылёвыя прыкметы старачэшскага эпасу (зразумеласць мовы твора, адмаўленне ад складаных алегорый, багацце параўнанняў, біблейскія алюзіі і рэмінісцэнцыі, васьміскладовы памер з парнай рыфмоўкай, мноства анафар і паралелізмаў, багатая сінаніміка). 10. Значэнне “Александрэіды” для чэшскай паэзіі.
|
