Дәріс. Жер қойнауын пайдаланушылардың салығы мен арнайы төлемдері

Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық пен арнайы төлемдерді заңды және жеке тұлғалар, соның ішінде шетел азаматтары төлейді.

Жер қойнауын пайдаланушылар үшін бекітілген салық тәртібі жер қойнауын пайдалану келісім–шартында анықталады. Оны Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді. Шарттың негізгі түрлері бойынша салық салудың екі моделі бекітілген:

1) жер қойнауын пайдаланушылардың салықтың барлық түрлерін және басқа да төлемдерді төлеуі;

2) жер қойнауын пайдаланушы өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін төлеуі қажет, сонымен бірге ішкі мұнай мен басқа да пайдалы қазбаларға акциздерді, жоғары пайдаға салықты, жер салығын, мүлікке салынатын салықты алып тастағандағы барлық салықтар мен басқа да төлемдерді төлеуге тиіс.

Жер қойнауын пайдалануға қатысты шартпен белгіленген, міндетті тіркеуде өткен жер қойнауын пайдаланушыларға қатысты салық тәртібі шарттың мезгілі аяқалғанға дейін өз күшінде болады, ал өзгерістер 2 жақтың келісуі бойынша енгізілуі мүмкін және жер қойнауын пайдаланушымен мемлекеттің бастапқы экономикалық мүдделерінің арақатынасына өзгерістер енгізбейді.

Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдеріне және салықтарына мыналар кіреді:

1) бонустар: қол қойылатын және коммерциялық айқындау;

2) роялти;

3) үстем пайдаға салынатын салық;

4) өнімді бөлі бойынша Қазақстан Республикасының үлесі.

Қол қойылған бонусы шарттағы аумақты жер қойнауын пайдалану бойынша қызмет істеу құқы үшін жер қойнауын пайдаланушының бір реттік бекітілген төлемі болып табылады және қолднауға берілетін жерлердегі экономикалық құндылықтарды есепке ала отырып, шарт жасасқанда бекітіледі. Қол қойылатын бонустардың мөлшерін Үкімет бекітеді.

Коммерциялық айқындау бонустары жер қойнауын пайдалану шартында бекітіледі және шарттағы территорияда пайдалы қазбалары бар жерді коммерциялық мақсатпен тапқан кезде төленеді. Салық салу объектісі болып пайдалы қазбалардан алынатын бекітілген қорлардың көлемі болып табылады. Коммерциялық айқындау бонусы алынатын қорлар құнынан 0,1% мөлшерде бекітіледі. Бонусты төлеу мезгілі шартпен белгіленеді.

Роялти пайдалы қазбалар өндіру мен техногенді қайта өңдеу үдерісінде жер пайдалану құқығы үшін төленетін төлем болып табылады. Ақшалай және заттай түрде төленеді. Роялтидің салық салу объектісі өндірілген пайдалы қазба немесе өндірілген пайдалы қазбадан алынған алғашқы тауар өнімі болып табылады.

Роялти мөлшерлемесі жалпы тараған пайдалы қазбалар мен жер асты сулары бойынша 1% -дан 10% - ға дейінгі көлемде бекітілген көміртек бойынша – түсімдер көлеміне байланысты сырғымалы шкала бойынша; қатты пайдалы қазбалар бойынша, соның ішінде бағалы металдармен тастарды қоса алғанда – шарттың өз күшінде болу мерзімінде бекітілген пайыз мөлшерінде. Роялти есепті мерзімнен кейінгі айдың 15 –нен кешіктірілмей төленеді.

Жер қойнауын пайдаланушының үстеме пайдаға салығы – салық кодексімен бекітілген нормативтен артық алынған табысқа алынатын төлем.

Үстеме пайда салығының төлеушілері «өнімді бөліп алу туралы» және жалпы тараған пайдалы қазбалар мен жер асты суларын өндіру шарттары бойынша қызмет ететіндер, басқа жер қойнауын пайдаланушылар болып табылады.

