Еңбекақы төлеудің формалары мен жүйелері

а) еңбек ақының мәні мен маңызы.

Жұмыскерлердің еңбек ақысы – бұл өндірістік үдеріске қатысқан еңбек ресурстардың бағасы.

Еңбек ақы – бұл жұмыстың сый ақысының формасы. Кәсіпорында еңбек ақыны ұйымдастырудың негізінде келесі қағидалар жатыр. Олар қандай да бір өзгешеліктерімен нарықтық экономикасы бар барлық елдерде қызмет етеді:

Еңбектің сапасы мен санына байланысты еңбек ақы төлеу.

Орташа еңбек ақымен салыстырғанда еңбек өнімділгінің тез өсуі.

Мамандығы, аймақтық және салалық ортасына, жұмыс жағдайына және т.б. байланысты жұмысшылардың әр-түрлі категориялары және тобы үшін еңбек ақының мөлшерінің әр-түрлі болуы.

Елдегі инфляция қарқыны бойынша еңбек ақының өсіру.

Еңбек ақының төленуінің кепілділігі.

Кәсіпкер өз қызметінде еңбек ақыны анықтағанда сыртқы сипаты бар факторларға сүйенеді:

- мемлекетпен бекітілген еңбек ақының минималды деңгейі;

- кәсіпкер мен жұмысшылар ұжымының арасындағы келісім шарт шарты;

Кәсіподақ комитетінің талаптары.

- Жұмыскердің еңбек ақысын ұйымдастырғанда кәсіпкер міндетті:

- өз кәсіпорнының жұмыскерлеріне еңбек ақы жүйесін және формасын анықтауға;

- бастықтар, мамандар және техникалық орындаушылар үшін лауазымдық айлық жүйесін әзірлеуге;

Барлық жұмыскерлер үшін үстеме ақының мөлшерін анықтауға және критерии таңдауға.

Басқарушы өнері болып, еңбек ақының қолда бар жүйесі мен формасынан нақты кәіспорынға және осы кәсіпорынға алынған нақты жұмыскерге тән келетінің таңдап алу табылады.

б) еңбек ақының жүйесі мен формасы.

Әр-түрлі меншіктегі кәсіпорындар үшін ең көп тараған еңбек ақы төлеудің екі формасын бар:

- кесімді - өнімнің әр данасына немесе орындалған жұмыс көлеміне ақы төлеу;

Мерзімді – жұмыс істеген уақытқа төлеу, бірақ календарлы емес, ал нормативті, нормативті уақыт тарифтік жүйе бойынша қарастырылады.

- Еңбек ақының кесімді формасы келесі жағдайларда қолданылады:

- нақты жұмыскерге байланысты жұмыстың сандық көрсеткіштері бар,

- орындалған жұмыстың нақты көлемін есептеуге мүмкіндік бар,

- жұмыскерлердің жұмыс көлемін немесе өнімділікті өсіруге мүмкіндігі туады,

Нім өнімділігін немесе орындалатын жұмыс көлемін әрі қарай көтеру үшін жұмыскерлерді ынталандыруға қажеттілік туады.

Кесімді еңбек ақына келесі жағдайларда қолдануға болмайды, егер оны қолданса келесі жағдайға әкелуі мүмкін:

- өнім сапасының төмендеуіне;

- технологиялық режимнің бұзылуы;

- құрылғыға қызмет көрсетудің төмендеуі;

- техникалық қауіпсіздіктің бұзылуы;

Материалдар мен шикізаттың көп шығындалуы.

Мерзімдік еңбек ақыны қолдану шарты:

- өнім шығаруды жоғарлату мүмкіндігінің жоқтығы;

- өндірістік үдеріс қатаң реттелген;

- жұмыскерлер функциясы технологиялық үдерістің жұмысын бақылауға бағытталған;