Графиктік әдістің негізгі түрлері

Статистикада графиктік ә діс тө мендегі мә селерді шсшуде қ олданылады: 1)статистикалық кө рсеткіштерді салыстыру; 2) зерттелетін жиынтық тың қ ұ рамы мен қ ұ рылымын сиппаттау; 3) уақ ыт мерзіміне сә йкес қ ұ былыстағ ы болғ ан ө згерістердің ө сің кілігін бақ ылау; 4) қ ұ былыстардың ө зара байланыстылығ ын білу; 5) кең істіктегі орналасуын жә не таратпалық дә режесін анық тау ү шін.

Жоғ арыда кө рсетілген мақ саттарына сай жэне кең істіктін бағ ытына байланысты графикалық ә діс диаграмма жә не картограмма болып негізгі екі тү рге бө лінеді. Сонымен қ атар, сә тіне, міндетіне карай графиктік ә дісте, картодиаграмма да қ олданылады.

Графиктік ә дістің ішіндегі ең жиі колданылатын жә не кө п тарағ ан тү рі - диаграмма - (diagramma) - грек сө зі. Ол бейне, сурет, сызба деген мағ ынаны білдіреді.

Бұ л - статистикалық сандық кө рсеткіштердің қ арымқ атынас мө лшерін кө рнекті тү рде кө рсететін графикалық сурет немесе геометриялық фигуралар жү йесі арқ ылы бейнелетін сызық. Диаграмманы қ ұ ру ү шін жазық тық тар мен сызық тар, ал кейде геометриялық денелер пайдаланылады. Осығ ан сә йкес диаграммалар баганалы, сызық ты, шаршылы. шең берлі, секторлы жә не фигуралы болып бө лінеді (1 тіркеме).

Бағ аналы диаграммада салыстырылып отырғ ан ә рбір бағ ана жеке зерзатты немесе уақ ыт мерзімдерін бейнелейді. Мұ ны кұ растыру кезінде ә рбір бейнеленген кө рсеткіштердің ені бірдей, ал биіктігі сандық мә ліметтеріне байланысты ә р тү рлі, бірақ масштабтары біркелкі болуы кажет.

Қ ұ рылымды диаграмма статистикалық жинақ тардың қ ұ рамын салыстыру ү шін қ олданылады. Оның кө рсеткіштері жалпы жиынтық тың бө лшектерінің ү лесін, яғ ни оның бірнеше бө лшектерге бө лінуін бейнелейді, жә не сандық кө рсеткіштері нақ ты немесе процент тү рінде беріледі.

Шаршылы диаграмманың бағ аналы немесе жолды диаграммалардан айырмашылығ ы, мұ нда бейнелеуге қ ұ былыстың кө лем мө лшері алынады. Ол ү шін алдымен сандық кө рсеткіштердің шаршы тү бірден шығ атын мә нін тауып алу қ ажет.

Шең берлі диаграмма деп біркелкі берілген негізгі нақ ты шаманың ө зара қ арым-қ атынасын шең бер кө лемі аркылы бейнелеуді айтамыз.

Секторлық диаграммада берілген мә ліметтер шең бер арқ ылы кө рсетіледі, яғ ни қ ұ рылымның салыстырмалы кө рсеткіштері жиынтық тың жеке бө ліктерінің ү лесін бейнелейді. Мұ нда сызылган шең бердің 360 градусы 100 пайызғ а тең деп алынады.

Сызық тық диаграмма ө сің кілік қ атарларды немесе ө зара байланысты кө рсеткіштерді кө рнекті бейне арқ ылы кө рсету ү шін қ олданылады. Мұ нда кө рсетілген ө сің кілік қ атардың кө рсеткіштері ү зіліссіз сызық тү рінде бейнеленеді.[21]

3. Картограмма жә не картодиаграмма

Картограмма немесе статистикалық карта деп, кестеде кө рсетілген керсеткіштер жиынтық тарын кө рнекті тү рде ә р тү рлі белгілері арқ ылы жеке бейнелеуді, яғ ни экономикалық -географиялық бірліктері (ауыл, аудан. облыс, мемлекет) бойынша кұ былыстарды, процестерді, ө згерістерді тү рлі-тү сті бояулар арқ ылы контурлы картада кө рсету жолдарын айтады.

Картограмма қ ұ рылыстық мә ніне, қ олданылуына қ арай бедерлі жә не нү ктелі болып екі тү рге бө лінеді. Жиі қ олданылатыны -бедерлі тү рі, оны кейде белгілі бір фон ү стіндегі бедер деп те атайды, керсеткіштердің мө лшері артқ ан сайын сызық тардың бояуы қ оюлана тү седі.

Нү ктелі картограммада графиктік бейнелеу белгілері нү кте аркылы беріледі жә не ә рбір тү сірілген нү кте сол берілген кө рсеткіштердің белгілі бір сандық бірлігі болып есептелінеді.

Картодиаграмма географиялық контурлы картага ә р тү рлі белгілер арқ ылы диаграммалар тү сіру деген ұ ғ ымды білдіреді. Тү сірілген бейнелеріне байланысты картодиаграмма бағ аналы, тік бұ рышты. шаршылы жә не шең берлі болып тө ртке бө лінеді. Сандық кө рсеткіштеріне байланысты кө рсетілген тү рлі белгілердің кө лемдері ө згеріп отырады.[22]