XIX ғ. Қазақстандағы өнеркәсіптің, экономиканың дамуы.

XIXғ. I жартысында Қазақстан экономикасындағы ірі өзгеріс жергілікті өнеркәсіп пен кәсіпшіліктің пайда болуы. 1898 жылы Семей облысының Павлодар уезінде Воскресенск кен өнеркәсіп қоғамы құрылды.

XIX ғ. Қазақстан территориясында түрлі-түсті металдар мен тас көмірді өндіру Шығыс пен Орталық Қазақстанда дамыды. Қазақ баласы Аппақ Байжанов Қарағанды көмір кенін бірінші болып тауып, көпес Ушаков Қарағанды көмір кенін 255 руб. сатып алды.

XIX ғасырдың 70-80 жылдары кедейленген қазақтар тау-кен орындарына, кәсіпорындарға тартыла бастады. Тау-кен өндірісіндегі жұмысқа жалданған қазақ-орыс кедей еңбекшілері жатақ деп аталды. Қазақ жатақтары ауылдық пролетариаттың әлі қалыптасып үлгермеген тобына жатады.

XIX ғ. аяғында Қазақстандағы тау-кен өнеркәсіптерінде 19 мыңдай жұмысшы болса, 1902 ж. қарай 30 мыңға жетті. XIXғ. II жартысында өндіріс орындарында жұмыс істеген қазақ жұмысшыларының үлесі 60-70% болды. XIXғ. соңында Қазақстандағы кен орындарында жұмыс істеген әйелдердің үлесі 17,8% болса, 16 жасқа дейінгі жасөспірімдердің үлесі 14% болған.

1893-1895 жылдары (1894ж) Сібір темір жолы (ұзындығы 3138км) салынып, оның 178 шақырымы қазақ жерін басып өтті. 1894 ж. 30 тамызда Сібір темір жолы іске қосылды. 1893-1897 жылдары Рязань–Орал темір жолы салынып, оның 194 шақырымы қазақ өлкесінің батысы арқылы өтті. 1899-1905 жылдары Орынбор–Ташкент темір жолы (ұз. 1656км) салынды. 1906жылы қаңтарда Орынбор–Ташкент темір жолының бөлімдері іске қосылды. XIX ғасырдың соңғы он жылы 482 верст темір жол, XX ғасырдың басындағы 5 жылда 1818 шақырым темір жол жеткен.

1875-1900 жылдары Верныйда темекі кәсіпорындары ашылды.

XIXғ. соңы мен XXғ. басында Қазақстандағы жұмысшылардың бір күндік жалақысы 20 тиын болса, жұмыс күнінің ұзақтығы 12-14 сағат болды.

Қазақстанда алғаш рет жұмысшылардың ереуілі 1849ж. Көкшетау кен орнында болған. 1888 жылы Өскемен уезіндегі кен орнында қазақ жұмысшыларының ереуілі болып, нәтижесінде жұмысшылар жалақыларын арттырды. 1890ж. ашынған жұмысшылар Алтайдағы Асташев кен орнының басқарушысын өлтірді. XIXғ. аяғында өндіріс орнын өз еркімен тастап кеткен жұмысшыларға 3 айға дейін абақтыға жабу жазасы қолданылды. XIXғ. соңындағы Қазақстандағы жұмысшы қозғалыстарының саяси жағынан әлсіз болуына өндіріс орындарының ұсақтығы, жұмысшы санының аздығы себеп болды.