Ысқаша мазмұны. 2.1 Табиғатты пайдалану (шаруашылық салалары) түрлері бойынша жіктеу.

2. 1 Табиғатты пайдалану (шаруашылық салалары) түрлері бойынша жіктеу.

Экологиялық жобалау және экспертиза объектілерінің белгілері сан алуан. Олар әлеуметтік, экономикалық, экологиялық қызметтер атқарады. Олар сонымен бірге табиғи-антропогендік ландшафттардың құрамдас бөліктері ретінде де әрекет етеді. Осыған сәйкес оларды классификациялаудың көптеген түрлері ұсынылуы мүмкін. Анағұрлым конструктивтісі болып келесілер табылады:

Ø Шаруашылық салалары бойынша (немесе адамның өндірістік-шаруашылық әрекетінің түрі бойынша);

Ø Табиғи геожүйелер (ландшафттар) мен инженерлік-техникалық сооружениелер арасында энергия және зат алмасу типі бойынша;

Ø Адам және табиғатқа экологиялық қауіптілік дәрежесі, яғни ластану дәрежесі бойынша.

Осылардың біріншісін пайдаланудың артықшылығы мен қажеттілігі жобалаудың салалық ҒЗИ-мен, жобалық мекемелермен, ведомстволар мен министрліктер фирмаларымен жүзеге асып келе жатқандығымен байланысты. Екінші сыныптау физико-географтарға қажет. Оны пайдалану функционалды-динамикалық қадам жасауға және географиялық болжам жасауға мүмкіндік береді. Үшінші сыныптау объектілердің адамның өмір сүру ортасына, ландшафттың жекелеген компоненттеріне және түгелдей ландшафтқа әсерін бағалауды жүзеге асыру үшін қажет.

Шаруашлықтың негізі – материалдық өндіріс, ол келесілерден тұрады:

ü Тікелей материалдық құндылықтар жасайтын салалар – өнеркісіп, ауылшаруашылығы, құрылыс;

ü Дайын материалдық құндылықтарды тұтынушыға жеткізетін салалар – материалдық өндіріске қызмет көрсетуші көлік және байланыс;

ü Айналым сферасында өндіріс процессін жалғастырумен байланысты салалар;

ü Сауда-саттық, материалдық-техникалық қамтамасыздандыру, қоғамдық тамақтану.

Өндірістік емес салаларда жобалау объектілері болып келесілер саналады:

Тұрғындарға қызмет көрсетуші көлік пен байланыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық объектілері;

Қорғаныс полигондары мен мекемелері;

Мәдени-әлеуметтік қызмет көрсету салалары – білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, өнер, ғылым және оның инфрақұрылымы.

Сонымен, шаруашылық салалары бойынша жобалау объектілерінің келесідей түрлерін ажыратады:

1. Қала құрылысы және ауылдық жерлер.

2. Дәстүрден тыс, атом, жылу және гидроэнергетикаға бөлінген энергетика объектілері.

3. Қара және түсті металлургияға, химиялық, ағаш өңдеу, құрылыс материалдары, жеңіл өнеркәсіп, агроһнеркәсіп кешенінің салаларына бөлінген өнеркәсіп.

4. Теңіз, өзен, темір жол, әуе және құбыр жолдар объектілеріне бөлінген көлік объектілері.

5. Ауылшаруашылық объектілері, соның ішінде мелиоративті.

6. Қорғаныс.

7. Рекреациялық.

8. Табиғат қорғау.

9. Мәдени тарихи объектілер.

10. Табиғат қорғау және биотехнологиялық.

2.2 Геотехникалық жүйелер концепциясы. Процесстерді қоршаған ортамен Зат және энергия алмасу типі бойынша жіктеу.

Адамның табиғатпен қарым-қатынасы тікелей және әртрлі техникалық жән инженерлік құрылғылар арқылы жанама түрде жүзеге асады, және бүгінгі таңда соңғысының ролі айтарлықтай өсуде. Техниканы қоршаған ортға ықпал етуші ерекше түр ретінде мүшеліктен шығаруды (вычленение) ХХ ғасырдың 30-шы жылдары А.Е.Ферсман қабылдады және «техногенез» деген терминді ұсынды.

ХХ ғасырдағы ғылыми техникалық революция дәуірінің материалдық мәдениетінің анағұрлым маңызды және сипаттық белгілерін білдіретін «техника» ұғымы зор мәнге ие. Техника анықтамасының көптеген түрлерінің ішінен екеуіне ғана тоқталайық. Ю.С. Мелещенко (1970) бойынша «техника – ол адамдардың мақсатты әрекетіне қажетті жасалатын және пайдаланылатын материалдық құралдарың жиынтығы». Келтірілген анықтамаға мағынасы жағынан жақын, бірақ толығырақ келтірілген Г.Н. Волковтың анықтамасы (1970): «Техника – табиғаттың заңдылықтары мен күштерін тану және пайдалану арқылы білім, тәжірибе, еңбек функцяларын табиғи материалда заттандырудың тарихи процесі көмегімен дамитын қоғам әрекетінің жасанды мүшелерінің жүйесі».

Бақылау сұрақтары:

1. Табиғатты пайдалану шаруашылық салаларының түрлері бойынша қалай жіктеледі?
2. Геотехникалық жүйелер концепциясы қандай?
3. Ортамен энергия және зат алмасу типі бойынша процесстер қалай жіктеледі?
4. Адам және табиғатқа экологиялық қауіптілік дәрежесі бойынша ауыл шаруашылығы мен өндіріс бөлімдері қалай жіктеледі?
5. Экологиялық экспертиза объектілеріне не жатады?

Әдебиеттер:

1. Н.М.Ларионов, А.С. Рябышенков. Промышленная экология. Учебник. М.: Изд-во юрайт, 2014. – 495с.

2. Дьяконов К.Н., Дончева А.В. Экологическое проектирование и экспертиза: Учебник для вузов – М.: Аспект Пресс, 2002. – 384с.

3. Ю.А.Израэль. Экология и контроль состояние природной среды. Книга. – Москва, Гидрометеоиздат, 1984 – 560с.

1. Платонов А.П. Основы общей и инженерной экологии№ Учебное пособие№ Ростов н/Д: «Феникс», 2002 – 352с

 

 

№ 3 Тақырып: ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖОБАЛАУ ПРИНЦИПТЕРІ МЕН ЕРЕЖЕЛЕРІ

Лекция мақсаты: Экологиялық жобалаудың принциптері мен ережелерін меңгеру