Axirət gününə inanmayanlar isə, mütləq yoldan sapırlar”.

 

Bu ecazkar surədə Fövqəluca Allah imana sahib olmaya səbəb olan bütün amillər haqqında xəbər verir və həmçinin bu yolda qarşıya çıxan maneələri də bildirir. Fövqəluca kafirlərin gətirdiyi əsassız dəlilləri izah edir və onlardan hər birini ayrıca nəzərdən keçirir. O (Pak və Müqəddəs Olan) bildirir ki, insanlar cahillik burulğanına batdıqda, səmavi vəhylər üzərində düşün­mək­­dən boyun qaçırdıqda, əcdadlarının yolunu kor-koranə da­vam etdirdikdə və ya peyğəmbərləri (onlara Allahın salamı olsun!) divanə adlandırdıqda (bu barədə öncə demişdik) doğru yoldan uzaqlaşırlar. Fövqəluca həmçinin bildirir ki, insanlar Quran ayələri üzərində düşündükdə, Allahın nemətlərinə şükür etdikdə, Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və sala­mı olsun!) həyatını və əməllərini öyrəndikdə haqq dinə gəlirlər, onun (s.ə.s.) doğruçuluğunun və sadiqliyinin kamilliyinə əmin olurlar və dərk edirlər ki, o (s.ə.s.) insanlardan mükafat istəmə­miş, əksinə, onların əmin-amanlığa nail olmaları üçün onlara yardım etməyə səy gös­tər­mişdir. Bunun sayəsində insanlara ay­dın olur ki, Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) təlimi özlüyündə doğru yoldan ibarətdir və əgər insan bu yolla getməyə çalışırsa, onda Allah onu, qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmağı asanlaş­dırır. İnsanlar bu təlimdə pak tövhid və təmənnasız xeyirxahlıq­lar dinini öyrənirlər.

Ey dəvətçi! Əgər sən ətrafdakıları bu yola çağırırsansa, onda haqqı axtaran hər kəs mütləq sənin davamçın olacaqdır, çünki ağıl və təhtəlşüur bu gözəl təlimin öz tərəfdarlarının qayğısına qaldı­ğını təsdiq edir. Bu yola qədəm basmaqdan imtina edən insanlar hansı yolla getmək istəyirlər? Həqiqətən, elə bir təlim yoxdur və ola da bilməz ki, onlara bu doğru yolu əvəz etsin. Lakin onlar yenə də Allaha və Allahın rəhmət məkanına aparan yoldan çıxırlar. Bu isə o deməkdir ki, onların qisməti azğınlıq və cahillik olmağa başlayır. Əgər insan haqq müqavimət göstərməyə başlayırsa, onda onun bütün əməlləri təhrif olunmuş və pozulmuş olur. Bax buna görə də Fövqəluca buyurur: “Əgər onlar sənə cavab verməsələr, bil ki, onlar ancaq öz istəklərinə aludə olmuşlar. Allahın haqq təlimi olmadan öz istəklərini əsas tutandan daha azğın kim ola bilər? Həqiqətən, Allah zalımları doğru yolla aparmaz” (Qəsəs, 28/50).

 

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ;

Gər Biz onlara rəhm edib, onları bəladan qur­tarsaydıq da onlar öz zalımlıqları içində kor-koranə veyl-veyl dolanardılar”.

Bu ayə kafirlərin Allaha itaət etməmə istəklərinin nə dərəcədə böyük olduğuna dəlalət edir. Bəla onları yaxalayanda, bədbəxtlikdən xilas etməsi üçün onlar Allaha dua edirlər. Allah onları bu sınağa ona görə çəkir ki, ya onlar iman gətirsinlər, ya da kömək üçün Ona yalvarsınlar. Lakin O, onları bəladan xilas edən kimi, onlar yenidən öz zalımlıqlarının və azğınlıqlarının zülmə­tində dolaşmağa başlayırlar. Onlar karıxmış və şübhələr içində, əvvəlki kimi öz küfrlərində təkmilləşməkdə davam edirlər. Fövqəluca xəbər verir ki, kafirlər gəmiyə oturanda belə davranır­lar. Dənizə çıxdıqda, onlar əvvəllər ibadət etdikləri bütün bütlə­rini unudaraq, təkcə Allaha səmimiyyətlə dua etməyə başlayırlar. Lakin onlar sağ-salamat sahilə çıxan kimi, uydurulmuş “ilahla­rına” ibadətə və başqa günah işlərinə qayıdırlar.

