Суласий мужаррад бабында исми фаъилдың қалыбы қандай? Суласий мужаррадтан басқа баптарда исми фаъилдың қалыбы қандай?

2. Сифату мушаббаха дегеніміз не? Оның ең танымал қалыптарын жатқа айтып беріңіз.

3. Суласий мужаррад бабында исми мафъулдің қалыбы қандай? Суласий мужаррадтан басқа баптарда оның қалыбы қандай?

4. Өткен және осы-келер шақтарға байланысты берілген етістіктерді исми фаъил және исми мафъул қалыптарында жіктеңіз.

 

Өткен шақ болымсыз етістігі (жахд)

Өткен шақ болымсыз етістігін жасау үшін осы-келер шақ (музариъ) етістігінің алдынан لَمْ шылауы қойылады. Мысалы, لَمْ يَضْرِبْ. Осы لَم шылауына байланысты сахих (дұрыс) қосымшалы етістіктердің: жекеше түрде харекеті (жол үсті белгісі) түсіп қалады (يَضْرِبُ à لَمْ يَضْرِبْ), ал екілік және көпше түрде соңғы нун түсіп қалады (يَضْرِبَانِ à لَمْ يَضْرِبَا), (يَضْرِبُونَ à لَمْ يَضْرِبُوا). Соңғы әрпі әлсіз етістіктерде: жекеше түрде әлсіз әріп түсіп қалады (يَرْمِى à لَمْ يَرْمِ), ал екілік және көпше түрде соңғы нун түсіп қалады (يَرْمِيَانِ à لَمْ يَرْمِيَا), (يَرْمُونَ à لَمْ يَرْمُوا). Алайда екінші жақ көпше түрдегі жіктелудің екі түрінде соңғы (ن) еш уақытта түсіп қалмайды, өйткені ол көптік мағынаның көрсеткіші. Сондай-ақ لَمْ шылауы осы-келер шақ етістігінің мағынасын өткен шақ болымсыз мағынасына өзгертіп жібереді.

Жахд етістігінің негізгі етісте (маълум) жіктелуінің 14 формасы бар:

لم يَضْرِبْ	Ол ұрмады (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لم يَضْرِبَا	Олар (екі ер кісі) ұрмады, тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لم يَضْرِبُوا	Олар (бірнеше ер кісі), жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لم تَضْرِبْ	Ол (әйел кісі) ұрмады (вахида, мүәннас, ғайиба)
لم تَضْرِبَا	Олар (екі әйел кісі), тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لم يَضْرِبْنَ	Олар (бірнеше әйел кісі) ұрмады, жамъ, мүәннас, ғайибат)
لم تَضْرِبْ	Сен ұрмадың (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لم تَضْرِبَا	Сендер (екі ер кісі) ұрмадыңдар (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لم تَضْرِبُوا	Сендер (бірнеше ер кісі) ұрмадыңдар (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لم تَضْرِبِي	Сен (әйел кісі) ұрмадың (вахида, мүәннас, мухатаба)
لم تَضْرِبَا	Сендер (екі әйел кісі) ұрмадыңдар (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لم تَضْرِبْنَ	Сендер (бірнеше әйел кісі) ұрмадыңдар (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لم أَضْرِبْ	Мен ұрмадым (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لم نَضْرِبْ	Біз (бірнеше кісі) ұрмадық (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

Өткен шақ болымсыз етістігінің (жахд) ырықсыз етісі (мажхул)

Өткен шақ болымсыз етістігінің (жахд) ырықсыз етісі де 14 формада жіктеледі:

 

لم يُضْرَبْ	Ол ұрылмады (оны ұрмады), (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لم يُضْرَبَا	Олар (екі ер кісі) ұрылмады (оларды ұрмады), тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لم يُضْرَبُوا	Олар (бірнеше ер кісі) ұрылмады (оларды ұрмады),, жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لم تُضْرَبْ	Ол (әйел кісі) ұрылмады (оны ұрмады), (вахида, мүәннас, ғайиба)
لم تُضْرَبَا	Олар (екі әйел кісі) ұрылмады (оларды ұрмады), тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لم يُضْرَبْنَ	Олар (бірнеше әйел кісі) ұрылмады (оларды ұрмады), жамъ, мүәннас, ғайибат)
لم تُضْرَبْ	Сен ұрылмадың (сені ұрмады) (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لم تُضْرَبَا	Сендер (екі ер кісі) ұрылмадыңдар (сендерді ұрмады) (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لم تُضْرَبُوا	Сендер (бірнеше ер кісі) ұрылмадыңдар (сендерді ұрмады) (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لم تُضْرَبِي	Сен (әйел кісі) ұрылмадың (сені ұрмады) (вахида, мүәннас, мухатаба)
لم تُضْرَبَا	Сендер (екі әйел кісі) ұрылмадыңдар (сендерді ұрмады) (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لم تُضْرَبْنَ	Сендер (бірнеше әйел кісі) ұрылмадыңдар (сендерді ұрмады) (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لم أُضْرَبْ	Мен ұрылмадым (мені ұрмады) (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لم نُضْرَبْ	Біз (бірнеше кісі) ұрылмадық (бізді ұрмады) (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