20% - дан жоғары ішкі пайда нормасын алынған әрбір жеке шарт бойынша алынған жер қойнауын пайдаланушының таза табысының сомасы болып табылады.

Бұл жерде салық мөлшері сатылы прогрессия бойынша 4% - дан 30% -ға дейін бекітілген (30% -дан жоғары пайда нормасы бойынша). Салық есептіден кейінгі айдың 15-не дейін төленеді.

Бонус, роялти және жер қойнауын пайдаланушының үстем пайдасына салынатын салық бойынша жергілікті салық органдарына салықтық деклорация көрсетіледі.

 

Ұсынылатын әдебиеттер

Негізгі: [ 1. 39-48, 2. 38-47, 5. 41-54 бет],

Қосымша: [ 9. 3-11 бет]

Бақылау сұрақтары:

1. Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдеріне және салықтары дегеніміз не?

2. Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдеріне және салықтарына нелер жатады?

3. Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдеріне және салықтары қалай есептеелді?

4. Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдеріне және салықтары кімдер төлейді?

5. Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдері объектісіне не жатады?

7-дәріс. Әлеуметтік салық;

Әлеуметтік салықтөлеушілері тұрақты емес мекемеде, олардың филиалдары мен өкілдіктерінде қызмет ететін заңды тұлғалар, соның ішінде шетел тұлғалары және жеке кәсіпкерлер болып табылады.

Салық салу объектісі болып жалақы және басқа жұмысшыларға төлемдер, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын жұмысшыларға, шетел азаматтарына және азаматтығы жоқ тұлғаларға төленетін жалақы және басқа да төлемдер болып табылады. Жалақыға қосылатын төлемдер жеке тұлғалардың жинақтаушы зейнетақы қорына аударылатын міндетті зейнетақы жарналарының бөлігі ретінде, әр түрлі өтемақы төлемдері, қосымша төлемдер жән үстеме ақылар, босануына байланысты уақытша еңбек етуге жарамсыздығына әлеуметтік жәрдемақы, баланың тууы кезінде материалдық көмек, жерлеу, әлеуметтік қолдау бойынша төлем, басқа мемлекеттерден грант есебіне оқыту төлемдері, кейбір басқа төлемдер ретінде түзетулерге жатады.

Салық мөлшерлемесі регрессивтік ставкамен белгіленген. Жеке кәсіпкерлер, нотариустар, адвокаттар 3 айлық есеп көрсеткішінің мөлшерінде және әр жұмысшыға 2 айлық есеп көрсеткіші мөлшерінде салық төлейді.

Бюджетке салық есепті кейінгі айдың 15 – нен кешіктірілмей төленеді (осы салық бойынша есепті мерзім –ай).

Әлеуметтік салықтөлеушілері тұрақты емес мекемеде, олардың филиалдары мен өкілдіктерінде қызмет ететін заңды тұлғалар, соның ішінде шетел тұлғалары және жеке кәсіпкерлер болып табылады.

Салық салу объектісі болып жалақы және басқа жұмысшыларға төлемдер, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын жұмысшыларға, шетел азаматтарына және азаматтығы жоқ тұлғаларға төленетін жалақы және басқа да төлемдер болып табылады. Жалақыға қосылатын төлемдер жеке тұлғалардың жинақтаушы зейнетақы қорына аударылатын міндетті зейнетақы жарналарының бөлігі ретінде, әр түрлі өтемақы төлемдері, қосымша төлемдер жән үстеме ақылар, босануына байланысты уақытша еңбек етуге жарамсыздығына әлеуметтік жәрдемақы, баланың тууы кезінде материалдық көмек, жерлеу, әлеуметтік қолдау бойынша төлем, басқа мемлекеттерден грант есебіне оқыту төлемдері, кейбір басқа төлемдер ретінде түзетулерге жатады.