 

ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ;

 

Biz onları əzaba düçar etsək də, yenə Rəbbi qar­şısında itaət göstərmədilər və Ona yalvarmadılar”.

 

Şərhçilər qeyd edirdilər ki, bu ayədə əzaba düçar etmək adı altında yeddi aclıq ili nəzərdə tutulur ki, müşriklərə qismət olmuşdu. Allah onları bu sınağa məruz qoymuşdu ki, onlar iman gətirib, Onun qarşısında itaət etsinlər. Lakin bu onlara fayda vermədi, çünki onlardan heç biri xilas yoluna qədəm basmadı və Allah qarşısında tabeçilik göstərmədi və özünün Ondan asılı olduğunu etiraf etmədi. Onlar Onun qarşısında ancaq müvəqqəti olaraq qısa müddətə alçaldılar və tezliklə də bunu yaddan çıxartdılar, sanki bəla onlara heç vaxt düçar olmamışdı. Onlar yenə də küfrə etiqad etməyi və azğınlığı üstün tutdular, amma nəzərə almadılar ki, qarşıda onları qurtulması mümkün olmaya­caq cəza gözləyir. Buna görə, sonra Fövqəluca buyurur:

 

ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ;

 

Nəhayət, Biz onların qarşısında ağır məşəqqət qapı­larını açdığımız zaman onlar orada ümidsizliyə qapıla­caqlar”.

Müşriklər üçün ağır cəza Bədr yaxınlığında məğlubiyyət və bir çox digər sınaqlar idi ki, onlara nəsib olmuşdu. Bu sınaqlar müşrikləri ümidsizliyə salmış və onlar xeyirli nəticə əldə edəcək­lərinə inamı itirmişdilər. Bu zaman bəla onları hər tərəfdən əhatə edirdi. Qoy insanlar bu bəladan, qurtulması mümkün olmayan Allahın amansız cəzası onları yaxalayana qədər, çəkinsinlər. Məhz həmin keyfiyyəti ilə bu cəza bu dünyadakı adi cəzadan fərqlənəcəkdir və o dayandırıla bilər və Allah Öz qullarını bu minvalla tərbiyələndirir. Fövqəluca buyurur: “Quruda və dəniz­də fəlakət insanların əllərinin törətdikləri üzündən yaranır ki, onlar törətdiklərinin bir hissəsini dadsınlar və onlar qayıtsın­lar [116] ” (Rum, 30/41).

 

ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ;

 

(23. 78) “Həm də, O, sizin üçün eşitməyi, görməyi və ürəyi Yaradandır. Lakin siz nə qədər az şükür edənsiniz!”

 

Fövqəluca qullarına onlara əta etdiyi nemətləri haqqında xəbər verərək, onların insanları Allaha minnətdarlıq etməyə və Onun qarşısında vəzifələrini qüsursuz yerinə yetirməyə həvəs oyatdığını bildirir. Allah insanlara eşitmə qabiliyyəti vermişdir ki, onlar səsləri eşidib, bundan öz dini və dünyəvi həyatı üçün fayda əldə etsinlər. O, insanlara həmçinin görmə qabiliyyəti əta etmişdir ki, onlar ətraf aləmi görə bilsinlər və bunu öz mənafeləri üçün istifadə edə bilsinlər. O, insanları həmçinin ürək və ağılla təchiz etmişdir ki, onların sayəsində insan ətrafında gedən prosesləri dərk edir və bununla da heyvanlardan fərqlənirlər.

Təsəvvür edin ki, əgər insan eşitmə, görmə qabiliyyətindən və ağıldan məhrum olsaydı, hansı vəziyyətə düşərdi. Vacib həyati bacarıqlardan və məziyyətlərdən məhrum olmuş kar, kor və lal insanı təsəvvür edin. Doğrudanmı sizə bu nemətləri Ətaedənə minnət­darlıq bildirməzsiniz? Doğrudanmı siz təkcə tək Ona ibadət və itaət etməyəcəksiniz? Sizin təşəkkürünüz Allahın sizə fasiləsiz olaraq əta etdiyi bol-bol nemətlərlə müqayisədə necə də azdır!

ö

ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ;