Ø Материалдық мәдениет. Қоғамның тұрмыс тіршілігі
- Қыздардың үйлену тойындағы бас киімі: Сәукеле.
- Әйелдердің тұрмысқа шыққан соң бір жылдан кейінгі бас киімі: Желек.
- Түйе жүнінен тоқылған ерлердің сырт киімі: Шекпен.
- Мардикар дегеніміз қоғамдық жұмыс.
- Жұт немесе басқа табиғи апаттарға байланысты малы қырылса, өз туыстарынан көмек сұрау құқығы: Жылу.
- Байлардың малын кедейлерге бағу үшін беруі: Сауын.
- Жақын адамдардың бір-біріне өте қауырт, қажетті жұмыс кезінде көмекке келуі: Асар.
Ø Қазақ халқының шығармашылық дәстүрі
- XVI-XVII ғғ. қазақ халқының мәдениетіне ауыр зардабын тигізген: Жоңғар шапқыншылығы (феодалдық соғыстар).
- Қазақ тілі өзіне тән ерекше белгілері бар, дербес тілге айналды: XV ғасырда.
- Тіл ғылымын зерттеушілердің айтуына қарағанда, кердері тілінде тараған шығарма: «Наһжи әл Фарадис».
- Керейлер тілінде тараған поэмалар: «Ер Көкше», «Базар батыр».
v Дулат-үйсін тілінде тараған: «Талас ескерткіштері».
v Қазақ халқының арасында алшындар арқылы тараған жырлар: «Едіге», «Ер Сайын».
- XV-XVII ғасырларда – Алтын Орда, Ақ Орда дәуірінде әдеби тіл ретінде қолданылған: көне қыпшақ тілі.
- XVI-XVII ғасырларда өмір сүрген жыраулар: Доспамбет, Марғасқа, Ақтамберді, Шалкиіз т.б.
- 1490 жылы Азов қаласында туған (1523 жылы Астраханда қайтыс болған) жырау: Доспамбет.
- Есім ханның Кіші жүздегі ел басқарушы биі, әскербасы, батыры болған жырау: Жиенбет жырау.
- 1627 жылы Есім ханға қарсы шыққан Тұрсын ханның бүлігін басуға қатысқан жырау: Жиенбет жырау.
- Лирикалық-эпостық жырлар: «Айман-Шолпан», «Қыз Жібек», Қозы Көрпеш Баян сұлу», «Күлшеқыз», «Мақпалқыз».
- Қазақтың өлең-жыр өнерінде көп тарағаны: Терме.
v Бұл әр алуан ырғақпен, қысқа қайырып айтатын өсиет, насихат түрінде болды. Терменің өлең жолдары көбіне 7-8 буында болып келеді. Ақындар термені суырып салып та айтқан. Жыршы-жыраулар болса эпостық және тарихи поэмаларды, ертегілерді, аңыздарды терме ырғағымен айтқан.
- Орта ғасырларда өзінің балапандарын қорғаған құстың тағдырын суреттеген күй: «Бозторғай».
- Халық арасында кең тараған, көнеден келе жатқан ысқышпен ойналатын аспап: Қобыз.
- Орта ғасырларда қамыстан, кейде ағаштан жасалған музыкалық аспап: Сыбызғы.
- Қазақтар үшін астрономиялық сағат ролін атқарған жұлдыз: «Жетіқарақшы».
v Меркурийді қазақтар «Таң жұлдызы» немесе «Кіші Шолпан» деп атаған.
Ø Тарихи шығармалар
- Мұхаммед Хайдар Дулатидің; Моғолстан мен оған іргелес аймақтардың тарихы жөнінде мол дерек беретін, 1541-1546 жылдары жазған құнды шығармасы: «Тарихи Рашиди».
v Шығармада XV-XVI ғасырлардағы Оңтүстік және Шығыс Қазақстанның; әлеуметтік –экономикалық жағдайы, қала, егіншілік мәдениеті, Жетісудың тарихы, географиясы – жалпы орта ғасырдағы Қазақстан жайлы құнды деректер бар.
v Шығармада Жәнібек пен Керейдің Өзбек хандығынан бөлініп көшу себептері тұңғыш рет айтылады.
- XV-XVI ғасырлардағы Моғолстан, Қазақ хандығы жайында құнды тарихи, географиялық мәлімет беретін шығарма: «Тарихи Рашиди».
- Мұхаммед Хайдар Дулатидің еңбегі жазылған тіл: парсы тілі.
- Қазақ тілінде тарихи шығармалар жазыла бастады: XVI-XVII ғ.ғ;.
- Қадырғали Жалаиридің (1530-1605 жж.) қазақ тілінде араб әліпбиімен жазылған (1600-1602 жж.) еңбегі: «Шежірелер жинағы» (Жами ат-тауарих).
- Қадырғали Жалаири өзінің «Шежірелер жинағы» атты еңбегін сыйға тартқан орыс патшасы: Борис Годунов.
v 1588 жылы Ораз-Мұхаммед сұлтанмен бірге Ертіс бойында қаршыға салып жүргенде оларды орыс әскерлері тұтқынға алып, Мәскеуге алып кетеді.
- XVI-XVII ғасырларда қазақ ханзадасы Ораз Мұхаммедтің даңқын жырлаған туынды: «Жами ат-тауарих».
- Қадырғали Жалаиридің «Шежірелер жинағы» баспадан шықты: Қазан қаласында 1854 жылы.
- «Тарих-и Абулхайр-хани» кітабының авторы: Масуд ибн Усман Кухистани.
- XVI ғасырдың ортасында жазылған «Шыңғыснама» шығармасының авторы: Өтеміс қажы.
- XVI ғасырдың ортасында жазылған Өтеміс қажының «Шыңғыснама» шығармасында баяндалады: Жошы хан әулетінің тарихы.
- XVI–XVII ғасырлардағы қазақ-монғол қарым-қатынастарының тарихы баяндалған «Тарих» атты еңбектің авторы: Шах-Махмұд Шорас.
