ТЭМА № 4. “Далімілава хроніка”—першы гістарычны твор на чэшскай мове.
“Далімілава хроніка”—гэта традыцыйная назва самага старажытнага чэшскамоўнага гістарычнага вершаванага твора. Аднак вызначэнне імя аўтара з’яўляецца гістарычнай памылкай. Праблема аўтарства хронікі не вырашана да сённяшняга часу. Некаторыя навейшыя спробы знайсці аўтара ў асобе Гінка Жака з Дубы, Гаўла з Лэмбэрка ці Яна IV з Дражыц і інш. шляхам аналізу асобных месц хронікі, высвятленнем інтарэсаў і паходжання названых людзей не знайшлі ўсеагульнага прызнання. Няма адзінства ў даследчыкаў і па пытанню сацыяльнай прыналежнасці аўтара. Невядома, ці быў то свецкі шляхціч, ці духоўная асоба. Як і большасць папулярных твораў сярэднявечча, Далімілава хроніка прайшла шляхам перапрацовак, змен і дапаўненняў. На сёння можна ўпэўнена гаварыць пра тры рэдакцыі азначанага твора. Самая старая з іх захавалася ў рукапісах—Кэмбрыджскім (з паловы XIV ст.), Францысканскім (каля 1440 г.) і Венскім (з канца XIV ст.). Другая рэдакцыя –Лабковіцкі рукапіс (першая пал. XV ст.). Трэцяя (мае стылістычныя змены) зроблена Янам Пінвічкай у 1459 г. Імпульсам да напісання твора сталі патрыятычныя пачуцці чэшскай шляхты і вялікі інтарэс да свайго мінулага. Храніст пачынаў свой аповед з часоў засялення чэшскіх тэрыторый і давёў да 1314 года. Ён імкнуўся з’яднаць у адзінае цэлае ўсе існаваўшыя да таго часу сведчанні пра чэшскую гісторыю. Ва ўводзінах да твора аўтар пералічвае хронікі, якія паслужылі крыніцамі падзей і фактаў (балеслаўская, пражская, бржэўнаўская, апатавіцкая, вышэградская), узгадвае таксама мараўскія і нямецкія хронікі. Не засталіся незаўважанымі праца Космаса і яго паслядоўнікаў. Можна распазнаць водгукі легенд вацлаўскага і людмілінскага цыклу, а таксама скарыстанне вусных паданняў, якія са старажытнасці мелі хаджэнне на чэшскіх тэрыторыях. Разам з тым, “Далімілава хроніка” уводзіць у літаратуру шмат невядомых аповесцяў і фальклорных паданняў, геральдычныя легенды, мясцовыя байкі. У творы можна прасачыць аўтарскае разуменне чэшскай гісторыі і глыбокую тэндэнцыйнасць у трактоўцы тых ці іншых падзей. Храніст стараецца абудзіць нацыянальную свядомасць і патрыятычнае пачуццё як у караля, так і ў прадстаўнікоў чэшскай шляхты, якой, галоўным чынам, і прызначаецца сачыненне. Аўтар негатыўна ацэньвае шлюбы чэшскіх каралёў і шляхцічаў з чужынкамі і асуджае выхаванне дзяцей па іншаземнаму ўзору. Відавочны і антынямецкі пафас твора. “Далімілава хроніка” вылучаецца прастатой і строгасцю кампазіцыі. У творы не так многа, як гэты звычайна бывае ў творах такога тыпу, адыходаў ад асноўнага дзеяння. Устаўныя легенды, рыцарскія аповесці, гістарычныя анекдоты і байкі тут сустракаюцца даволі рэдка. Вобразы пэўных гістарычных асоб цікавяць аўтара не як носьбіты нейкіх асаблівых якасцей, а, хутчэй, як выразнікі той ці іншай грамадскай тэндэнцыі, думкі альбо пазіцыі. Таму ён, з аднаго боку, звяртаецца да гераізацыі некаторых гістарычных асоб, а з другога, крытыкуе і сатырычна высмейвае. “Далімілава хроніка”—суб’ектыўна афарбаваны твор, зкі змяшчае шмат разважанняў аўтара. Галоўнай мэтай пісьменніка было імкненне звярнуць увагу на лёс чэшскай зямлі і чэшскага народа, таму ён не задумваўся пра стылёвую і вобразную стракатасць. У прадмове падкрэсліваецца арыентацыя на лацінскія ўзоры, сучасную аўтару паэтычную тэорыю і знаёмства з рэлігійнымі і свецкімі літаратурнымі творамі. У асабістых каментарыях так званы Даліміл часта прыбягае да прымавак, афарызмаў. Шырока ўжывае параўнанні з жывёльнага і расліннага свету. Агульная канцэпцыя “Далімілавай хронікі” дазваляе гаварыць пра стварэнне яе аўтарам чэшскай грамадска-крытычнай і палітычнай паэзіі. Хроніка моцна паўплывала на развіццё гістарычнай чэшскай паэзіі наступных стагоддзяў. Так званы Даліміл у сваім творы змог дасягнуць вышэйшых чалавечых і нацыянальных каштоўнасцей. Ён ахапіў позіркам грамадскае, палітычнае і культурнае жыццё чэшскага народа менавіта з чэшскай пазіцыі Мэта практычнага занятку— прааналізаваць мастацка-эстэтычныя чыннікі, дзякуючы якім “Далімілава хроніка” заняла адно з вядучых месцаў у чэшскай літаратуры таго часу, прасачыць адметнасці паэтыкі.
Пытанні 1. “Далімілава хроніка” як сведчанне абуджэння нацыянальнай самасвядомасці чэхаў. 2. Праблема аўтарства. Тры рэдакцыі гістарычнай хронікі. 3. Адлюстраванне ў творы палітычных поглядаў і літаратурных густаў дробнай чэшскай шляхты. 4. Аўтарская пазіцыя ў хроніцы. Дыдактычная тэндэнцыя. 5. Пралог да хронікі як фармулёўка літаратурных задач Даліміла. 6. Літаратурныя крыніцы аповеду і апісаных падзей. 7. Асаблівасці мовы і стылю “Далімілавай хронікі”. 8. Ацэнка хронікі сучаснікамі і наступнымі пакаленнямі даследчыкаў (у прыватнасці, Добраўскім, Палацкім і іншымі дзеячамі нацыянальнага адраджэння).
|
