Дәріс. Алымдар, баждар, төлемдер

Заңды және жеке тұлғаларға мемлекеттік органдар көрсететін қызмет үшін олардың міндетті төлемдері алымдар, баждар және төлемдер болып табылады.

Осы төлемдердің сомасы жергілікті бюждеттің табысына түседі немесе белгіленген үлесте бюджетке және сәйкес ұйымға қосылады, олардың қызметін дамыту, ілгерлету, шығындарын бөлшектеп немес толығымен өтеу үшін қызмет көрсететін ұйымның, мекеменің қарауына толығымен түседі.

Республиканың бюджетінің табысына түскен бағалы қағаздарды эмиссиялағаны үшін алымдар ерекшеленген тәртіпке жатады.

Төлемдерді өтеу қаржылық тұрғылары және жергілікті бюджеттерге есептелінетін, сонымен бірге мүліктік құқықты техникалық процедураларды және тіркеулерді, объектінің қызметтің белгілі бір жағдайын бекітуді қосатын қызметтердің кең аумағында жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасында алынатын келесі алымдарды бөліп көрсетуге болады:

- аукциондық сатулардан алынатын алымдар, мемлекеттік тіркеулердің алымы: заңды тұлғаларды, жеке кәсіпкерлерді, қозғалмайтын мүлікке құқын және олармен байланысты келімсімдерді, көлік құралдарын, әуедегі және теңіздегі кемелерді, радиоэлектрондық құралдар мен жоғары жиілікті жабдықтарды, жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқына лицензиялық алымдары.

Алымдарды төлеу қажеттілігін әкелетін қызмет түрлерінің әртүрлілігі таза қаржылық шекарадан шығарып, сәйкес қызметтерге аралық сипат береді. Нарықтық қатынастардың жағдайында, тіпті мемлекеттік органдар арқылы қызмет көрсету ауысып, қарастырылған операциялар қаржылықтан тауарлық – ақшалайға ауысқан кезде осы төлемдердің фискалдық және тарифтік бағалы сипатының бірігуі айрықша дамыды. Осындай ақылы қызметтің шеңберінің құрамына, мысалы, жол полицияларының алымдары, өлшемдер мен өлшеу приборларын таңбалау және тексерумен өлшеу т.б. кіреді. Ереже бойынша осы алымдардың сомасын Үкімет белгілейді. Кейбір төлемдер үшін есептеу ресурс көлемінен (су, ағаш) немесе қызметтен (аукциондағы алым), басқа сандық параметрлер көлемінен жүргізіледі. Осы тұрғыда алымдар мен төлемдердің салық объектісінің базасы мүлдем әр түрлі, әлеуметтік және салық төлемдерін есептеу үшін салық базасына айлық есеп көрсеткішінің қысқа мөлшері қолданылады. Қарастырылып отырған төлемдердің қатарынла ресурсқа төленетін төлемдер бөліп қарастырылады:

- жер учаскесін қолданғаны үшін;

- су ресурстарын қолданғаны үшін;

- орманды пайдаланғаны үшін;

- радиожиілік ресурстарын қолданғаны үшін.

Мысал: жер торабын қолданғаны үшін төлем (жер салығынан айырмашылығы) оны тұрақты нмесе уақытша қолдануға бергенде (бірінші реттік қайтарымсыз уақытша қолдануға берілген жер учаскелерінен басқа) алынады.

Міндетті төлемдердің арасында ерекше орынды мемлекеттік баж алығы алады.

Мемлекеттік баж салығы төленетін қызмет тізімі аса кең, заңды және жеке тұлғалардың мүддесіне жасалатын іс -әркеттерді, оларға құқықтық мағынасы бар құжаттарды беруді қамтиды: сотқа берілген шағымдардан, шағынудан; әр түрлі нотариалдық әрекеттерді іске асырғаны үшін; азаматтық жағдай актілерін тіркеуге алғаны үшін; мемлекеттік кәсіпорынның меншік түрін өзгерткені үшін; мұраға қалдыру туралы құжаттарды рәсімдегені, сыйға беру және басқа да жағдайлардағы құжаттарды рәсімдегені үшін. Айлық есеп көрсеткішінен есептелетін немесе арыз сомасынан пайыз түрінде мемлекеттік баждың бекітілген пайыздың мөлшерлемесі қолданылады. Баж салығы не арыз беруге дейін, іс -әрекетті жасағаннан кейін, не бажбен төленетін құжатты бергенге дейін төленеді.

Мемлекеттің баж салығының ерекше түрі болып консулдық жинау табылады, ол консулдық мекемелер мен заңды тұлғалардан және азаматтардан, соның ішінде шетел тұлғаларынан алынады.

Мемлекеттің баж салығы арнайы нотариалдық маркамен, несие мекемелеріне қолма –қол ақшамен, несие мекемесінде төлеуші шотынан ақша сомасын аударумен төленеді. Баж салығын қолма –қол ақшамен алу төленгені туралы квитанция (түбіртек) беру арқылы жүзеге асыралады. Заңды және жеке тұлғалардың алымдары, баждары және басқа төлемдері бойынша төлеушілердің жеке категорияларына және белгілі бір жұмысты жасағанда әр түрлі жеңілдіктер бекітілген. Жеңілдіктер осы төлеулерден толық немесе бөлшектеп босату түрінде бекітіледі.

Әдебиет: 11 нег. [100-126], 18 қос. [45-64]

Бақылау сұрақтары:

1) Алымдардың түрлері?

2) Алымдарды есептеу, төлеу тәртібі?

3) Мемлекеттік баж.

4) Төлеушілер, төлеу объектілері және ставкалары

5) Кедендік төлемдер және түрлері