 

Феъл нафий (келер шақ болымсыз етістігі)

Келер шақ болымсыз етістігін жасау үшін музариъ етістігінің алдынан لاَ шылауы қосылады. Мысалы, لاَ يَضْرِبُ.

Бұл шылау музариъ етістігінің мағынасын терістей отырып келер шаққа айналдырады. Мысалы, егер біз لاَ يَضْرِبُ деп айтсақ, ер кісінің осы шақта емес, келер шақта ұрмайтынын еске алған боламыз.

Келер шақ болымсыз етістігінің (нафий) негізгі етісі 14 формада жіктеледі:

لا يَضْرِبُ	Ол ұрмайды (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لا يَضْرِبَانِ	Олар (екі ер кісі) ұрмайды, тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لا يَضْرِبُونَ	Олар (бірнеше ер кісі) ұрмайды, жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لا تَضْرِبُ	Ол (әйел кісі) ұрмайды (вахида, мүәннас, ғайиба)
لا تَضْرِبَانِ	Олар (екі әйел кісі) ұрмайды, тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لا يَضْرِبْنَ	Олар (бірнеше әйел кісі) ұрмайды, жамъ, мүәннас, ғайибат)
لا تَضْرِبُ	Сен ұрмайсың (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لا تَضْرِبَانِ	Сендер (екі ер кісі) ұрмайсыңдар (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لا تَضْرِبُونَ	Сендер (бірнеше ер кісі) ұрмайсыңдар (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لا تَضْرِبِينَ	Сен (әйел кісі) ұрмайсың (вахида, мүәннас, мухатаба)
لا تَضْرِبَانِ	Сендер (екі әйел кісі) ұрмайсыңдар (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لا تَضْرِبْنَ	Сендер (бірнеше әйел кісі) ұрмайсыңдар (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لا أَضْرِبُ	Мен ұрмаймын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لا نَضْرِبُ	Біз (бірнеше кісі) ұрмаймыз (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

 

Келер шақ болымсыз етістігінің (нафий) ырықсыз етісі (мажхул) 14 формада жіктеледі:

لا يُضْرَبُ	Ол ұрылмайды (оны ұрмайды) (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لا يُضْرَبَانِ	Олар (екі ер кісі) ұрылмайды (оны ұрмайды), тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لا يُضْرَبُونَ	Олар (бірнеше ер кісі) ұрылмайды (оларды ұрмайды), жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لا تُضْرَبُ	Ол (әйел кісі) ұрылмайды (оны ұрмайды) (вахида, мүәннас, ғайиба)
لا تُضْرَبَانِ	Олар (екі әйел) ұрылмайды (оларды ұрмайды), тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لا يُضْرَبْنَ	Олар (бірнеше әйел) ұрылмайды (оларды ұрмайды), жамъ, мүәннас, ғайибат)
لا تُضْرَبُ	Сен ұрылмайсың (сені ұрмайды) (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لا تُضْرَبَانِ	Сендер (екі ер кісі) ұрылмайсыңдар (сендерді ұрмайды) (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لا تُضْرَبُونَ	Сендер (бірнеше ер кісі) ұрылмайсыңдар (сендерді ұрмайды) (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لا تُضْرَبِينَ	Сен (әйел кісі) ұрылмайсың (сені ұрмайды) (вахида, мүәннас, мухатаба)
لا تُضْرَبَانِ	Сендер (екі әйел кісі) ұрылмайсыңдар (сендерді ұрмайды) (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لا تُضْرَبْنَ	Сендер (бірнеше әйел кісі) ұрылмайсыңдар (сендерді ұрмайды) (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لا أُضْرَبُ	Мен ұрылмаймын (мені ұрмайды) (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لا نُضْرَبُ	Біз (бірнеше кісі) ұрылмаймыз (бізді ұрмайды) (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

 

 

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Жахд етістігі жасалады?

2. Нафий етістігі қандай жолмен жасалады?

3. Жахд және музариъ етістіктерінің қандай айырмашылығы бар?

4. Жоғарыда келтірілген мысалдарды жахд және нафий етістіктерінің негізгі және ырықсыз етістері үшін жіктеңіз.