Тыңдау мен сөйлеудегі негізгі қиындықтарТыңдау, түсіну, меңгеру оқушылар үшін қиынға соғады, себебі олар дыбыстарды жылдам айырып, ойында сақтап түсіну керек. Оқушылар бұл процесті өзінің туған тілінде өте жөңіл орындайды, ал шет тілінде қатты қиналады. Сондықтан, таңдағанда өте зерек болуы керек және ойлай білуі керек. Ерік- зейінін, еске сақтауға көмектеседі. Ол үшін негізгі факторды еске сақтау керек: 1) Лингвистикалық материал 2) Материалдың мамұны 3) Материалды беру жағдайы
Оқушыларға шет тілін үйретуде негізгі 3 қиыншылық бар: фонетикалық, лексикалық және грамматикалық. 1. Фонетикалық қиыншылықтар ағылшын тілі мен қазақ тілінің дыбыстық құрамының айырмашылығында кездеседі. Ағылшын тілінің дыбыстарын өз тілінің дыбыстарына ұқсатып айтады Мына сөздерді қиындықпен айтады: Worked-walked, first-fast-forced, lion-line, tired-tide, bought-boat-board.
Дауыс ырғағындағы айырмашылықтар да түсінуді қиындатады. Мысалы: Good morning! Сондықтан тыңджау дағдыларының, дыбыстар мен дауыс ырғағының жаттығулары өте қажет.
2. Лексикалық қиындықтар – ағылшын тілінің аналитикалық құрылысымен және инфинитив, көсемше құрылымдарының өте көп қолданылуына байланысты, Мысалы: The horse is slipping. The horse is sleeping. They worked till night. They walked till night. Міне, осындай сөйлемдерді түсіну өте қиын, сөздерді шатыстырады. Мысалы: East-west take- put ask-answer Әсіресе, логтан кейін қолданылатың етістіктер. Put on: put off-put down Take off: see off-going for: etc. Ағылшын тілінде грамматикалық омонимдер де қиындық туғызады. Мысалы: to work-work6 to answer-answer. – ed Past Ind. Participle 2 Бұлардың бәрін тыңдап айыру қиын.
3. Тыңдауға берілген материалдың мазмұны да түсіндеуге әсер етеді. Тыңдауға арналған материалды дайындау үшін маныларды ескеру қажет: А) материал тақырыбы түсінуге жеңіл ме? Қандай қиын сөздер бар? Ә) материал түрі: суреттеу ме, әңгіме ме? Б) материалды үзінді ме, әлде толық па? В) материалды тыңдауға әзірлік. Г) материал диалог түрінде ме, әлде монолог па? Монологтық сөйлеу оңай, сондықтан тыңдауға тиімді. 4. Матеиялды тыңдау жағдайы өте маңызды. 1. Сөйлеу дылдамдығы 2. Сөйлеу қарқыны: басында жай басталуы қажет. Сөз топтарының арасында пауза болуы қажет. Тыңдаудың соңында қарқыны қалыпты деңгейге 1 минут – 150 сөзге жетуі керек. Орташа қарқын 120 сөз: жай қарқын – 95 сөз. 3.Қайталау жиілігі 1 немесе 2 рет. 4. Сөйлеп тұрған адамның барлығы, егер таза тілде сөйлеуші адам өзі тұрса өте жақсы. Ал ең қиын диалогты тыңдау керек. 5. «Көру» құралдары заттар немесе қимыл тектес болуы мүнкін. Олар көруге, естуге, тыңдауға көмектесуі қажет. 6. Сөйлешінің дауысы да тыңдаушыға әсер етеді. Мұғалінің дауысына үйреген оқушылар басқа адамның сөйлегеніне түсінбеуі мүнкін. Сондықтан мұғалім дауыс ырғағын барынша өзгертіп отыруы керек. Ағылшын тілінде сөйлеу – тілді игерудің ең қиын түрі, бір екі сөзден тұратын сөйлем құрастыру үшін сөйлеу дағдысын қалыптастырып, машықтану керек. Бұл көп дайындықты қажет етеді, ал мектепте оқушы өз ойын айтып түсіндіруі қиын. Мұғалімнің бұл үшін қолданатын әдістері өте аз. Оқушы жай ғана естігенін қайталайды, үлгі бойынша берілген сөздердіжазады. Әрине, бұл механикалық жаттығулар өте қажет, бірақ жылдан жылға оларды сөйлеу мағынасыз қолдану ешқандай пайда бермейді. Оқушы бір нәрсе туралы айтқысы, түсіндіргісі немесес сұрағысы келсе тілдік қоры пайдалануы қажет және оған мұғалім көмектесіп отыру керек, Осы психологиялық фактор үнемі есте болуы керек. Басқа фактор- психолингвистикалық фактор. Оқушы өз есінде қалған сөздерді, сөз тіркестерін сөйлеу үлгілерін грамматикалық формаларды, құрылымдарды тақырыпты, жағдайды пайдаланып, сөздерді, граматиканы үйрете отырып сөйлеуге ынталландыру қажет. Мұғалім оқушыларды әзірленген сөйлеуден әзірленбеген сөйлеуге біртіндеп әкелуі керек.
Сөйлеу және ауызша жаттығулар Біз сөйлеу және ауызша жаттығуларды айыра алуымыз керек. Сөйлеу – ол тілдің сөйлеу мүшелері арқылы жүргізілетін процесс. Мысалы: 1. Оқушы сыныпта өзінің басынан өткен оөиға туралы баяндайды. 2. Үйге берілген тақырып бойынша мұғалім сұрақ қояды. 3. Әңгіме оқып, мәтіннен жаңа мағлұмат алады. Сөздерді үйрету үшін ауызша жаттығулар фонетиканы, грамматиканы қолданылады. Көбіне олар жаттығулар болады. Мысалы: тақпақты жатқа айту, айту және сөйлеу дағдысы жақсы қалыптасады. Ал берілген сөздер мен мәтіндерді пайдаланып сөйлем құрастыру да өте пайдалы жаттығу. Ауызша жаттығулар сөйлеуді дамытады. Бірақ, олар тек сөйлеуге әзірлейді және сөйлеу жаттығуары болып есептелмейді.Біздің мектептерде огқушылардың стандартты ауызша ағылшын тіліне үйретеміз, ол жазбаша сөйлеу стандартына, соның ішінде монологтық сөйлеуге өте жақын. Сөйлеуде қысқа сөйлемдерді пайдаланған орынды.Сөйлеу жасанды болмауы үшін сөйлеу тілінің ерекшеліктерімен таныстыру қажет. Диалогтан бастайық: 1. Қысқа жауапты пайдалану. How many books do you have? – One. Әрине, бұл толық жауап беруге үйретпеу керек деген мағынада емес. 2. Қысқартылған формаларды пайдалануға үйрету. Doesn’t isn’t Won’t ets. Can’t 3. Кейбір қысқартылған сөздерді пайдалану. Lab – laboratory p.m. – post meridiem Maths – mathematics 4. Әңгімелесу тіркестерін қолдану. Well look here believe I think You know I say I hope as far as know Of course you see right In fact To tell the truth 5. Диалогтық құрылмдар әртүрлі. Олардың төрт негізгі түрін қарастырайық. 1. Сұрақ – жауап 2. Сұрақ – сұрақ 3. хабарлама – хабарлама 4. хабарлама -сұрақ Диалогтық сөйлеуге үйретуде осы 4 түрін де қолдану қажет.
|
