Батыс Түрік қағанаты
Батыс Түрік қағанаты. Аумағы: Іле,Шу,Еділ,Кубань-Есіл,Ертіс-Тарым,Әмудария. Ордасы: Суяб, Жазғы ордасы:Мыңбұлақ. Халқы он оқ бұдұн. Қаратаудан Жоңғарияға дейінгі аралықты қоныстанған. Тайпа 2-ге бөлінді: Дулу-5тайпа; Нушеби-5тайпа. Қоғамдық құрылысы Қаған (Ең жоғарғы билеуші, әскер басы) - Шад, жабғу, елтебер (Ашина руынан шыққан жоғарғы шенділер) – Бек (Жергілікті жердегі қағанның негізгі тірегі) – Тархан, бұйрық (Сот қызметін атқарушылар) – Селиф (Жергілікті салық жинаушы) – Қара бұдын (Қарапайым халық) – Таттар)Құлдар).
Саяси жағдайы Алғашқы қағаны – Тардуш (Дато). Шығыс қағанатын жаулап алып, екі қағанатты біріктіруді ойлады. Алтайдағы теле тайпасын шабуылдап. Өзін Шығыс Түрік қағанатының қағаны деп жариялайды. Телелердің бас көтеруінен кейін қағанаттар қайта бөлінді. Қағанаттың күш-қуаты Шегу мен Тон қағандар тұсында арта түсті. Шегу қаған саясаты (610-618ж.ж.) шығыстағы шекараны Алтайға дейін, батыстағы шекараны Тарым өзені мен Памир тауына дейін кеңейтті. Тон қаған саясаты (618-630ж.ж.) Батыс шекараны нығайтты. 327 ж. – Иранға қарсы Византиямен одақтасты. Ешбар Елтеріс қаған саясаты. 634 ж. – нушеби тайпасының қолдауымен билікті алды. «Он – оқ бұдұн» жүйесін енгізіп, сол басқаруды қайта құрды. 640-657 ж.ж. дулу мен нушеби арасындағы тартыс болды. 659 ж. – Қытай Жетісуға басып кірді. Ешбар қаған қаза тапты. Түріктердің Таң империясына қарсы күресі қағанат құрамындағы түркештердің күшеюіне әкелді. 704 ж.ж – түргештер Жетісудағы саяси билікті жеңіп алды.
|
