Исм фаъил
فَارٌّ؛ فَارَّانِ؛ فَارُّونَ؛ فَارَّةٌ؛ فَارَّتَانِ؛ فَارَّاتٌ = فَوَارِرُ. فَارٌّ негізінде – فَاعِلٌ қалыбындағы فَارِرٌ. Бірінші әріптің (ر) харакаты түсіп қалып, ол екінші (ر) әрпіне кірігіп кеткен: فَارٌ. өз қалпында өзгермей қалатын әйел тегінің көпше түрінен басқа жіктелу формалары да осылай болады. Исм мафъул مَفْرُورٌ؛ مَفْرُورَانِ؛ مَفْرُورُونَ؛ مَفْرُورَةٌ؛ مَفْرُورَتَانِ؛ مَفْرُورَاتٌ = مَفَارِرُ. Біртектес (ر) әріптерінің арасында олардан өзгеше (و) әрпі келгендіктен, бұл жіктелулер өзгертілмеген. Ткен шақ болымсыз етістігінің негізгі етісі لَمْ يَفِرَّ؛ لَمْ يَفِرَّا؛ لَمْ يَفِرُّوا؛ لَمْ تَفِرَّ؛ لَمْ تَفِرَّا؛ لَمْ يَفْرِرْنَ؛ لَمْ تَفِرَّ؛ لَمْ تَفِرَّا؛ لَمْ تَفِرُّوا؛ لَمْ تَفِرِّي؛ لَمْ تَفِرَّا؛ لَمْ تَفْرِرْنَ؛ لَمْ أَفِرَّ؛ لَمْ نَفِرَّ. لَمْ يَفِرَّнегізінде لَمْ يَفْرِرْ. Бірінші әріптің (ر) харакаты алдыңғы әріпке (ر) берілген: لَمْ يَفِرْرْ. Сүкунды екі (ر) қатар келді (ижтимаи сакинайн). Сүкунды екі әріпті қатар айтудан қашу үшін бірдей әріптің бірін түсіру керек немесе екі әріптің біріне жол үсті харакатын беру керек. Мына жағдайда әріпті түсіруге болмайды, өйткені әріптердің бірін түсіргенде, сөздің әріп санын қатты қысқартуға тура келеді. Сондай-ақ оларға жол үсті харакатын да бере алмаймыз, себепсіз екі әріптің бірінің дәрежесін жоғарылатқан боламыз. Екі сүкунды әріпті қатар айту да қиын. Сондықтан екінші (ر) әрпіне жеңіл бір жол үсті фатха белгісін беруге тура келеді. Бұл түрде жазм кезінде (жол үсті харакатын түсіру, сүкун харакатын қою, яғни етістікті шартты түрдегі септікке айналдыру) етістікті үш вариантта айтуға болады: 1) фатхамен - لَمْ يَفِرَّ; 2) кәсрамен - لَمْ يَفِرِّ; 3) ассимиляциясыз - لَمْ يَفْرِرْ. Ткен шақ болымсыз етістігінің (жахд) ырықсыз етісі لَمْ يُفَرَّ؛ لَمْ يُفَرَّا؛ لَمْ يُفَرُّوا؛ لَمْ تُفَرَّ؛ لَمْ تُفَرَّا؛ لَمْ يُفْرَرْنَ؛ لَمْ تُفَرَّ؛ لَمْ تُفَرَّا؛ لَمْ تُفَرُّوا؛ لَمْ تُفَرِّي؛ لَمْ تُفَرَّا؛ لَمْ تُفْرَرْنَ؛ لَمْ أُفَرَّ؛ لَمْ نُفَرَّ. Келер шақ болымсыз етістігінің (нафий) негізгі және ырықсыз етістері يَفِرُّ فَرَّ етістігі үшін осы-келер шақ етістігінің (музариъ) негізгі және ырықсыз етісі сияқты жіктеледі.
|