Салық мөлшерлемесі регрессивтік ставкамен белгіленген. Жеке кәсіпкерлер, нотариустар, адвокаттар 3 айлық есеп көрсеткішінің мөлшерінде және әр жұмысшыға 2 айлық есеп көрсеткіші мөлшерінде салық төлейді.

Бюджетке салық есепті кейінгі айдың 15 – нен кешіктірілмей төленеді (осы салық бойынша есепті мерзім –ай).

Әлеуметтік салықтөлеушілері тұрақты емес мекемеде, олардың филиалдары мен өкілдіктерінде қызмет ететін заңды тұлғалар, соның ішінде шетел тұлғалары және жеке кәсіпкерлер болып табылады.

Салық салу объектісі болып жалақы және басқа жұмысшыларға төлемдер, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын жұмысшыларға, шетел азаматтарына және азаматтығы жоқ тұлғаларға төленетін жалақы және басқа да төлемдер болып табылады. Жалақыға қосылатын төлемдер жеке тұлғалардың жинақтаушы зейнетақы қорына аударылатын міндетті зейнетақы жарналарының бөлігі ретінде, әр түрлі өтемақы төлемдері, қосымша төлемдер жән үстеме ақылар, босануына байланысты уақытша еңбек етуге жарамсыздығына әлеуметтік жәрдемақы, баланың тууы кезінде материалдық көмек, жерлеу, әлеуметтік қолдау бойынша төлем, басқа мемлекеттерден грант есебіне оқыту төлемдері, кейбір басқа төлемдер ретінде түзетулерге жатады.

Салық мөлшерлемесі регрессивтік ставкамен белгіленген. Жеке кәсіпкерлер, нотариустар, адвокаттар 3 айлық есеп көрсеткішінің мөлшерінде және әр жұмысшыға 2 айлық есеп көрсеткіші мөлшерінде салық төлейді.

Бюджетке салық есепті кейінгі айдың 15 – нен кешіктірілмей төленеді (осы салық бойынша есепті мерзім –ай).

Әлеуметтік салықтөлеушілері тұрақты емес мекемеде, олардың филиалдары мен өкілдіктерінде қызмет ететін заңды тұлғалар, соның ішінде шетел тұлғалары және жеке кәсіпкерлер болып табылады.

Салық салу объектісі болып жалақы және басқа жұмысшыларға төлемдер, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын жұмысшыларға, шетел азаматтарына және азаматтығы жоқ тұлғаларға төленетін жалақы және басқа да төлемдер болып табылады. Жалақыға қосылатын төлемдер жеке тұлғалардың жинақтаушы зейнетақы қорына аударылатын міндетті зейнетақы жарналарының бөлігі ретінде, әр түрлі өтемақы төлемдері, қосымша төлемдер жән үстеме ақылар, босануына байланысты уақытша еңбек етуге жарамсыздығына әлеуметтік жәрдемақы, баланың тууы кезінде материалдық көмек, жерлеу, әлеуметтік қолдау бойынша төлем, басқа мемлекеттерден грант есебіне оқыту төлемдері, кейбір басқа төлемдер ретінде түзетулерге жатады.

Салық мөлшерлемесі регрессивтік ставкамен белгіленген. Жеке кәсіпкерлер, нотариустар, адвокаттар 3 айлық есеп көрсеткішінің мөлшерінде және әр жұмысшыға 2 айлық есеп көрсеткіші мөлшерінде салық төлейді.

Бюджетке салық есепті кейінгі айдың 15 – нен кешіктірілмей төленеді (осы салық бойынша есепті мерзім –ай).

Ұсынылатын әдебиеттер

Негізгі: [ 1. 39-48, 2. 38-47, 5. 41-54 бет],

Қосымша: [ 9. 3-11 бет]

Бақылау сұрақтары:

6. Әлеуметтік салықдегеніміз не?

7. Әлеуметтік салыққанелер жатады?

8. Әлеуметтік салыққалай есептеелді?

9. Әлеуметтік салықкімдер төлейді?

10. Әлеуметтік салықобъектісіне не жатады?